Γιασμίλα Ζμπάνιτς: "Η γενοκτονία της Ζεμπρένιτσα με στοίχειωσε"
H σπουδαία ταινία της Γιασμίλα Ζμπάνιτς "Quo Vadis Aida?" προβάλλεται εδώ και λίγες ημέρες στις ελληνικές αίθουσες, υποψήφια για Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας και BAFTA Σκηοθεσία και ξενόγλωσσης ταινίας, βραβευμένη ατο Ρότερνταμ, και με συμμετοχές στο επίσημο διαγωνιστικό της Βενετίας, αλλά και στο Τορόντο.
Η Βόσνια σκηνοθέτης και σεναριογράφος Γιασμίλα Ζμπάνιτς μετά από το βραβευμένο με τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου ντεμπούτο της Σαράγεβο Σ’ Αγαπώ (Grbavica), επιστρέφει για άλλη μια φορά σε ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της πρόσφατης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, αυτή τη φορά με τη μορφή ενός πολιτικού θρίλερ.
Βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, η ταινία διαδραματίζεται το καλοκαίρι του 1995, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Σρεμπρένιτσα στη Βοσνία από τον στρατό της Σερβίας. Η Άιντα εργάζεται ως διερμηνέας για τις δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών που βρίσκονται στην περιοχή για τη διατήρηση της ειρήνης. Καθώς ο κλοιός πολιορκίας της πόλης σφίγγει, η Άιντα θα πρέπει να πάρει αποφάσεις ζωής και θανάτου για τον εαυτό της και την οικογένειά της. Καθόλου τυχαία ο τίτλος παραπέμπει στο περίφημο δίλημμα του Απόστολου Πέτρου όταν εγκατέλειπε τη Ρώμη κατά τη διάρκεια των χριστιανικών διωγμών. H 47χρονη δημιουργός μιλά για την ταινία της:
Η συστηματική δολοφονία περισσότερων από 8.000 κατοίκων της πόλης της Σρεμπρένιτσα που βρίσκεται στην Ανατολική Βοσνία στο τέλος του Βοσνιακού πολέμου (1992-1995) είναι ένα τεράστιο τραύμα για όλους τους Βόσνιους. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Σρεμπρένιτσα ορίστηκε ως ζώνη ασφαλείας από τον ΟΗΕ για τους πολίτες και τους κατοίκους. Ωστόσο, οι Σερβοβόσνιες δυνάμεις εισέβαλαν στην πόλη τον Ιούλιο του 1995 και οι στρατιώτες του ΟΗΕ που ζήτησαν βοήθεια από τα κεντρικά του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη δεν βρήκαν καμία ανταπόκριση. Η Σρεμπρένιτσα είναι μια πτήση σαράντα λεπτών από τη Βιέννη, λιγότερο από δύο ώρες από το Βερολίνο και είναι τρομακτικό να σκεφτεί κανείς ότι μια τέτοια γενοκτονία συνέβη μπροστά στα ευρωπαϊκά μάτια, ενώ όλοι έχουμε επαναλάβει τόσες φορές, «Ποτέ Ξανά».
Η αίσθηση ασφάλειας, η εμπιστοσύνη σε οργανισμούς όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, χάθηκαν και χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν και πολλοί περισσότεροι τους πένθησαν. Προσωπικά, τη Σρεμπρένιτσα την αισθάνομαι πολύ κοντά μου γιατί επιβίωσα από τον πόλεμο στο Σαράγεβο που ήταν υπό πολιορκία και θα μπορούσαμε εύκολα να καταλήξουμε όπως η Σρεμπρένιτσα. Πάντα σκεφτόμουν ότι κάποιος πρέπει να κάνει μια ταινία για ό,τι συνέβη εκεί, αλλά ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα έπρεπε να ήμουν εγώ. Αλλά αυτή η ιστορία με στοίχειωνε. Διάβασα ό,τι υπήρχε για την Σρεμπρένιτσα και μόνο μετά από τέσσερις άλλες ταινίες ένιωσα έτοιμη να κάνω αυτήν, γνωρίζοντας ότι θα υπήρχαν πολλά εμπόδια.
Μετά τον πόλεμο και τον εσωτερικό διαχωρισμό της Βοσνίας, η Σρεμπρένιτσα παρέμεινε το κομμάτι της χώρας που το διοικούσαν οι Σερβοβόσνιοι. Η κυβέρνησή μας έχει πολλούς δεξιούς πολιτικούς που συνεχίζουν να αρνούνται ότι η γενοκτονία συνέβη στη Σρεμπρένιτσα. Γιορτάζουν εγκληματίες πολέμου ως ήρωες, αρνούμενοι την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ότι αυτό που έγινε στη Σρεμπρένιτσα αποτελεί γενοκτονία. Συνεπώς ένα μεγάλο εμπόδιο ήταν η πολιτική.
