H πίστη στο σινεμά του Μάρτιν Σκορσέζε

Ο Martin Scorsese δεν είναι μόνος ένας από τους σπουδαιότερους εν ζωή σκηνοθέτες αλλά και ένας θρησκευτικά οξυδερκής αφηγητής. Η πιο πρόσφατη ταινία του, Silence (εδώ η κριτική μας για το φιλμ), βρίσκει τον 75χρονο σκηνοθέτη να επιστρέφει στις θρησκευόμενες ρίζες του. Πριν επιλέξει να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο ο Scorsese εξέταζε σοβαρά το ενδεχόμενο να χειροτονηθεί, πράγμα που εξηγεί τις προφανείς αναφορές στον καθολικισμό που υπάρχουν στη φιλμογραφία του. Στην εναρκτήρια σκηνή του Mean Streets, o Charlie (Harvey Keitel) λέει “Δεν επανορθώνεις για τις αμαρτίες σου μέσα στην εκκλησία. Το κάνεις στους δρόμους Το κάνεις στο σπίτι. Τα υπόλοιπα είναι βλακείες και το ξέρεις.”

Όπως ο Charlie, έτσι και ο Scorsese διαλέγει να ενεργήσει μακριά από την εκκλησία, αλλά αντίθετα με τον ήρωα, το σινεμά γίνεται για εκείνον ένα μέσο με το οποίο μπορεί να συμφιλιωθεί με την πίστη του. Στα πρώτα στάδια της καριέρας του, ειδικότερα στα Mean Streets, Taxi Driver, Raging Bull και The King of Comedy, ο Scorsese δημιουργεί έναν άρρηκτο δεσμό μεταξύ τέχνης και πίστης επαναπροσδιορίζοντας τα ιερά αρχέτυπα και ακριβώς όπως τη Βίβλο αυτή η διαδικασία χαρακτηρίζεται από βία και αιματοχυσία.

mean streets

Στο Mean Streets (1973) η ιστορία ενός μικρό-απατεώνα που προσπαθεί να ανέβει στην ιεραρχία της μαφίας, πυροδοτούμενη από την δυσαρέσκεια του Scorsese για την έλλειψη αυθεντικότητας του The Godfather, γίνεται μια Νέο Υορκέζικη παραβολή των πειρασμών που αντιμετώπισε ο Χριστός στην έρημο. Οι δρόμοι της Νέας Υόρκης είναι για τον Charlie η έρημος διασχίζοντας την οποία πρέπει να αντισταθεί στις δικές του παρορμήσεις, με τον ενεργητικό Johnny Boy (Robert De Niro) να παίζει το ρόλο του διαβόλου που προσπαθεί να δελεάσει τον Charlie να σταθεί στο πλευρό του στο δρόμο προς την καταστροφή. Ο Charlie που παρουσιάζεται ως απόστολος του Θεού, αδύναμος να αντισταθεί στην Teresa (Amy Robinson) και στην αφοσίωση του στον Johnny Boy. Τόσο ο Χριστός όσο και ο Charlie κάνουν δύσκολες επιλογές κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του και στην περίπτωση του Charlie οι πειρασμοί, με τη μορφή της αγάπης της Teresa και της συμβουλής του θείου του να διώξει τον Johnny Boy, είναι ακόμα πιο δύσκολο να αγνοηθούν.

taxi driver

Αν ο Johnny Boy στο Mean Streets είναι ο διάολος που βάζει σε πειρασμό τον ήρωα, ο Scorsese αντιστρέφει το αρχέτυπο με τον αντιήρωα του στο βραβευμένο με Χρυσό Φοίνικα Taxi Driver (1976). Η απερισκεψία του Johnny Boy, που γίνεται προάγγελος της καταστροφής και του χάους, ξεχωρίζει από τον μεθοδικό τρόπο με τον οποίο ο Travis Bickle (Robert De Niro) εκδικείται τους αμαρτωλούς πολίτες της Νέας Υόρκης, πολιτικούς και εγκληματίες. Ο Travis ωστόσο αντικατοπτρίζει το πνεύμα του Θεού της Παλαιάς διαθήκης, εκδικούμενος δια πυρός και σιδήρου. Η ιστορία της κιβωτού του Νώε και της βίαιης κάθαρσης του κόσμου παραλληλίζεται με την προσπάθεια του Travis να σώσει την Iris (Jodie Foster), χαρίζοντας τη ζωή σε κάποιον που είναι αθώος εν μέσω της σφαγής. Ακόμα και η βίαιη εκδικητικότητα του Travis που προηγείται της μεταμόρφωσης του σε έναν ήρεμο ήρωα στις τελευταίες σκηνές του έργου φέρνει στο νου το πέρασμα από το Θεό τιμωρό της Παλαιάς Διαθήκης στον ποιμένα της Καινής.

raging bull

Ο Jake LaMotta (Robert De Niro) όπως εμφανίζεται στο Raging Bull (1980) μπορεί να ερμηνευθεί σαν μια αμφιλεγόμενη εκδοχή του Σαούλ, του πρώτου βασιλιά του ηνωμένου βασιλείου του Ισραήλ, ο οποίος βίωσε το πνευματικό κάλεσμα στο δρόμο προς τη Δαμασκό. Η ηθικά μεμπτή ζωή που ζούσαν τόσο ο Σαούλ όσο και ο Jake είναι αυτό που φαίνεται να ενώνει τους δύο, η καταδίωξη που υπέστησαν οι πιστοί από τον Σαούλ αντηχεί στη βίαιη και παρανοϊκή φύση του Jake που καταστρέφει την οικογένεια και την καριέρα του. Ενώ η αλλαγή του Σαούλ προέρχεται από τη συνάντηση του με το Θεό, ο Jake μεταμορφώνεται μέσα στο κελί της φυλακής. Το παραφρασμένο απόφθεγμα της Βίβλου που εμφανίζεται στο τέλος της ταινίας λέει “Το μόνο που ξέρω είναι αυτό: κάποτε ήμουν τυφλός και τώρα μπορώ να δω.”

the king of comedy

Ένα έργο μπροστά από την εποχή του, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο προέβλεψε την άνοδο της celebrity κουλτούρας,  το The King of Comedy (1983) επιστρέφει στα κηρύγματα της Βίβλο για την αποτροπή της λατρείας ψεύτικων ειδώλων. Ο Rupert Pupkin (Robert De Niro) είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες ήρωες του Scorsese, είναι η γέφυρα ανάμεσα στον πιο παραδοσιακό τρόπο θρησκευτικής σκέψης και της ποπ αυτής κουλτούρα που φαίνεται να έχει πια προσπεράσει τη θρησκεία. Το αν ο Pupkin εν τέλει πέφτει θύμα της λατρείας του για το θρυλικό κωμικό Jerry Langford (Jerry Lewis) ή όχι αφήνεται στη κρίση του κοινού να το αποφασίσει. Είναι ο Pupkin βασιλιάς για μια νύχτα ή μονάχα ένα άντρας χαμένος μέσα στις ψευδαισθήσεις του για μεγαλεία;