Ανάλυση: Ο κινηματογράφος της ομοίωσης

Published: 8 Mar 2020, 12:48

To ΜΟVE IT εγκαινιάζει μια νέα στήλη. Εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ. Ο Καθηγητής Πανεπιστημίου Φιλοσοφίας, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του, τις ταινίες του "Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου".

<a href="/en/apopseis-arthra/analysi-i-alli-tainia/62474">Ανάλυση: Η άλλη ταινία</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση: Η άλλη ταινία

Η τελευταία ταινία του Βέρνερ Χέρτζογκ («Οικογένεια, Α.Ε.», 2019) μας θύμισε το ιστορικό (πλέον) κίνημα του Νέου (τότε) Γερμανικού Κινηματογράφου (στο εξής ΝΓΚ). Κι αυτό όχι λόγω του ονόματος του σκηνοθέτη που συγκαταλέγεται στην μεγάλη τριάδα του ΝΓΚ – Χέρτζογκ, Βιμ Βέντερς, Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ. Είναι, κυρίως, το πνεύμα της ταινίας: ένας Γιαπωνέζος έχει ιδρύσει μια εταιρεία που παρέχει επί πληρωμή υποκριτές συναισθημάτων, ανάμεσά τους και ο ίδιος, για ομοιώσεις σχέσεων που ανακουφίζουν τα ψυχολογικά αδιέξοδα κάποιων συμπατριωτών του. Μετά από μια σειρά τέτοιων υποκρίσεων, συμπεριλαμβανομένης μιας που επιχειρείται να γίνει πραγματική σχέση, ο ήρωας δεν γνωρίζει πλέον αν και ο ίδιος είναι πραγματικός ή μια ομοίωση εαυτού.

Το θέμα αυτό (μαζί με τη μοντερνιστική, ντοκυμαντερίστικη εδώ, κινηματογράφηση) είναι τυπικό του ΝΓΚ ως σύνολο. Ο ΝΓΚ πρέπει να θεωρηθεί ως ένα είδος αντί-«Πολίτη Καίην» (1941), ως κινηματογράφος δηλαδή αντί-Όρσον Ουέλλες. Στο επίπεδο της κινηματογράφησης (στυλ) αυτό είναι προφανές. Απομένει να σκεφθούμε το επίπεδο της σημασίας.

Ο «Πολίτης Καίην» είναι μια προσαρμογή στον κινηματογράφο της επιθυμίας για το Μεγάλο Αμερικάνικο Μυθιστόρημα (Great American Novel) που στοιχειώνει την αμερικάνικη αφηγηματική τέχνη από τον Θήοντορ Ντράιζερ έως τον Ντον ΝτεΛίλο. Η ταινία δίνει μια σειρά από εκδοχές της προσωπικότητας του ήρωά της, του Καίην, διαμορφώνοντας ένα υψηλό, σχεδόν σαιξπηρικό, αίνιγμα που επιλύεται ίσως από το τελευταίο στοιχείο, τον περίφημο Ροδανθό (Rosebud). Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι ένα σύμβολο που συντηρεί παρά καταλύει την ερμηνευτική αμφισημία γιατί κανείς δεν μπορεί να πει καταληκτικά τι ακριβώς επεξηγεί ο Ροδανθός. Τέτοια, όμως, δεν είναι η ουσία του συμβολισμού;

Στον ΝΓΚ, το πρόβλημα της αναπαράστασης παραπέμπει όχι σε ένα δραματικό συμβολισμό αλλά σε ένα σύμπαν σημείων, πολλά από τα οποία είναι παρωδικά (η διαφορά του σημείου από το σύμβολο έγκειται στο ότι το πρώτο είναι φορμαλιστικό και η ερμηνεία του δοσμένη). Η διαφορά αυτή είναι φανερή στις ταινίες του Χέρτζογκ, στους ίδιους τους τίτλους του («Ακόμη και οι Νάνοι ξεκίνησαν μικροί», 1971), στις επανεγγραφές/ριμέικ του σκηνοθέτη («Νοσφεράτου», 1979 – «Διαφθορά στη Νέα Ορλεάνη», 2009), στις σχεδίες για την εξουσία επί των οποίων σκοτώνει και σκοτώνεται ο Αγκίρε («Αγκίρε, η μάστιγα του Θεού», 1972), στο πλοίο που ανεβάζει στα βουνά του Αμαζονίου ο Φιτζκαράλντο («Φιτζκαράλντο», 1982), κ.ά.

Στον Βέντερς, το ερώτημα για την αναπαράσταση εμπλέκεται ή ολοκληρώνεται σε καταστάσεις ή μορφές που ενέχουν τον τυπικό χαρακτήρα του σημείου: το πάθος της μητέρας για έναν άνδρα στην «Αλίκη στις πόλεις», 1974, ή, όπως γίνεται φανερό στην «Κατάσταση των πραγμάτων», 1982, όταν δοκιμάσει κανείς να συγκρίνει την «σμικρυμένη» φιγούρα του καταδιωκόμενου κινηματογραφικού παραγωγού της ταινίας με την μνημειώδη μορφή του Καίην.

The state of thingsThe state of things

Τα σημεία παραπέμπουν σε άλλα σημεία μέσα σε ένα κόσμο ομοιωμάτων. Ένα ομοίωμα δεν μπορεί να φιλοδοξήσει την ερμηνευτική αμφισημία του συμβόλου. Ο ΝΓΚ είναι κινηματογράφος της ομοίωσης. Αυτό ισχύει και για τον πιο ιδιοφυή από την τριάδα, τον Φασμπίντερ. Τι είναι άραγε το πάθος της Μαρίας Μπράουν («Ο γάμος της Μαρίας Μπράουν», 1979) για τον σύζυγό της; Για τον Φασμπίντερ είναι ένα πρώτο δεδομένο, του αρκεί να το ονομάσει. Αυτό ισχύει λίγο ως πολύ για την πλειοψηφία των καταστάσεων που κινηματογραφεί ο Φασμπίντερ, μέσα στην εξέλιξη των επιρροών του, από τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ έως τον Ντάγκλας Σερκ· δεν είναι, δηλαδή, οι καταστάσεις αυτές παρά σημεία, αλληλο-αναφορικά.

Αυτό δεν οδηγεί διόλου σ’έναν κινηματογράφο «τέχνη για την τέχνη». Υπονοείται έτσι, απλά, ότι οι ταινίες οφείλουν να καταδεικνύουν την επικρατούσα ομοιωματική λογική των κοινωνιών μας. Ως προς αυτό, ο ΝΓΚ μας αφορά ακόμη, ουσιαστικά και σε βάθος, περισσότερο ίσως από κάθε άλλον.

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο. 

 

Πρώτη δημοσίευση: 8 Mar 2020, 12:48
Ενημέρωση: 8 Mar 2020, 12:48

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

Damsel

Damsel

Θα το βρείτε: Netflix

Σύνοψη: Η γλυκιά κόρη ενός βασιλιά ετοιμάζεται για προξενιό με πλούσια φαμίλια για να...
1 ημέρα

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos