Ανάλυση: «Η Λούλου στη γέφυρα». Ο μετα-νεωτερικός κινηματογράφος

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το "Lulu on the bridge" του Πολ Όστερ

ΣΧΕΤΙΚΑAνάλυση - «Ο Άρχων του κακού»: ο αντιφρονών σκηνοθέτης στα σύνορα

Η δεκαετία του 1990 ήταν μια μάλλον εστετίστικη περίοδος σε αντίθεση με εκείνη του 1980, που φημίζεται για την κακογουστιά της. Είναι, ταυτόχρονα, η εποχή που καθιερώθηκε, σε παγκόσμιο επίπεδο, η φιλοσοφία του πολιτισμικού κονστρουκτιβισμού γνωστή και ως μετα-νεωτερικότητα. Ένα όνομα που γνωρίζει από τότε τη μεγάλη αναγνώριση είναι αυτό του Αμερικανού μυθιστοριογράφου Πωλ Ώστερ (γενν. 1947) ο οποίος δοκίμασε τις δυνάμεις του και στην κινηματογραφική σκηνοθεσία.

Η «Λούλου στη γέφυρα» («Ερωτευμένοι ως την αιωνιότητα» (;) – Lulu on the Bridge, 1998) είναι ταινία που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Ώστερ. Ένας μουσικός της τζαζ, ο Ίζυ (Χάρβεϋ Καϊτέλ), δέχεται έναν πυροβολισμό στο κλαμπ όπου εμφανίζεται. Το ασθενοφόρο που τον μεταφέρει επειγόντως και μέσα στο οποίο αυτός θα καταλήξει, προσπερνά μια νεαρή κοπέλα, τη Σήλια (Μίρα Σορβίνο), η οποία ακούγοντας τη σειρήνα θα κάνει το σταυρό της. Ανάμεσα στα δυο αυτά γεγονότα, ο Ώστερ θα αναπτύξει μια σειρά από αφηγηματικές δυνατότητες και ασκήσεις στο χώρο του φαντασιακού, μια προσπάθεια που είναι πλήρως ενταγμένη στο κλίμα του πολιτισμικού κονστρουκτιβισμού στο οποίο αναφερθήκαμε. Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από μια μυστηριώδη γαλάζια πέτρα, στην οποία κρυσταλλώνονται όλες οι ψευδαισθήσεις και οι επαληθευτικές δυνάμεις της τέχνης. Ένας κακός, που εμφανίζεται από το πουθενά, ο Δρ Βαν Χορν (Γουίλεμ Νταφόε), υπογραμμίζει τον γενικό χαρακτήρα της αφήγησης, που απωθεί τον ρεαλισμό.

Μια τέτοια ταινία βασίζεται, σε μεγάλο μέρος, στις αναφορές της σε άλλα έργα τέχνης, σε άλλες αφηγήσεις. Η Λούλου του τίτλου παραπέμπει στο θεατρικό έργο του Φρανκ Βέντεκιντ και την όπερα του Άλμπαν Μπεργκ. Η Σήλια, η οποία είναι ηθοποιός, θα επιλεγεί να ερμηνεύσει το ρόλο της Λούλου σε μια κινηματογραφική ταινία. Η ηρωίδα του Βέντεκιντ και του Μπεργκ είναι μια ωραία και μοιραία γυναίκα η οποία σπρώχνει τους εραστές της στην καταστροφή και τον θάνατο μέχρι να οδηγηθεί και η ίδια στην παρακμή της και να βρει τον θάνατο, δολοφονημένη από τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη. Η μοιραία Λούλου είναι, ίσως, ένα κατάλληλο τελευταίο όραμα για έναν άνδρα που έχει μόλις δεχθεί μια δολοφονική επίθεση. Από την ταινία για τη Λούλου που γυρίζεται (μια ταινία μέσα στη ταινία), μόνο λίγα γκρο-πλαν θα διασωθούν και θα οδηγήσουν τον ερωτευμένο Ίζυ σε μια απελπισία δίχως προηγούμενο.

Η γέφυρα του τίτλου είναι η Χα’πέννυ (Ha’penny Bridge), που βρίσκεται στο Δουβλίνο, στην πόλη όπου υποθετικά γυρίζεται η ταινία. Η γέφυρα είναι γνωστή από το μυθιστόρημα «Οδυσσέας» του Τζαίημς Τζόυς, ένα θεμελιώδες έργο της μυθιστορηματικής νεωτερικότητας (μαζί με εκείνα του Μαρσέλ Προυστ και της Βιρτζίνια Γουλφ). Η αναφορά στον Τζόυς σε συνδυασμό με το θρυλικό για το μοντερνισμό πρόσωπο της Λούλου, δηλώνει τον κονστρουκιτιβισμό που συνιστά τον πυρήνα της τέχνης του Ώστερ. Αυτός είναι μια εργασία αισθητικής αποδόμησης και ανασκευής των λογοτεχνικών αναφορών του έργου. Ωστόσο, η ταινία αποτελεί μια νέα, ολοκληρωμένη αφηγηματική παραγωγή που έρχεται σε αντίθεση με την αντι-αφηγηματικότητα του μυθιστορηματικού μοντερνισμού για τον οποίο μόλις μιλήσαμε και ο οποίος ονειρευόταν ένα νέο μυθιστόρημα στο οποίο θα προηγείται η  κατάδειξη των μυθιστορηματικών δομών, αποκλείοντας τη συνέχεια της αφηγηματικής ροής.  Το μετα-νεωτερικό μυθιστόρημα (και ο αντίστοιχος κινηματογράφος), ωστόσο, προτείνουν μια συνύπαρξη της εργασίας επάνω στις δομές με την αφηγηματική ολοκλήρωση.

Η ταινία συγκεντρώνει μερικά από τα μεγάλα ονόματα του νεοϋρκέζικου εστετισμού της δεκαετίας του 1990: φυσικά οι Καϊτέλ, Σορβίνο, Νταφόε αλλά και ο Τζων Λούρι στη μουσική (γνωστός από τις ταινίες του Τζιμ Τζάρμους), ο Νταίηβιντ Μπερν (των Talking Heads) και ο πάπας της εποχής, Λου Ρηντ. Η ταινία μοιάζει κάπως με ένα μετα-νεωτερικό νέο κύμα, που εκπροσωπείται, όμως, από έναν μόνο δημιουργό.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.