Βασίλης Δογάνης: "Η Ελλάδα αντιμετωπίζει θαρραλέα το προσφυγικό"

Μία από τις ταινίες που ξεχωρίσαμε στο 20ό Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου είναι το «Μελτέμι» (εδώ η άποψή μας), μια συμπαραγωγή σε σκηνοθεσία του Ελληνογάλλου σκηνοθέτη Βασίλη Δογάνη και με πρωταγωνίστρια την εξαιρετική Δάφνη Πατακιά, όπως επίσης τον Άκη Σακελλαρίου και τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη. Η ταινία μιλάει για τρείς φίλους από την Γαλλία, την ελληνογαλλίδα Έλενα, τον Νασίμ και τον Σεκού που έρχονται στο εξοχικό της Έλενας στην Λέσβο την περίοδο που ήδη έχει ξεκινήσει η προσφυγική κρίση. Oι ανέμελες διακοπές του θα διακοπούν όταν γνωρίσουν ένα Σύριο πρόσφυγα τον οποίον θα βοηθήσουν. Μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη, ο οποίος μας μίλησε για ζητήματα ταυτότητας, προσφυγιάς και φυσικά την έννοια της απώλειας που χαρακτηρίζει κυρίως την πρωταγωνίστρια αλλά και τους άλλους ήρωες.

-Η ταινία είχε πολύ μεγάλη προσέλευση στο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου.

Β.Δ.: «Για μένα είναι πολύ σημαντικό που είχε τόσο μεγάλη προσέλευση στην πρώτη της προβολή στην Ελλάδα. Στην Γαλλία έχει ήδη παιχτεί από τις 13 Μαρτίου και συνεχίζεται».

-Η ταινία θίγει το ζήτημα της ταυτότητας, το τι σημαίνει να είσαι Γάλλος.

Β.Δ.: «Η Γαλλία έχει μεγάλη μεταναστευτική παράδοση, κυρίως λόγω αποικιών, αλλά όχι μόνο. Από πολύ παλιά ερχόντουσαν από την Ιταλία, από την Πολωνία. Η Γαλλία έχει δημιουργηθεί από όλους αυτούς τους ανθρώπους».

-Αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια με την άνοδο ακροδεξιών και εθνικιστικών τάσεων?

Β.Δ.: «Στην Γαλλία το κακό που έγινε είναι ότι νόμιζαν ότι οι μετανάστες θα έφερναν μια εργατική δύναμη που μετά θα εξαφανιζόταν. Πολύ συχνά κατηγορείς τον ξένο. Οι ιδέες της ακροδεξιάς έχουν δυστυχώς διαδοθεί. Η Ελλάδα έχω την αίσθηση ότι και τώρα με την προσφυγική κρίση αντιμετωπίζει το θέμα πολύ πιο θαρραλέα και σωστά».

-Πήγατε στην Λέσβο όπου γυρίστηκε η ταινία.

Β.Δ. «Η ταινία δεν μιλάει για το προσφυγικό κατευθείαν, αλλά είναι το πλαίσιο. Όταν έκανα την έρευνα, όταν έγραφα το σενάριο (τέλη του 2015-αρχές του 2016), το οποίο το έγραφα και πριν την κρίση, απλώς η κρίση μου έδωσε το πλαίσιο, αυτό που με σημάδεψε είναι ότι μιλώντας με ανθρώπους από το νησί, μια κυρία μου είπε ότι όταν βλέπαμε τους σημερινούς πρόσφυγες ήταν σαν να βλέπαμε τους παππούδες μας το 1922».

-Και στην ταινία υπάρχει αυτή η νοητή γραμμή μεταξύ του προσφυγικού του 1922 και του σήμερα.

Β.Δ: «Αυτό για μένα εξηγεί την ταύτιση της Έλενας με τον πρόσφυγα (έχει προσφυγικές ρίζες) και σε πιο προσωπικό επίπεδο. Εκείνη θρηνεί τον χαμό της μητέρας της και εκείνος της μητέρας του που έχει αποχωριστεί».

-Η ταινία αν και δεν έχει έντονη ρητορική, παρόλα αυτά είναι μια πολιτική ταινία, καθώς ό,τι κάνουμε είναι εν τέλει πολιτικό.

Β.Δ.: «Δεν ήταν συνειδητή πρόθεση αλλά είναι αυτό που λέτε, ότι και να μην θέλουμε, ό,τι κάνουμε είναι και πολιτικό. Με απασχολεί βέβαια ένα θέμα πολιτικό, των συγκρουόμενων ταυτοτήτων και της πολυπολιτισμικότητας αλλά θεωρώ σημαντικό να μην είναι ρητορική, να μην επιβάλλει μηνύματα, να αφήνει τον θεατή να δημιουργήσει την δική του στάση. Αλλά σίγουρα μια από τις πορείες που κάνουν οι νεαροί μου ήρωες είναι η γέννηση πολιτικής συνείδησης».

-Πόσο δύσκολο είναι για έναν σκηνοθέτη να καταπιάνεται με ένα θέμα που συμβαίνει εν εξελίξει, όπως το προσφυγικό που είναι ο ένας βασικός άξονας, μαζί με την ταυτότητα και την απώλεια.