Από την άλλη πλευρά πολλοί άνθρωποι ήθελαν να γεννηθεί αυτή η ταινία και την υποστήριξαν. Βοήθησαν πολλοί Βόσνιοι. Επίσης, έχουμε εννέα ευρωπαϊκές χώρες ως συμπαραγωγούς, που ήθελαν να ειπωθεί αυτή η ιστορία. Ο Νταμίρ Ιμπραϊμοβιτς, ο βασικός μας παραγωγός, έκανε πολλές γενναίες και ριψοκίνδυνες επιλογές. Μας πήρε χρόνια για να φτιάξουμε αυτή την ταινία. Αλλά την κάναμε γιατί μας οδηγούσε αυτή η ανάγκη να πούμε αυτή την ιστορία, γιατί πιστεύουμε ότι δεν είναι μια ιστορία μόνο για τη Βοσνία και τα Βαλκάνια, αλλά για τα ανθρώπινα όντα, πώς συμπεριφερόμαστε ο ένας στον άλλον όταν δεν μας περιορίζει η ηθική, όταν καταστρέφουμε κάθε ανθρώπινη υπόσταση.
Ο χαρακτήρας της Άιντα βρίσκεται μεταξύ δύο κόσμων: είναι Βόσνια, η οικογένειά της είναι στην ίδια κατάσταση με τριάντα χιλιάδες κατοίκους της Σρεμπρένιτσα, αλλά την ίδια στιγμή εργάζεται για τον ΟΗΕ, πράγμα που κάνει τη θέση της διφορούμενη. Πιστεύει στον ΟΗΕ. Πιστεύει ότι η βάση του ΟΗΕ είναι το ασφαλές μέρος για την οικογένεια της και ότι έχει κάποια προνόμια επειδή δουλεύει για τον ΟΗΕ. Η ταινία είναι το ταξίδι της όταν όλα καταρρέουν. Όταν το σενάριο ήταν έτοιμο, συζητούσαμε για τους ηθοποιούς και αμέσως είπαμε ότι η Άιντα είναι η Γιάσνα, δεν χρειάζεται να ψάξουμε. Συνεργάστηκα με την Γιάσνα Τζούρισιτς στην ταινία μου For those who can tell no tales. Την έχω δει πολλές φορές στο θέατρο και σε άλλες ταινίες. Έχει βαθύ ταλέντο και απίστευτη ενέργεια.
Κάναμε πρόβες όλη την ταινία σε χρονική ακολουθία σε πραγματικές τοποθεσίες. Ήταν απαραίτητο, καθώς το πρόγραμμα γυρισμάτων, εξαιτίας της διαθεσιμότητας των ηθοποιών ήταν εντελώς μπερδεμένο χρονικά σε σχέση με τη σειρά των γεγονότων. Οι ηθοποιοί μας είναι από πολλές χώρες: Ολλανδία, Βέλγιο, Σερβία, Πολωνία, Ρουμανία, Κροατία, Βοσνία και το να προσαρμόσουμε τα γυρίσματα στο πρόγραμμα τους ήταν εφιάλτης. Οπότε, κάνοντας πρόβες σε χρονική σειρά επέτρεψε στους ηθοποιούς να απομνημονεύσουν την ενέργεια, το επίπεδο των συναισθημάτων, τον ρυθμό κάθε σκηνής. Σε εκείνο το στάδιο η διευθύντρια φωτογραφίας Κριστίν Μάιερ και εγώ σχεδιάσαμε κάθε σκηνή.
Καθώς έγραφα το σενάριο ήθελα να έχει στοιχεία θρίλερ, να έχουμε αυτό το τρομερό κύμα ενέργειας της Άιντα στις προσπάθειες της να σώσει την οικογένεια της. Κατά τη διάρκεια του μοντάζ δούλεψα με τον υπέροχο μοντέρ Γιάροσλαβ Καμίνσκι (Ida, Ψυχρός Πόλεμος), και κύρια έννοια μας ήταν επίσης ότι η Σρεμπρένιτσα δεν είναι τόσο γνωστή και ότι είναι σημαντικό για το κοινό να κατανοήσει όλη την υπόθεση.
Όταν κάποιος κάνει μια ταινία για το Ολοκαύτωμα μπορεί να βασιστεί στο γεγονός ότι ο κόσμος γνωρίζει πολλά για αυτό, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη για πολλές εξηγήσεις. Η γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα δεν είναι αντίστοιχη περίπτωση. Για παράδειγμα, κάναμε ένα τεστ με τον μοντέρ της ταινίας με φοιτητές στη σχολή κινηματογράφου του Λοτζ που είναι στα είκοσι τους. Πέντε από αυτούς είχαν ακούσει για τη Σρεμπρένιτσα αλλά δεν ήξεραν τι είχε ακριβώς συμβεί και δέκα από αυτούς ούτε που είχαν ακούσει κάτι. Πιστεύω ότι αυτή είναι η κατάσταση στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης για να μην μιλήσω για άλλα μέρη του κόσμου. Η ταινία πρέπει να λειτουργεί και για ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την ιστορία.
ΣΧΟΛΙΑ
Εμφάνιση σχολίων