The pervert's guide to ideology

Η συνειδητοποίηση της ματαιότητας

Ο κινηματογράφος είναι το πλέον διαδεδομένο μέσο όπου ο άνθρωπος έρχεται κατά κάποιο τρόπο σε επαφή με τους μεγαλύτερους φόβους του, τις πιο κρυφές επιθυμίες του αλλά και τα όνειρά του. Λογικό λοιπόν να επηρεάζει και τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Ο τρόπος σκέψης φυσικά ποικίλει ανάλογα με τις γνώσεις, τα βιώματα αλλά και την σκοπιά από την οποία παρακολουθεί ένας άνθρωπος μία ταινία. Ο Σλάβοι Ζίζεκ, Σλοβένος φιλόσοφος και κριτικός θεωρητικός (ρόκσταρ της ψυχανάλυσης όπως τον αποκαλούν πολλοί συνάδελφοι) χρησιμοποιεί παραδείγματα από τη μαζική κουλτούρα (η αλλιώς πλέμπα) εξηγώντας κοινωνικά φαινόμενα μέσω της λακανιανής ψυχαναλυτικής αλλά και τους τρόπους με τους οποίους εφαρμόζονται στον κινηματογράφο (πολλές φορές ίσως και ασυναίσθητα).

Πόσο διαφορετικά όμως μπορεί να μεταφράζεται στα μάτια του μέσου Αμερικανού ο καρχαρίας ως σύμβολο στα «Σαγόνια του καρχαρία» και πόσο διαφορετικά στα μάτια του Φιντέλ Κάστρο; Σίγουρα συμβολίζει το φόβο που ο φόβος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου – κάθε άνθρωπος όμως έχει διαφορετικές φοβίες. Το θέμα είναι ότι ο Ζίζεκ έχει το χάρισμα να σε κάνει να τον παρακολουθείς με το στόμα ανοιχτό και το βλέμμα καρφωμένο πάνω του. Ουσιαστικά παρακολουθώντας την ταινία κάνεις ψυχανάλυση στον ίδιο σου τον εαυτό, ωστόσο βρίσκεις και αρκετές απαντήσεις πάνω στα κοινωνικά φαινόμενα που βιώνουμε σήμερα.

Μέσα σε 136 λεπτά πέρα από την ανάλυση του τρόπου με τον οποίο ενυπάρχουν οι ιδεολογίες μέσα σε ένα φιλμ, ο Ζίζεκ αναλύει τις ίδιες τις ιδεολογίες (από το ναζισμό και τον καπιταλισμό μέχρι τον σταλινισμό και τον χριστιανισμό) αφήνοντας σε έκθαμβο. Βγαίνεις από την αίθουσα και νιώθεις λίγο σοφότερος συνειδητοποιώντας ότι καμία ιδεολογία δεν πρέπει να παίρνεται από έναν άνθρωπο πολύ στα σοβαρά γιατί καταντά αυτοκαταστροφική. Στην πραγματικότητα ανακαλύπτεις για ακόμα μία φορά (εκεί που το είχες ξεχάσει) ότι το να παίρνει κάποιος την ίδια τη ζωή πολύ στα σοβαρά είναι μάλλον μάταιο μιας και όλες οι ιδεολογίες είναι ανθρώπινα «δημιουργήματα» (ψευδαισθήσεις ίσως είναι η πιο σωστή λέξη) πολύ κατώτερα της ίδιας της φύσης. Μπροστά στο σύμπαν είμαστε ένα τίποτα. Μόλις καταφέρεις να δεχτείς αυτό, αυτομάτως είσαι ένα βήμα πιο κοντά στην προσωπική αίσθηση της ελευθερίας.

Και κάπου εκεί προς το τέλος, θυμήθηκα το Γούντι Άλεν που έλεγε πως το πιο δραστικό φάρμακο στην αντιμετώπιση της ματαιότητας είναι το γέλιο. Είναι το μόνο που μπορεί να σε κάνει να ξεπεράσεις το φόβο.

Eλεωνόρα Βερυκοκίδη