Ανάλυση: Ο Jason Bourne και το οικογενειακό μυθιστόρημα

Published: 12 Feb 2021, 20:07

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά την κινηματογραφική τριλογία του Jason Bourne, με πρωταγωνιστή τον Matt Damon.

<a href="/en/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Η τριλογία του Jason Bourne με πρωταγωνιστή τον Matt Damon ("The Bourne Identity" - "Χωρίς Ταυτότητα", 2002, "The Bourne Supremacy" - "Στη σκιά των κατασκόπων", 2004, και "The Bourne Ultimatum" - "Το τελεσίγραφο του Μπορν", 2007, αντίστοιχα JB 1, JB 2, JB 3 - οι υπόλοιπες ταινίες της σειράς δεν αφορούν τη θεματική που αναλύουμε) αποτελεί μια από τις πιο αξιόλογες παραγωγές που έρχονται από τη μεριά του Χόλυγουντ, αν όχι για τίποτε άλλο, απλά και μόνο επειδή βασίζεται, κυρίως, σε καθαρά κινηματογραφικά μέσα (εν πολλοίς χάρη και στη ντοκιμαντερίστικο, νευρικό ύφος του Πωλ Γκρήνγκρας, σκηνοθέτη του JB 2 και JB 3), αγνοώντας τα ειδικά εφέ που αποτελούν όλο και περισσότερο το βασικό ισχυρό χαρτί της κινηματογραφίας μαζικής παραγωγής. Η εστίαση στα καθαρά κινηματογραφικά μέσα συνοδεύεται από μια χτυπητή αυτοσυνειδησία ως προς την άρθρωση του αφηγηματικού λόγου. Εδώ, θα επιχειρηθεί η συμπτωματική ερμηνεία της τριλογίας επάνω στη βάση του λεγόμενου "οικογενειακού μυθιστορήματος" (Familienroman), μιας σύλληψης του Σίγκμουντ Φρόυντ που αφορά στη φαντασιακή οικογένεια που υποκαθιστά εξιδανικευτικά την πραγματική στο μυαλό ενός παιδιού.

Η φιγούρα του Jason Bourne δημιουργεί εξαρχής ορισμένες απορίες. Είναι ακατανίκητος, απρόσβλητος, ακατάβλητος. Είναι ικανός να περνά μέσα από σύνορα, μέσα από μπλόκα, να γλυτώνει από ενέδρες και από διαδοχικές απόπειρες δολοφονίας του. Το γεγονός ότι παρόμοιο είναι σχεδόν πάντα το χολιγουντιανό πεπρωμένο ενός ήρωα δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ο Bourne, αντί να έχει διασωθεί στην αρχή, στο JB 1, να ανασύρεται νεκρός από τη θάλασσα και στο εξής να κυκλοφορεί συμβολικά σαν φάντασμα. Με αυτό τον τρόπο, εξ άλλου, ερμηνεύονται όλες οι παραπάνω υπερφυσικές ιδιότητες του.

Αν τεθεί η υπόθεση της φαντασματικής ύπαρξης του Bourne, τούτο συνεπάγεται ότι είναι ένα "πλάσμα της φαντασίας" (fiction) και, επομένως, παραπέμπει σε ένα φαντασιακό. Το πρόσωπο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως φορέας του εν λόγω φαντασιακού, κατά ένα οργανικό τρόπο, είναι η Πάμελα Λάντυ (Joan Allen) που εγγυάται ένα ηθικό ύψος, αντίστοιχο προς τους άθλους του Bourne. Πολύ βολικά, η εμφάνιση της Λάντυ στο JB 2 συμπίπτει με τον ξαφνικό χαμό, στην αρχή ήδη της ταινίας, της Marie Helena (Franka Potente), ερωμένης και φροντιστού του ήρωα. Κατά τ'άλλα, ο Bourne αφανίζει όλους εκείνους που απειλούν τη Λάντυ είτε στο επαγγελματικό επίπεδο είτε στο επίπεδο της ερωτικής αντιζηλίας (οι δολοφόνοι που κυνηγούν τον ήρωα είναι αναδιπλασιασμοί του ως προς την ισχύ και τη νεότητά τους). Η Πάμελα Λάντυ, εξ άλλου, διακρίνεται για το προτεσταντικό ήθος της (ήθος της εργασίας) που προσδιορίζει την ηθική αυστηρότητά της και την τυπικά επαγγελματική συμπεριφορά της.

Σταδιακά, ο Bourne οδηγείται στον Albert Hirsch (τον υποδύεται ο εξαίρετος ηθοποιός Albert Finney), τον πνευματικό γεννήτορά του και ηθικό και πραγματικό υπεύθυνό για την περιπέτειά του. Ο Bourne αρνείται παραδόξως να τον εκτελέσει στο JB 3 ενώ η ηθική καταδίκη του θα αναληφθεί με πρωτοβουλία της Λάντυ, που είναι ο άλλος "γεννήτορας" της προσωπικότητας του Bourne. Λόγω του ότι ο Bourne έχει λειτουργήσει πολλές φορές ως εκτελεστής, ο δισταγμός του εδώ προκαλεί απορία. Δεν μπορεί να μη σκεφτεί κανείς το πρόσωπο του Άμλετ που χαρακτηρίζεται από μια χτυπητή αναβλητικότητα να εκδικηθεί τον δολοφονημένο πατέρα του, αυτόν που το φάντασμά του έχει συναντήσει στην αρχή του έργου του Σαίξπηρ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η τριλογία του Bourne αποτελεί μια παραλλαγή του θέματος του Άμλετ στο πεδίο της μαζικής κουλτούρας (κινηματογραφική βιομηχανία) και μέσα σε μια ατμόσφαιρα που είναι έντονα επηρεασμένη από το προτεσταντικό ήθος.

Το ερώτημα που υποβόσκει στην τριλογία είναι, λοιπόν, τι συνιστά παρακμή σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται, με έντονα φορμαλιστικό τρόπο, από το προτεσταντικό ήθος της εργασίας. Πως μπορεί να διατηρηθεί το ηθικό σθένος μέσα στο πλαίσιο ενός φορμαλισμού που εγγυάται την τυπικότητα της συμπεριφοράς αλλά όχι την αέναη συντήρηση των ηθικών αξιών; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό ερμηνεύει την εύκολα διακριτή εξάρτηση της χολιγουντιανής σεναριογραφίας από την ψυχανάλυση (στην αμερικάνικη εκδοχή της, ως ενδυνάμωση του Εγώ μάλλον παρά ως πολιτική του ασυνείδητου). Το οικογενειακό μυθιστόρημα πάνω στο οποίο χτίζεται η πλοκή της τριλογίας δεν είναι η ανάλυση μιας εξιδανίκευσης αλλά ένα υπόβαθρο θεμελίωσης ιδανικών, μια καθεαυτή εξιδανικευτική διεργασία.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

 

 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos