Ανάλυση: Το υποδειγματικό ντεκουπάζ του Αντονιόνι

Published: 16 Apr 2020, 18:00

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ. Ο Καθηγητής Πανεπιστημίου Φιλοσοφίας, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το υποδειγματικό ντεκουπάζ του Μικελάντζελο Αντονιόνι.

<a href="/en/apopseis-arthra/analysi-pateras-kai-gios-stin-lampsi-toy-kioymprik/63238">Ανάλυση: Πατέρας και γιος στην Λάμψη του Κιούμπρικ</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση: Πατέρας και γιος στην Λάμψη του Κιούμπρικ

Το ντεκουπάζ είναι το πλέον χαρακτηριστικό επίτευγμα της τέχνης της κινηματογραφικής γραφής. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο σκηνοθέτης κατανέμει τον χωροχρόνο της ταινίας της οποίας είναι ο δημιουργός έτσι ώστε αυτή να ανταποκρίνεται στην γενικότερη αποστολή της τέχνης να αποκαλύπτει και να καλύπτει συνάμα τα πράγματα με το δικό της πέπλο. Το ντεκουπάζ που ορίζεται με αυτό τον τρόπο δεν ταυτίζεται ούτε με την κινηματογράφηση της δράσης ούτε με την απόδοση νοήματος αλλά, αντίθετα, οφείλει να γεννά την αμφισημία που είναι χαρακτηριστική της τέχνης και της φύσης και που αναλογεί πλήρως στην ιδιομορφία της πραγματικότητάς μας. Η κατάδειξη απλώς της δράσης δεν είναι, εξ άλλου, διαφορετική από το αυτονόητο της μετωνυμίας στην γλώσσα και της ταυτολογίας στην λογική.

Στις μέρες μας, η σκηνοθεσία σπανίως υπερβαίνει την ιδέα της έντεχνης κινηματογράφησης της δράσης και της απόδοσης νοήματος. Ακόμη και μια ταινία που έχει κάθε δικαίωμα να γεννά το θαυμασμό μας όπως ο "Κυνόδοντας" του Γιώργου Λάνθιμου (2009), στο επίπεδο του ντεκουπάζ δεν είναι αντάξια της αμφισημίας που επικαλείται στο σεναριακό επίπεδο. Το ντεκουπάζ είναι αυτό που κάνει να διακρίνεται ο μεγάλος σκηνοθέτης από λίγα κινηματογραφικά πλάνα του και συνιστά ό,τι ονομάζουμε σκηνοθετικό ύφος. Η τελευταία σκηνή, φερ'ειπείν, της "Έκλειψης" του Μικελάντζελο Αντονιόνι (1962), που αποτελεί μια σημαντική παραλλαγή του μοντάζ ιδεών του Σεργκέι Αϊζενστάιν, επικεντρωμένη όχι στο αβάν-γκαρντ νόημα αλλά στο αστικό κενό, είναι κάτι που όχι μόνο δεν βλέπουμε στον σύγχρονό μας κινηματογράφο αλλά - πολύ πιο αποκαρδιωτικά - δεν μπορούμε καν να φαντασθούμε.

Το ντεκουπάζ του Αντονιόνι αποτελεί, ίσως, την πιο μεγάλη συμβολή του στην κινηματογραφική τέχνη. Για τον Αντονιόνι, ο εικαστικός χώρος του κινηματογραφικού πλάνου δεν χωρίζεται στα πρόσωπα και το φόντο τους. Τα πρόσωπα είναι τμήματα του χώρου το ίδιο όπως τα αντικείμενα, ενώ ο φακός του επιμένει να κινηματογραφεί ακόμη και πέρα από τη δραματική λογική μιας σκηνής ακριβώς για να δείξει ότι άλλο είναι εκείνο που τον ενδιαφέρει. Αυτό που τον ενδιαφέρει δεν είναι ούτε τα πρόσωπα ούτε τα αντικείμενα αλλά ο χώρος ανάμεσά τους που φαίνεται να κυοφορεί και να μεταφέρει μια σειρά από αισθήματα και σκέψεις. Ο χώρος ανάμεσα στα πρόσωπα και το αστικό τοπίο είναι ο κατ'εξοχήν ψυχικός χώρος για τον Αντονιόνι.

ΑντονιόνιΑντονιόνι

Έχει κατ'επανάληψη ειπωθεί ότι η καταγωγή του τρόπου αυτού κινηματογράφησης προέρχεται από την Κριτική θεωρία ή, αλλιώς, Σχολή της Φρανκφούρτης. Πράγματι, στην αρχή της ταινίας του La Notte (1961) υπάρχει μια αναφορά στον Τέοντορ Αντόρνο. Η υποβάθμιση των προσώπων σε απλά μέρη της αντικειμενικής πραγματικότητας φαίνεται να αντιστοιχεί στην ιδέα της αλλοτρίωσης που είναι πολύ αγαπητή στην Σχολή της Φρανκφούρτης. Αισθάνομαι, όμως, ότι υπάρχουν και άλλες πηγές γι'αυτόν τον τρόπο κατανομής του χωροχρόνου. Ίσως η σύγκρουση ανάμεσα στο αριστοκρατικό πνεύμα της Νέας Αγγλίας των ΗΠΑ και τον εντατικό βιομηχανικό φορντισμό που γέννησε τον πρώτο αιτούντα πνευματικό άσυλο στην Ευρώπη, τον T. S. Eliot, να αποτελεί επίσης πηγή της τέχνης του Αντονιόνι. Ας πάρουμε ένα ποίημα του Έλιοτ (η άτεχνη αλλά, ελπίζω, εξυπηρετική μετάφραση είναι δική μου):

Η «ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΤΗΣ ΒΟΣΤΩΝΗΣ»

Οι αναγνώστες της Απογευματινής της Βοστώνης

Στροβιλίζονται στον άνεμο σαν ένα χωράφι ώριμο καλαμπόκι.

Όταν το βράδυ πέφτει γρήγορα κι αδύναμα στο δρόμο,

Ξυπνώντας τις ορέξεις της ζωής σε κάποιους

Και σε άλλους φέρνοντας την «Απογευματινή της Βοστώνης»,

Ανεβαίνω τα σκαλιά και χτυπάω το κουδούνι, γυρνώντας

Ανήσυχα, όπως θα έστρεφε κάποιος για να γνέψει αντίο στον Rochefoucauld,

Αν η οδός ήταν ο Χρόνος και εκείνος στεκόταν στην άκρη της,

Και λέω, «Ξαδέλφη Χάριετ, ιδού η Απογευματινή της Βοστώνης».

ΈλιοτΈλιοτ

Όλα στην τέχνη του Αντονιόνι βρίσκονται εν σπέρματι εδώ. Το αίσθημα της ανουσιότητας, η απόσταση ανάμεσα στα πρόσωπα που αποδεικνύεται αβυσσαλέα, η απώθηση του δυναμισμού της ζωής, η κυνική σοφία της κοσμικότητας (όπως υποδηλώνεται με την αναφορά στο γάλλο ηθικολόγο La Rochefoucauld), η  κενότητα του αστικού τοπίου ως εμφανέστατη ένδειξη των ανωτέρω, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (εφημερίδα) ως μονοπωλιακή υποστασιοποίηση του νοήματος, όλα βρίσκονται εδώ και στις ταινίες του Αντονιόνι. Αυτός ήταν και είναι ο υψηλός χαρακτήρας της νεωτερικότητάς μας. Προς το παρόν, τουλάχιστον, η κριτική αυτή της καθημερινότητας έχει αντικατασταθεί από ταινίες fantasy και από σενάρια συνωμοσίας. Κρίμα.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

Πρώτη δημοσίευση: 16 Apr 2020, 18:00
Ενημέρωση: 16 Apr 2020, 18:00

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

Damsel

Damsel

Θα το βρείτε: Netflix

Σύνοψη: Η γλυκιά κόρη ενός βασιλιά ετοιμάζεται για προξενιό με πλούσια φαμίλια για να...
21 hours

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos