Αφιέρωμα: Ο ύποπτος κόσμος του λιντσικού σινεμά
Μου αρέσει να κάνω ταινίες γιατί μου αρέσει να πηγαίνω σε έναν άλλον κόσμο. Μου αρέσει να χάνομαι σε έναν άλλον κόσμο. Και η ταινία για μένα είναι ένα μαγικό μέσο που σε κάνει να ονειρεύεσαι...σου επιτρέπει να ονειρεύεσαι στο σκοτάδι. Είναι απλά ένα φανταστικό πράγμα, να χαθείς μέσα στον κόσμο του κινηματογράφου.
ΣΧΕΤΙΚΑΝτέιβιντ Λιντς: Αποκαλύφθηκε η αιτία θανάτου του
David Lynch
Το 2018 το αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης συμπεριέλαβε επίσημα μια νέα λέξη στο αγγλικό λεξιλόγιο. Η λέξη ήταν "lynchian" (λιντσικός), μια λέξη δύσκολο να περιγραφεί, όπως άλλωστε και ο ίδιος ο αμερικανός σκηνοθέτης David Lynch, από το επίθετο του οποίου προέκυψε αυτός ο νεολογισμός. Το σινεμά του επιδραστικό και καινοτόμο, μυστηριώδες και μυστικοπαθές, απειλητικό και σουρεαλιστικό, ποπ και καλλιτεχνικό, αστικό και επαρχιώτικο. Αυτή η δυαδικότητα που τον διακρίνει κρύβεται, όπως ομολογεί στην αυτοβιογραφία του Room to Dream, στο ότι η μητέρα του ήταν άνθρωπος της πόλης και ο πατέρας του της επαρχίας. Και στα δύο, είτε περιπλανιέται στους μεγαλοδρόμους του Λος Άντζελες, είτε στα αμερικάνικα βοσκοτόπια, αναδεικνύει όλη την υποψία δράματος, εγκλήματος, παρανομίας, παραβατικότητας, ανεξέλεγκτου πάθους και παραλογισμού. Το σινεμά του είναι του παραλόγου με την έννοια που το όρισε ο Αλμπέρ Καμύ, με μια βαθιά διάθεση να ανασυρθεί στην επιφάνεια το φρενήρες υποσυνείδητο και όλη η απουσία νοήματος που διακυβεύει τον κόσμο μας. Άλλωστε, ο ίδιος απεχθανόταν να ερμηνεύει τις ταινίες του, να τις εξηγεί ή να επιβεβαιώνει ερμηνείες που δίναν άλλοι σε αυτές. Το σινεμά του βαθιά συνειρμικό και αναμφίβολα εικονοπλαστικό. Οι ταινίες του είναι ιδέες πεταγμένες μέσα από το αχανές υποσυνείδητο του ίδιου. Όπως ο ίδιος είχε δηλώσει σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, το Μπλε Βελούδι προέκυψε έπειτα από μια εικόνα με κόκκινα χείλη και το ερμητικό Inland Empire, η τελευταία του, όπως έμελε, ταινία μεγάλου μήκους, έπειτα από μια επίσκεψη της στενής του συνεργάτριας, Laura Dern, ανακοινώντάς του χαμογελαστή πως θα μετακομίσει κοντά του ή το Twin Peaks από την διάθεσή του να κάνει ταινία για την Μέριλιν (όλοι ξέρουμε ποια είναι η Μέριλιν) αλλά τελικά έκανε με αφορμή αυτή για την Λόρα Πάλμερ.
Το φιλμ για τον ίδιο είναι μια τέχνη αφαίρεσης, όπως η αφαιρετική ζωγραφική. Δεν έχει μια και προκαθορισμένη ερμηνεία αλλά ανοίγεται σε επικοινωνία προς το κοινό. Και η δική του πορεία ξεκίνησε από την ζωγραφική για να μεταπηδήσει στον κινηματογράφο. Σπούδασε για ένα χρόνο στην Καλών Τεχνών της Βοστόνης την οποία την παράτησε για να κάνει ταξίδι στην Ευρώπη με απώτερο σκοπό να μπει στο εργαστήριο του αυστριακού εξπρεσιονιστή Oskar Kokoschka, κάτι που τελικά δεν κατάφερε και απογοητευμένος επέστρεψε στις ΗΠΑ. Τελικά ασχολήθηκε με το σινεμά, αρχικά με μικρού μήκους ταινίες από το 1967 και τελικά με μεγάλου μήκους από το 1977 και το θρυλικό Eraserhead μέχρι το Inland Empire (2006). Ταινίες προσωπικές, καθαρά δικές του δημιουργίες, με εξαίρεση το Dune (1984), την δική του μεταφορά στο μυθιστόρημα του Herbert, που όμως δεν ήταν δική του μιας και είναι η μοναδική ταινία που δεν είχε final cut, κάτι που ουδέποτε επέτρεψε να ξανασυμβεί. Από το υποψήφιο για οκτώ Όσκαρ The Elephant Man (1980), στο βραβευμένο με Χρυσό Φοίνικα Wild at Heart (1990) και τελικά στην καλύτερη ταινία του 21ου αιώνα σύμφωνα με το BBC και στην όγδοη καλύτερη ταινία όλων των εποχών σύμφωνα με το Sight and Sound, Mulholland Drive.
Το τι θα πει λιντσικός είναι ίσως σαφέστερα εμφανές στις σχεδόν πενήντα μικρού μήκους ταινίες που γύρισε από το 1967 έως και το 2020. Με αφορμή τον απροσδόκητο θάνατό του στις 16 Ιανουαρίου 2025, σε ηλικία 78 χρονών, που σόκαρε την διεθνή κοινή γνώμη, παρότι έπασχε από εμφύσημα και αδυνατούσε να κυκλοφορεί πολύ ή να γυρίζει ταινίες, θα κάνουμε μια αναδρομή σε μερικές εμβληματικές μικρού μήκους ταινίες, αντί των πολύ πιο διάσημων μεγάλου μήκους (Eraserhead, The Elephant Man, Dune, Blue Velvet, Wild at Heart, Twin Peaks, Lost Highway, The Straight Story, Mulholland Drive, Inland Empire).
The Alphabet (1968)
Μετά από την live action εναρκτήρια σκηνή, στα υπόλοιπα τρία λεπτά βλέπουμε έναν animation σουρεαλισμό, βγαλμένο από τον κόσμο του Πικάσο, του Μπράουνερ ή της Χοχ. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ανηψιά της συζύγου του, Peggy, είχε δει έναν εφιάλτη κατά την διάρκεια του οποίου έλεγε το αλφάβητο με έναν τρομακτικό τρόπο, θυμίζοντάς μας τον τρόπο με τον οποίο ξεπήδησε μια από τις πρώτες σουρεαλιστικές ταινίες, ο Ανδαλουσιανός Σκύλος των Νταλί και Μπονιουέλ. Το MovieWeb την έχει ανακηρύξει ένατη πιο creepy ταινία μικρού μήκους όλων των εποχών.
The Grandmother (1970)
Μετά την επιτυχία που είχε το Alphabet, επέστρεψε στην φόρμα της μικρού μήκους με το 33 λεπτών Grandmother. Και σε αυτό έχουμε έναν συνδυασμό live action και animation, μια τελειώς πειραματική και αποκρουστική ιστορία ενός παιδιού και μιας γιαγιάς που ζουν μαζί για να γλιτώσει την κακοποίηση από τους γονείς, σε μια σχεδόν βουβή ταινία. Σε ερώτηση δημοσιογράφου αν είναι ιδιοφυΐα ή αρρωστημένος, είχε απαντήσει "δεν ξέρω". Η έννοια της οικογένειας, όπως την ξέρουμε, έρχεται να προδώσει τον άρρωστο εαυτό της.
The Cowboy and the Frenchman (1988)
Μετά την επιτυχία του Blue Velvet (1986), το Figaro Magazine και το Erato Films τον προσέγγισαν για μια ταινία μικρού μήκους για την γαλλική τηλεόραση στα πλαίσια του The French as Seen by..., μια ανθολογία πέντε ταινιών για την επέτειο δέκα ετών του περιοδικού. Τις ταινίες σκηνοθέτησαν οι Werner Herzog, Jean Luc Godard, Andrzej Wajda, Luigi Comencini και David Lynch. Πρόκειται για 26 λεπτά slapstick κωμωδίας, μακριά από ό,τι είχε κάνει μέχρι τότε και θα έκανε μέχρι το The Straight Story. Στην ταινία πρωταγωνιστεί ως κάουμποι ο Harry Dean Stanton, με τον οποίο θα συνεργάζονταν αργότερα μοναδικά στα Wild at Heart, Twin Peaks (την ταινία) και φυσικά στο Straight Story. Μια ομάδα αμερικανών κάουμποι στην άγρια Δύση των αρχών του 20ού αιώνα συναντά έναν καλοντυμένο Γάλλο που δεν μιλάει γρι αγγλικά και έναν Ινδιάνο, τον Σπασμένα Φτερά, αποτελώντας μια τρομερή, ιδιότυπη Βαβέλ.
Rabbits (2002)
Μια από τις πιο διάσημες ταινίες του μικρού μήκους είναι τα γνωστά ανθρωποειδή κουνέλια. Μέσα σε μια αστική κατοικία, μένει μια οικογένεια κουνελιών με ανθρώπινα ρούχα και συμπεριφορά σε μια σειρά από οκτώ μικρού μήκους ταινιάκια, τα οποία ο ίδιος περιγράφει ως sitcom. Μια sitcom με τον δικό του τρόπο. Κάποια από τα σκηνικά χρησιμοποιήθηκαν και για το Inland Empire. Υπάρχουν γέλια και χειροκροτήματα κονσέρβα, όπως στα κλασικά sitcoms. Τα κουνέλια όμως μένουν σοβαρά καθόλη την διάρκεια σε παράλογες συζητήσεις και μυστηριώδεις εξελίξεις, θυμίζοντας το θέατρο του παραλόγου του Σάμιουελ Μπέκετ. Την μουσική έχει συνθέσει ο σταθερός συνεργάστης του, Angelo Badalamenti.
Absurda (2007)
Ένα τρίλεπτο ταινιάκι σχέσης σινεμά και θέασης προβλήθηκε το 2007 στο Φεστιβάλ Καννών ως άνοιγμα στην ταινία του Wong Kar-wai, My Blueberry Nights. Μέσα σε μια αίθουσα προβάλλεται μια οθόνη με τέσσερις ανθρώπους που μόνο τους ακούμε να έρχονται να δουν μια ταινία για τον χορό. Κάποιες σκηνές αρχίζουν να προβάλλονται, ενώ ένα πραγματικό ψαλίδι κόβει τις σκηνές, σαν μοντέρ, και ένα πραγματικός προβολέας ρίχνει φως πάνω στα πρόσωπα της οθόνης. Μια από τις γυναίκες που παρακολουθούν θα καταλήξει να βρεθεί μέσα στην οθόνη, θυμίζοντας σε πιο σουρεαλιστικό και σκοτεινό το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου. Ατμοσφαιρικό και μαγικό αλλά και αποκρυφιστικό, δείχνοντας την μαγεία της έβδομης τέχνης. Absurda σημαίνει παράλογο και αυτό πάντοτε ενδιέφερε τον Lynch. Το παράλογο και το αίνιγμα. "Όμως αφού η ίδια η ζωή δεν βγάζει νόημα, γιατί να βγάζουν οι ταινίες μου;" είχε δηλώσει κάποτε.
Lady Blue Shanghai (2010)
Μια ακόμα συνεργασία του με τον χώρο της μόδας, μετά το Figaro. Αυτή την φορά δημιούργησε μια 16λεπτη μικρού μήκους για τον οίκο Dior, έχοντας ως πρωταγωνίστρια την Marion Cotillard. Μια γυναίκα μπαίνει στο δωμάτιο στο ξενοδοχείο της στην Σαγκάη ακούγοντας μουσικών των 20s να παίζει από κάπου. Κάποια στιγμή σταματά και μέσα από καπνό ξεπροβάλλει μια τσάντα Dior. Το μόνο που είχε ζητήσει ο οίκος είναι να φαίνεται η τσάντα, κατά τα άλλα του είχαν δώσει πλήρη καλλιτεχνική ελευθερία. Εκείνη καλεί τους φύλακες να βρουν ποιος είναι στο δωμάτιο αλλά δεν βρίσκουν τίποτα και ενώ υποτίθεται εκείνη δεν έχει ξαναπάει στην Σαγκάη, μέσα από flashback ξεπηδά μια ερωτική ιστορία.
What Did Jack Do (2017)
Μια από τις τελευταίες ταινίες του μικρού μήκους έγινε για λογαριασμό του Netflix (το ίδιο που του ακύρωσε το τελευταίο του πρότζεκτ που δεν είδαμε ποτέ). Η ταινία μπορεί να έγινε το 2017 αλλά προβλήθηκε μόνο στο Fondation Cartier στο Παρίσι και στο Netflix κυκλοφόρησε το 2020. Ένα ασπρόμαυρο νουάρ με έναν ντετέκτιβ που υποδύεται ο ίδιος ο σκηνοθέτης που ερευνά ένα έγκλημα και ανακρίνει μια μαϊμού με ανθρώπινη φωνή, ως πιθανή ύποπτη για την δολοφονία του Μαξ, ενός ανθρώπου που είχε σχέση με την κότα με την οποία ο Τζακ έχει κόλλημα. Είναι ο ορισμός αυτού που ονομάζουμε σουρεάλ. Ο ίδιος πίστευε στην καταβύθιση προς κόσμους εφιαλτικά αλλόκοτους. "Οι ιδέες είναι σαν τα ψάρια. Αν θέλετε να πιάσετε μικρά ψάρια, μπορείτε να μείνετε στα ρηχά νερά. Αλλά αν θέλετε να πιάσετε μεγάλα ψάρια, πρέπει να πάτε πιο βαθιά. Βαθιά, τα ψάρια είναι πιο δυνατά και πιο αγνά. Είναι τεράστια και αφηρημένα".
Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.
ΣΧΟΛΙΑ
Εμφάνιση σχολίων