Β.Δ.: «Στην Αμερική γίνεται πιο εύκολα, η αφομοίωση της άμεσης ιστορίας στην τέχνη. Στην Ευρώπη πιο σπάνια. Στην ταινία δεν είχα την πρόθεση να κάνω κάτι επίκαιρο. Από πάντα είχα προβληματισμούς γύρω από την ταυτότητα, τον ξεριζωμό, την εξορία οπότε ήταν ένα φυσικό πλαίσιο το προσφυγικό. Τα τρία θέματα που αναφέρετε είναι τελείως μπλεγμένα στην ταινία. Το ζήτημα της απώλειας λειτουργεί σαν την ταυτότητα, γιατί μας συμπεριλαμβάνει. Ή το προσφυγικό θέτει το πρόβλημα σε μεγαλύτερη κλίμακα. Αλλά για μένα είναι συνδεδεμένα, ήθελα να ενώνονται. Το προσφυγικό μας υποχρεώνει να δούμε ότι είναι πρόβλημα όλων, όχι μόνο όσων έχουν μεταναστευτικές και προσφυγικές ρίζες. Γι’ αυτό έβαλα νεαρούς ήρωες γιατί υπάρχει μια μετάβαση από τα παιδικά χρόνια στην ενηλικίωση οπότε και εκεί υπάρχει ανακάτεμα στην ταυτότητα.

-Όσον αφορά την απώλεια, θεωρείτε πως θρέφει και δυναμώνει τον άνθρωπο ή τον εγκλωβίζει? Γιατί βλέπουμε την Έλενα που περνάει και από τα δύο στάδια.

Β.Δ.: «Η απώλεια είναι ένα δύσκολο θέμα. Πιστεύω ότι είτε σε δυναμώνει είτε σε καταστρέφει το θέμα είναι πώς το χειρίζεσαι. Η Έλενα αυτό που δεν έχει καταλάβει στην αρχή είναι ότι μη θέλοντας να αντιμετωπίσει το πένθος στοιχειώνεται από τα φαντάσματα του παρελθόντος και όταν αγκαλιάσει τα φαντάσματα γίνονται δυνάμεις. Λειτουργεί και στην παράδοση. Μπορείς παθητικά να απορρίπτεις ένα μέρος της κουλτούρας σου, αλλά αυτό θα ναι εκεί και θα σε δηλητηριάζει. Όταν όμως το δεις, ακόμα και κάποιες πιο σκοτεινές πλευρές της παράδοσης, τότε θα το κάνεις δύναμη».

-Η ταινία δεν εκβιάζει συναισθηματικά τον θεατή, αντιθέτως χρησιμοποιεί ως όπλο το χιούμορ.

Β.Δ.: «Αυτό ήταν σημαντικό στοιχείο, ο συνδυασμός κωμωδίας-δράματος. Και οι ηθοποιοί στις ερμηνείες τους το ανέδειξαν, είτε τα δύο αγόρια με τους πιο κωμικούς ρόλους, είτε η Έλενα και ο Μάνος που τον υποδύεται πολύ όμορφα ο Άκης Σακελλαρίου. Πιστεύω πως το μείγμα ειδών είχε να κάνει με την αμφιλογία της πραγματικότητας εκείνης της εποχής».

-Σχετικά με τους ηθοποιούς πώς προέκυψε η συνεργασία?

Β.Δ.: «Τα δύο αγόρια είναι παιδιά που είχαμε ξαναδουλέψει σε ταινία μικρού μήκους, οπότε έγραψα τους ρόλους για εκείνους. Για την Έλενα αρχικά δεν είχα αποκλείσει το ενδεχόμενο να την έκανε μια Γαλλίδα ηθοποιός, αλλά η Δάφνη δημιούργησε πάρα πολύ καλή εντύπωση στο κάστινγκ και όταν αποφασίσαμε να πάρουμε εκείνη τότε έβαλα στον χαρακτήρα το ελληνικό κομμάτι. Και για αυτόν που κάνει τον πρόσφυγα τον ανακάλυψα τυχαία σε μια ραδιοφωνική εκπομπή, είναι Παλαιστίνιος που είχε καταφέρει να φθάσει στην Γαλλία και μου άρεσε ο τρόπος που μιλούσε για τα βιώματά του. Ήθελα να τον γνωρίσω, χωρίς να ξέρω πώς είναι εμφανισιακά».

-Για τα μελλοντικά σας σχέδια σκοπεύετε να μείνετε σε ένα ανθρωποκεντρικό σινεμά?

Β.Δ.: «Ναι, αν και δεν αποκλείω θέματα όπως η τεχνητή νοημοσύνη, ένα θέμα που με ενδιαφέρει πολύ, ή επίσης από άποψη φόρμας δεν αποκλείω να εξερευνήσω άλλους τρόπους κινηματογράφησης. Παράλληλα, με το “Μελτέμι” τέλειωσα και ένα ντοκιμαντέρ που είναι τελείως άλλο στιλ, ακραία διαφορετικό».

-Έχετε ασχοληθεί σε ντοκιμαντέρ σας με την Ιαπωνία. Τι σας γοητεύει από την ιαπωνική κουλτούρα?

Β.Δ.: «Πήγα να ζήσω στα 20 για τρία χρόνια, είναι σημαντικά χρόνια αυτά και έκανα μια έρευνα πάνω στον Όζου και έγραψα ένα βιβλίο για την σιωπή στον κινηματογράφο του. Αυτή η σιωπή και ο μινιμαλισμός με ενδιαφέρει σε συνδυασμό με μια τρέλα πιο ρεαλιστική και κωμική».