Αφιέρωμα: Αφροφουτουρισμός. Αφρό-τι;

Αφροφουτουρισμός: αφρικανική κουλτούρα και φουτουρισμός. Μια καλλιτεχνική και επιστημονική προσέγγιση που συνδυάζει την αφρικανική αισθητική, κουλτούρα και αντίληψη, αποτυπώνει το αφρικάνικο βίωμα και την αφρικάνικη εμπειρία μέσα από ένα δυστοπικό, ουτοπικό ή μελλοντολογικό σύμπαν επιστημονικής φαντασίας. Μπορεί να συνδέεται περισσότερο με την επιστημονική φαντασία, παρόλα αυτά σε κάποιες περιπτώσεις συνδέεται με την φαντασία, τον μαγικό ρεαλισμό ή την ρεβιζιονιστική/παραλλαγμένη ιστορία. Ο όρος δημιουργήθηκε από τον Αμερικανό κριτικό Mark Dery το 1993, ενώ επανήλθε στο προσκήνιο το 2018 με την έξοδο στα σινεμά του Black Panther της Marvel, που έκανε μόδα και επανέφερε στο προσκήνιο τον αφροφουτουρισμό. Ο φουτουρισμός ήταν ένα -κατά βάση ιταλικό-καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κίνημα στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Το 1909 ο Τομάσο Μαρινέτι, η ηγετική μορφή του κινήματος, δημοσιεύει το Μανιφέστο του Φουτουρισμού, με το οποίο χαιρετίζει τα νέα τεχνολογικά μέσα, την ταχύτηκα, την βιομηχανοποίηση και εναντιώθηκαν στην φύση, στο παρελθόν, στην παράδοση, στα μουσεία και στην αρχαιότητα. Περίφημη η φράση του ότι ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο είναι ομορφότερο από την Νίκη της Σαμοθράκης. Βέβαια δεν μπορεί να παραλειφθεί και η σύνδεση του Φουτουρισμού με το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι. Στον αντίποδα, ο αφροφουτουρισμός διατηρεί τα στοιχεία της αξιοποίησης της τεχνολογίας και της επιστήμης, αλλά επίσης συνδέει την φαντασία και το μέλλον με την τεχνολογία και την ελευθερία/απελευθέρωση, όπως επισημαίνει η συγγραφέας Ytasha L. Womack στο βιβλίο της, Afrofuturism: The World of Black Sci-Fi and Fantasy Culture.

ΣΧΕΤΙΚΑΑφιέρωμα: Σκηνοθέτες που έκαναν remake στον εαυτό τους

Ο αφροφουτουρισμός μπορεί να εντοπιστεί σε ποικίλες μορφές τέχνης και πολιτισμικής έκφρασης, από τις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο έως τα κόμικ και την λογοτεχνία ή ακόμα και την μουσική. Ως τέτοια θα μπορούσαν να θεωρηθούν τα μυθιστορήματα των Samuel R. Delany και Octavia Butler ή παλαιότερα το Invisible Man (1952) του Ralph Ellison, και φυσικά η σειρά κόμικς Black Panther της Marvel, δημιούργημα των Stan Lee και Jack Kirby (πρώτη εμφάνιση τον Ιούλιο του 1966).  Και στις εικαστικές τέχνες υπάρχουν προσπάθειες ανάδειξης του αφροφουτουριστικού στοιχείου με εκθέσεις όπως, Moondance: A Night in the Afro Future (2014), Unveiling Visions: The Alchemy of the Black Imagination (2015), Black Magic: AfroPasts/Afrofutures (2016), Afro-Tech and the Future of Re-Invention (2017), Before Yesterday We Could Fly: An Afrofuturist Period Room (2021). Ακόμα και σε video clip εμφανίζεται αυτή η αισθητική. όπως το Lemonade της Beyonce (2016), στο οποίο εμφανίζονται οι Zendaya, Quvenzhane Wallis και Serena Williams.Αντίστοιχα και στον κινηματογράφο υπάρχουν παραδείγματα ταινιών που θα μπορούσαν να θεωρηθούν αφροφουτουριστικές. Η Ashley Clark από τον Guardian περιγράφει τον όρο ως έναν τρόπο να δηλωθεί η αφρικανική εμπειρία σε φανταστικές πραγματικότητες, στην μυθοπλασία αλλά και στο ντοκιμαντέρ, στο παρελθόν, παρόν ή μέλλον, στην επιστημονική φαντασία ή και στο δράμα. Ο Glenn Kenny από τους New York Times, επισημαίνει ότι στον κινηματογράφο δεν υπάρχουν τόσο πολλά παραδείγματα όσο σε άλλες τέχνες και είναι πράγματι αλήθεια. Ο Μαύρος Πάνθηρας πάντως συνέβαλε πολύ στο να γίνει ο αφροφουτουρισμός πιο δημοφιλής και πιο mainstream θέαμα.

Mε αφορμή την έξοδο στις ελληνικές αίθουσες του Black Panther: Wakanda Forever, ιδού τα χαρακτηριστικά παραδείγματα: 

The Brother From Another Planet

Born in Flames (1983)

 Σε μια άλλη Αμερική, σοσιαλιστικής δημοκρατίας, δύο φεμινιστικές ομάδες στην Νέα Υόρκη αναπτύσσουν τις ιδέες τους και τις επιδιώξεις του σε πειρατικό ραδιοφωνικό σταθμό. Στην ομάδα ομάδα κυριαρχεί μια λευκή λεσβία γυναίκα και στην άλλη μια μαύρη γυναίκα. Ο τίτλος προέρχεται από το ομώνυμο τραγούδι των Red Krayola. Η ταινία της Lizzy Borden συνδυάζει την επιστημονική φαντασία με το ντοκιμαντερίστικο ύφος, μιλώντας για ζητήματα γυναικείων δικαιωμάτων και ενδυνάμωσης, ρατσισμού, λευκής υπεροχής, σεξισμού και ετεροκανονικότητας. Το μαύρο και γυναικείο βίωμα αποτελεί το βασικό στοιχείο σε αυτή την φανταστική ή και όχι τόσο φανταστική Αμερική.

The Brother From Another Planet (1984)

Ένα από τα πρώτα sci-fi με μαύρους πρωταγωνιστές, το The Brother From Another Planet εξιστορεί την περιπέτεια ενός εξωγήινου που προσγειώνει το διαστημόπλοιο στο νησί Ellis. Εκτός από τα πόδια με τα τρία δάχτυλα που κρατά κρυμμένα, κατά τα άλλα μοιάζει με μαύρο άνθρωπο. Με μια νέα γνωριμία σε ένα μπαρ στο Χάρλεμ, βρίσκει στέγη. Δύο άντρες με μαύρα ενδιαφέρονται να βρουν τον εξωγήινο και ανακρίνουν όποιον άνθρωπο έχει συναντήσει για να τον επιστρέψουν στον πλανήτη από όπου δραπέτευσε. Σκηνοθετεί ο λευκός αμερικανός John Sayles με πρωταγωνιστή τον Joe Morton.

blade

Blade (1998)

Σε μια εποχή που δεν υπήρχαν μαύροι υπερήρωες, ή ήρωες γενικότερα, ήρθε ο Blade του βρετανού σκηνοθέτη Stephen Norrington, βασισμένος στο ομώνυμο κόμικ της Marvel, σε μια εποχή που και η Marvel δεν είχε την σημερινή δυναμική. Ο Wesley Nipes γίνεται ο Blade. Το 1967, μια έγκυος γυναίκα πέφτει θύμα ενός βαμπίρ. Τριάντα χρόνια αργότερα, ο Blade γίνεται ένας κυνηγός βαμπίρ.  Ο ίδιος είναι ένα υβρίδιο ανθρώπου-βαμπίρ με υπεράνθρωπες ικανότητες. Ο χαρακτήρας δημιουργήθηκε το 1973 από τους Marv Wolfman και Gene Colan και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο The Tomb of Dracula. Το 2002 κυκλοφορεί το σίκουελ του Guillermo del Toro και το 2004 το τρίτο μέρος σε σκηνοθεσία του σεναριογράφου και των τριών ταινιών, David S. Goyer. Στο τρίτο μέρος έρχεται αντιμέτωπος με τον Δράκουλα.

Crumbs (2015)

Ο γεννημένος στην Ισπανία Miguel Llanso έκανε δεύτερη πατρίδα του την Αιθιοπία, στην οποία σκηνοθέτησε μερικές ταινίες. Η πρώτη του ήταν το Crumbs, μια μετααποκαλυπτική ρομαντική ταινία επιστημονικής φαντασίας. Βρισκόμαστε σε μια φανταστική μεταποκαλυπτική Αιθιοπία, όπου ένας άτυχος οδοκαθαριστής βρίσκεται σε μια σουρεαλιστική περιπέτεια που περιλαμβάνει ένα μυστηριώδες UFO, μάγισσες, Άγιο Βασίλη, Ναζί ιππότες. Μια ψυχεδελική ανάγνωση ενός κόσμου που αλλάζει.

Black Panther (2018)-Black Panther: Wakanda Forever (2022)

Ένας ακόμα μαύρος σουπερήρωας της Marvel, ο Μαύρος Πάνθηρας, μεταφέρθηκε στο σινεμά το 2018 από τον Ryan Coogler, σε σενάριο του ίδιου και του Joe Robert Cole, με τον Chadwick Boseman να γίνεται ταυτόσημος με τον ήρωα. Είναι ο πρώτος μαύρος υπερήρωας που δημιουργήθηκε σε κόμικ, λίγο καιρό πριν τον Falcon (1969), τον Luke Cage (1972), τον Blade (1973) της Marvel και τον John Stewart από το Green Lantern της DC (1971). Το 1966 που δημιουργήθηκε ήταν η χρονιά που οργανώθηκαν οι Μαύροι Πάνθηρες, ένα μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα για την διεκδίκηση των μαύρων δικαιωμάτων και υπερασπιστές της μαύρης ελευθερίας. Η ταινία της Marvel ήταν η 18η ταινία του MCU (Marvel Cinematic Universe), απέσπασε θετικές κριτικές και πήγε πολύ καλά στο παγκόσμιο box office, με αποτέλεσμα να φέρει στο προσκήνιο τους μαύρους ήρωες, το αφρικάνικο βίωμα και την δυτική εκμετάλλευση αυτών των περιοχών. Μάλιστα, προτάθηκε για Όσκαρ καλύτερης ταινίας, η πρώτη υπερηρωική ταινία που το κατορθώνει. Ο Boseman εμφανίστηκε ως Black Panther στα Captain America: Civil War, Avengers: Infinity War και Avengers: Endgame. Το 2020 έφυγε πρόωρα από την ζωή, σε ηλικία 43 ετών και έτσι στο σίκουελ Wakanda Forever, ο βασιλιάς είναι νεκρός και πλέον βασίλισσα γίνεται η μητέρα του που καλείται να διαχειριστεί τις νέες απειλές.

Spider-Man: Into the Spider-Verse (2018)

Μια animation εκδοχή του Spider-Man της Marvel, διαφορετική και πρωτότυπη που κατάφερε να αποσπάσει το Όσκαρ καλύτερης ταινίας κινουμένων σχεδίων, για πρώτη φορά από το 2011 (Rango)  που δεν το κατακτά ταινίας της Pixar ή της Disney και πρώτη φορά από το 2006 (Happy Feet) που το κατακτά ταινία μη Pixar/Disney ενώ υπάρχει στην πεντάδα υποψήφια ταινία των εταιρειών. Οι Bob Persichetti, Peter Ramsey και Rodney Rothman σκηνοθετούν την ιστορία του Miles Morales, ενός μαύρου παιδιού που γίνεται ο νέος Spider-Man, που συνδέεται με άλλους Spider-Man από άλλα παράλληλα σύμπαντα (από τις πρώτες ταινίες που έθεσαν τόσο ξεκάθαρα το ζήτημα του multiverse που απασχολεί πλέον σχεδόν όλες τις ταινίες της Marvel) για να σώσουν το σύμπαν του. Πήρε πολύ καλές κριτικές και πήγε καλά και στα ταμεία, ενώ ετοιμάζονται δύο σίκουελ, το 2023 και 2024.

A Wrinkle in Time (2018)

Μια πολλά υποσχόμενη περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας, που μπορεί να μην πέτυχε απόλυτα τον σκοπό της και εν τέλει να απέτυχε εισπρακτικά αλλά άξιζε η προσπάθεια. Η Ava DuVernay είχε να αναμετρηθεί με το ομώνυμο βιβλίο της Madeleine L' Engle, του 1962, σημαντικό στο είδος της εφηβικής λογοτεχνίας φαντασίας, που είχε ήδη μεταφερθεί το 2003 από την Disney ως τηλεταινία. Τώρα η σκηνοθέτρια είχε να διαχειριστεί ένα πολύ υψηλό μπάτζετ, μιας και είναι η πιο ακριβή ταινία που έχει σκηνοθετήσει ποτέ αφροαμερικανίδα σκηνοθέτρια. Πρωταγωνιστούν οι Oprah Winfrey, Reese Witherspoon, Chris Pine, Michael Pena. Η ιστορία αφορά ένα 13χρονο κορίτσι που βιώνει μπούλινγκ στο σχολείο και κατάθλιψη. Πριν τέσσερα χρόνια, ο αστροφυσικός πατέρας της είχε εξαφανιστεί. Μια μυστηριώδης γυναίκα ενημερώνει εκείνη και τον αδερφό της, πως το διαστημικό ταξίδι που είχε αποκαλύψει ο πατέρας της, είναι εφικτό και πραγματικό.

supa modo

Supa Modo (2018)

Το Supa Modo είναι από εκείνες τις απόλυτα feelgood ταινίες, που νιώθεις όμορφα και γλυκά βλέποντάς τες, ακόμα και όταν καταπιάνονται με δύσκολα ή συγκινητικά θέματα. Ο κενυάτης σκηνοθέτης Likarion Wainaina μας μιλά για ένα μικρό κορίτσι, την Jo, που ζει σε ένα μικρό χωριό της Κένυας. Το όνειρό της είναι να γίνει σούπερ ήρωας, όμως η πραγματικότητα είναι πιο σκληρή καθώς πάσχει από μια ασθένεια. Το χωριό θα την κάνει να νιώσει καλύτερα, κάνοντάς την να νιώθει ότι είναι πράγματι σούπερ ήρωας. Ήταν η πρόταση της Κένυας εκείνη την χρονιά για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Μια τρυφερή, υπερηρωική με τον δικό της τρόπο ταινία.

See You Yesterday (2019)

Το See You Yesterday, μια ταινία του Netflix, του Stefon Bristol, βασισμένος στην δική του ταινία μικρού μήκους που είχε κάνει το 2017. Ο σκηνοθέτης είχε μέντορα τον Spike Lee, τον κατεξοχήν σκηνοθέτη που μίλησε για την ζωή των αφροαμερικανών και ο οποίος είναι παραγωγός της ταινίας. Δύο μαθητές λυκείου έχουν ετοιμάσει μια εφεύρεση που θέλουν να την παρουσιάσουν σε έναν σχολικό διαγωνισμό. Η εφεύρεση αφορά ταξίδι στον χρόνο. Όταν καταφέρουν να γυρίσουν μια μέρα πίσω στον χρόνο, ο ενθουσιασμός τους κόβεται απότομα, αφού ο αδελφός της δολοφονείται από έναν αστυνομικό. Ο σκοπός της είναι πλέον να σώσει τον αδερφό της.

Ratnik (2020)

Το Nollywood μπορεί να μην είναι τόσο γνωστό όσο το Hollywood στις ΗΠΑ ή το Bollywood στην Ινδία, αλλά και αυτό έχει μακρά παράδοση. Το Nollywood είναι η κινηματογραφική βιομηχανία της Νιγηρίας, που έχει και αυτή την δική της παράδοση και ιστορία και τα τελευταία χρόνια έχει ανέβει. Ο Dimeji Ajibola σκηνοθετεί μια δυστοπική, μετααποκαλυπτική ταινία επιστημονικής φαντασίας, την πρώτη ταινία αυτού του είδους για το Nollywood. Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι εν εξελίξει και ένας στρατιώτης γυρνάει σπίτι, που όμως θα αντικρίσει χάος και θα προσπαθήσει να σώσει την αδερφή της που κινδυνεύει από μια μηχανή.