Aλεξάντερ Νανάου: "Μια τραυματισμένη κοινωνία είναι εύκολο να τη χειραγωγήσεις"

To ρουμάνικο ντοκιμαντέρ «Collective» που προβάλλεται εδώ και λίγα 24ωρα στις ελληνικές αίθουσες, αποτελεί μια από τις καλύτερες ταινίες της περυσινής περιόδου.

Καλύτερο Ευρωπαϊκό Ντοκιμαντέρ και υποψήφιο για Όσκαρ Ξενόγλωσσου Φιλμ και Ντοκιμαντέρ, αλλά και Βραβείο Κοινού LUX.  Ο Ρουμάνος σκηνοθέτης Αλεξάντερ Νανάου μιλά για την ταινία του:

Καμία συνέντευξη, καμία αφήγηση. Η μέθοδός μου στη σκηνοθεσία ντοκιμαντέρ είναι αυτή της καθαρής παρατήρησης. Με τη μέθοδο αυτή μαθαίνεις από τη ζωή των άλλων κι εξελίσσεσαι σε προσωπικό επίπεδο με το να έρχεσαι όσο πιο κοντά γίνεται, μέχρι το σημείο της απόλυτης ταύτισης, με τους πρωταγωνιστές που έχεις επιλέξει. Όταν ξεκινάω να γυρίζω μια ιστορία, στην αρχή, δεν θέλω να ξέρω πολλά από – ή για – τους χαρακτήρες μου. Ποτέ δεν ξέρω στα σίγουρα αν, από τη στιγμή που θα μπω στη ζωή τους, θα προκύψει κάτι που να αξίζει κινηματογραφικά. Αλλά αυτό που βιώνω κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, προσπαθώ να το αποδώσω με έναν τρόπο που θα κάνει τους θεατές να νιώσουν σαν να ζουν πλάι στους χαρακτήρες και να τους ανακαλύπτουν. Ο θεατής θα έπρεπε να νιώθει ότι γίνεται μάρτυρας της δικής του διαδικασίας προσωπικής εξέλιξης μέσα από τη ζωή των άλλων. Αυτό θα έπρεπε να κάνει ο κινηματογράφος, κατά τη γνώμη μου.

Γεννήθηκα στη Ρουμανία. Έζησα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου στη Γερμανία, αλλά στο τέλος του 2015, όταν η ρουμανική κοινωνία είχε συγκλονιστεί από την τραγωδία στο Colectiv, είχα επιστρέψει στο Βουκουρέστι. Επειδή ήμουν εκεί, έζησα στο έπακρο το πλήγμα που υπέστη μια δημοκρατική Ευρωπαϊκή κοινωνία που δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι δεκάδες πολίτες θα μπορούσαν να πεθάνουν, βγαίνοντας να διασκεδάσουν. Η πυρκαγιά στο Colectiv ήταν ένα εθνικό τραύμα. Έμοιαζε σαν όλη η χώρα να συμμετέχει σε αυτό.

Όπως κάθε τραυματισμένο άνθρωπο, έτσι και μια τραυματισμένη κοινωνία είναι εύκολο να τη χειραγωγήσεις και να την παραπλανήσεις. Έγινα μάρτυρας, τις μέρες μετά την πυρκαγιά, ενός θεσμικού ψέματος για το πόσο καλά χειρίζονται οι αρχές την τραγωδία. Ένα ψέμα που επαναλαμβανόταν συνεχώς σε μια κοινωνία που πενθεί, μέσα από όλα τα μέσα. Αυτή η χειραγώγηση οδήγησε τους ανθρώπους στη σιωπή και τους απέτρεψε από το να κάνουν ερωτήσεις για ένα διάστημα. Κι όλο αυτό, ενώ νέοι άνθρωποι που τραυματίστηκαν στη φωτιά, πέθαιναν στα νοσοκομεία.

Η πρώτη μου προσπάθεια ήταν να καταλάβω το ακριβές αντίκτυπο της τραγωδίας στις προσωπικές ζωές των επιζώντων και των οικογενειών που είχαν χάσει τα παιδιά τους στα νοσοκομεία, μετά τη φωτιά. Ο Μιχάι Γκρετσέα, κινηματογραφιστής και ο ίδιος, είναι επιζών του Colectiv, που ήρθε στην ομάδα μου μόλις ξύπνησε από το κώμα. Μαζί με τον Μιχάι, βυθιστήκαμε στη μεγάλη οικογένεια των θυμάτων του Colectiv. Έμεινα όσο πιο κοντά τους μπορούσα, μέσα στο πένθος και τον αγώνα τους να καταλάβουν γιατί έπρεπε να χάσουν τους αγαπημένους τους, βδομάδες μετά τη φωτιά, αν η ιατρική περίθαλψη η οποία λάμβαναν ήταν τόσο καλή όσο ισχυρίζονταν οι αρχές. Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα, ως πατέρα, ήταν να βλέπω τον πόνο που ζούσαν οι γονείς που έχασαν τα παιδιά τους. Τον πόνο του να μην έχεις καταφέρει να σώσεις τη ζωή του ίδιου σου του παιδιού, ενώ ακόμη θα ήταν δυνατό, εξαιτίας της εξουσίας και της ψευτιάς των κρατικών αρχών.

Επειδή είχα επίγνωση ότι μια μέρα κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί και σε μένα, χρειαζόμουν να καταλάβω πιο πολλά, να ψάξω πιο βαθιά και να προσπαθήσω να τραβήξω ό,τι ήταν καλά κρυμμένο. Ήταν μια φυσική απόφαση, να ακολουθήσω τους πολύ λίγους που επίσης αμφισβητούσαν την επίσημη εκδοχή των γεγονότων. Αυτούς που ρωτούσαν τις απρόσμενες, αλλά απλές ερωτήσεις. Έτσι βρέθηκα στο γραφείο ερευνητικού ρεπορτάζ των δημοσιογράφων στη Sports Gazette, που είχαν αρχίσει να ερευνούν τον ρόλο των αρχών στην τραγωδία αμέσως μετά τη φωτιά. Ήταν το καλύτερο μέρος για να ξεκινήσω να κινηματογραφώ το κομμάτι της ιστορίας που προσπαθούσα να καταλάβω.

Αν και είχαν ξεκινήσει αναζητώντας απλές απαντήσεις, οι δημοσιογράφοι σύντομα βυθίστηκαν όλο και πιο βαθιά σε ένα δίκτυο από ψέματα και διαφθορά εντός του συστήματος υγείας. Ακόμα και όταν όλοι τους αμφισβητούσαν, δεν εγκατέλειψαν τον στόχο τους. Παίρνοντας θάρρος από την ξεροκεφαλιά των δημοσιογράφων, μια γιατρός ήρθε στα γραφεία της εφημερίδας και ξεσκέπασε την πραγματική κατάσταση των νοσοκομείων στη Ρουμανία και την ανικανότητά τους να φροντίσουν ακόμα και έναν ασθενή με εγκαύματα. Ακολούθησαν και άλλοι μάρτυρες.

Οι έρευνες άρχισαν να φέρνουν στο φως μια σειρά συνταρακτικών αποκαλύψεων για τη διαφθορά στο σύστημα υγείας, η οποία έβαζε σε κίνδυνο ζωές ασθενών για χρόνια. Εγώ ήδη τραβούσα τη δουλειά των δημοσιογράφων με την κάμερά μου, καθώς βρέθηκαν μπροστά σε ένα τσουνάμι αποκαλύψεων που έφτανε μέχρι τα υψηλότερα κλιμάκια της κυβέρνησης. Ακολουθούσα κάθε βήμα και μοιραζόμουν κάθε ρίσκο που έπαιρναν. Ως σιωπηλός μάρτυρας, εξοπλισμένος με την κάμερά μου, μπορούσα να βιώσω και να αποδώσω την αυθεντική κι ενδόμυχη ζωή των δημοσιογράφων και να καταλάβω τη διαδικασία του πώς γεννιούνται οι ειδήσεις. Από την πρώτη, απλή ερώτηση που ο δημοσιογράφος ρωτάει τον εαυτό του, στην έρευνα, το ρεπορτάζ, τη συλλογή αποδείξεων, την επαλήθευση, την επικοινωνία με τις πηγές, μέχρι και τις αποφάσεις για τη διάταξη της σελίδας, την εκτύπωση και την κυκλοφορία.

Με την αλλαγή του Υπουργού Υγείας, άρπαξα την ευκαιρία να δω με τον φακό μου στις εσωτερικές λειτουργίες της κυβέρνησης. Ήμουν τυχερός, γιατί είχα την εμπιστοσύνη ενός ανοιχτόμυαλου νέου Υπουργού, που μου έδωσε πρωτοφανή πρόσβαση στο σύστημα εκ των έσω. Έφερα την κάμερά μου σε συναντήσεις με συμβούλους, σε συσκέψεις, σε συναντήσεις προετοιμασίας πριν από συνεντεύξεις τύπου. Ήμουν αυτόπτης μάρτυρας σε αποφάσεις διαχείρισης κρίσεων και προσωπικής κατάρρευσης. Εγώ τραβούσα, καθώς μια πικρή αλήθεια ερχόταν στο φως για το πόσο εύθραυστες είναι οι δημοκρατίες και οι κρατικοί μηχανισμοί χωρίς συνεχή έλεγχο από τα Μ.Μ.Ε. και τους πολίτες.

H άποψη του MOVE IT για το Collective

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε στο μοντάζ ήταν να εξισορροπήσουμε τα πραγματικά γεγονότα, ιδωμένα από διαφορετικές οπτικές, και να προσφέρουμε μια καλύτερη αίσθηση των δυνάμεων που καθορίζουν τις προσωπικές μας ζωές στο πλαίσιο μιας κοινωνίας.

Όταν ξεκίνησα να δουλεύω αυτή την ταινία στις αρχές του 2016, δεν φανταζόμουν ότι η χρονιά εκείνη θα ήταν ορόσημο για τη δημοκρατία παγκοσμίως. Ποτέ δεν θα υποπτευόμουν ότι, μέχρι την ολοκλήρωση της παραγωγής, τα περισσότερα που ίσχυαν για τη Ρουμανία θα ίσχυαν και για παλαιότερες, πιο εδραιωμένες δημοκρατίες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Η.Π.Α., η Ιταλία, η Βραζιλία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τουρκία κ.λπ.. Λαϊκιστές ηγέτες έπαιρναν την εξουσία, έλεγαν ψέματα κι επιτίθονταν στον ελεύθερο τύπο, χρησιμοποιούσαν τον κρατικό μηχανισμό προς ίδιον όφελος και διαστρέβλωναν το ίδιο το νόημα των φιλελεύθερων αξιών και κοινωνικών δομών. Το 2016 δοκίμασε τις δημοκρατίες παγκοσμίως, αλλά δοκίμασε και τον κάθε έναν από εμάς.