Αντίνα Πιντίλιε: "Να αποδράσουμε από την εσωτερική μας φυλακή"

«Πες μου πώς με αγάπησες για να καταλάβω πώς να αγαπώ». Αυτή είναι η βασική ιδέα πίσω από τη Χρυσή Άρκτο της 68ης Berlinale που απονεμήθηκε στο τολμηρό ντεμπούτο της Adina Pintilie. Η ταλαντούχα δημιουργός και οι χαρακτήρες μπαίνουν σε μία περιπέτεια προσωπικής αναζήτησης για την οικειότητα, τη σχέση με το σώμα, τα ταμπού και τους φόβους. Η ταινία προβάλλεται ήδη στις ελληνικές αίθουσες. Ακολουθεί η συνέντευξη με την 38χρονη Ρουμάνα δημιουργό.

ΣΧΕΤΙΚΑMystery Movie Nights. Ετοιμαστείτε.

"Όταν ήμουν είκοσι χρονών, νόμιζα ότι ήξερα τα πάντα για την αγάπη, για το πώς έπρεπε να είναι μία υγιής προσωπική σχέση, πώς λειτουργεί η επιθυμία. Σήμερα, μετά από είκοσι χρόνια δοκιμών και ταλαιπωρίας, όλες οι απόψεις που είχα σχετικά με την οικειότητα τότε έχουν χάσει την έννοια τους και είναι όλο και πιο αντιφατικές. Ως συλλογισμός πάνω σε αυτό το προσωπικό ταξίδι, η ταινία είναι μια καλλιτεχνική διαδρομή προς τον πόθο και την (αν)ικανότητα να ακουμπήσουμε και να μας ακουμπήσουν, να κάνουμε επαφή.

Η οικειότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη εμπειρία, έχοντας τις ρίζες της στον πρωταρχικό, συναισθηματικό και ψυχολογικό δεσμό ανάμεσα στη μητέρα και το νεογέννητο. Είναι μέσα από αυτό τον πρωταρχικό δεσμό που το βρέφος έχει την πρώτη επαφή με τον κόσμο και αρχίζει να χτίζει την έννοια του εαυτού του. Αυτή η αρχική επαφή διαμορφώνει τον εγκέφαλο του παιδιού και επηρεάζει βαθιά την αυτοεκτίμηση του, τις προσδοκίες του και αργότερα καθορίζει πώς δένεται και προσεγγίζει την οικειότητα ως ενήλικας.

Πέρα από τον κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας, η υγιής οικειότητα σε ατομικό επίπεδο έχει επίδραση στο κοινωνικό επίπεδο, δημιουργώντας ένα ψυχολογικό δίκτυο ανθρώπων που συνδέονται μέσα από συναισθηματικούς δεσμούς. Η δυσλειτουργική οικειότητα μέσα στον οικογενειακό πυρήνα καλλιεργεί το έδαφος για περαιτέρω σύγκρουση, κακοποίηση, διάκριση και προκατάληψη σε μία ευρύτερη, κοινωνική, πολιτική κλίμακα.

Η ταινία στοχεύει να λειτουργήσει ως χώρος συλλογισμού και μεταμόρφωσης, όπου ο θεατής καλείται να εμβαθύνει τη σκέψη του πάνω στην ανθρώπινη φύση και να επανεκτιμήσει την εμπειρία και τις ιδέες του για τις προσωπικές σχέσεις, με επίκεντρο την από-αντικειμενικοποίηση και προσωποποίηση της ανθρώπινης συναλλαγής, και την πρόκληση της περιέργειας μας απέναντι στον διαφορετικό «Άλλο» και την ικανότητα να συναισθανθούμε, να μπούμε στη θέση του άλλου. Προσωπικά πιστεύω ότι η κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και η ικανότητα μας να κατανοήσουμε τον άλλον σαν μία άλλη εκδοχή του εαυτού μας, μπορεί να έχει μία ουσιαστικά μεταμορφωτική δύναμη για την προσωπικότητα μας και για τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε. Όπως επισημαίνει ο Gustav Landauer: «Η κοινωνία δεν είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει με μία επανάσταση, αλλά είναι μία συνθήκη, μία συγκεκριμένη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους, ένας τρόπος ανθρώπινης συμπεριφοράς. Μπορούμε να την αλλάξουμε αλλάζοντας τον τρόπο που σχετιζόμαστε, τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε».

Καθώς περνούσαν τα χρόνια, όταν ερχόμουν αντιμέτωπη με την αληθινή ζωή, μία ερώτηση άρχισε να με απασχολεί όλο και περισσότερο: γιατί η οικειότητα κουβαλάει τόσο φόβο, ενοχή, καχυποψία και μοναχικότητα; Γιατί κάθε στιγμή χαράς επισκιάζεται από τον φόβο ότι θα τελειώσει γρήγορα; Παρατηρώντας τη δική μου εμπειρία και άλλων ανθρώπων κοντά μου, άρχισα σταδιακά να αμφισβητώ τις κάποτε ξεκάθαρες απόψεις μου για τη ζωή, την κανονικότητα, την αγάπη κτλ. Και έτσι ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι αυτογνωσίας.

Στην πορεία, ανακάλυψα τους περίπλοκους τρόπους με τους οποίους η ικανότητα μας ως ενήλικες να δενόμαστε είναι επηρεασμένη από την παιδική μας ηλικία και πάνω από όλα με τη σχέση με τη μητέρα. Όπως λέει ένας καλός φίλος ψυχοθεραπευτής: «Πες μου πώς σε αγάπησαν, για να σου πως πώς να αγαπήσεις». Όσο πιο αρχική είναι η εμπειρία, τόσο πιο υποσυνείδητη είναι, χαράζοντας μοτίβα συμπεριφοράς στον εγκέφαλο, τα οποία επηρεάζουν βαθιά την ενήλικη ζωή, την άποψη μας για τον ίδιο μας τον εαυτό και τους άλλους, χωρίς να το γνωρίζουμε καν.

Έφτασα εδώ, μέσα από τη δουλειά με τον εαυτό μου, για να κόψω τον λώρο, να ξεφορτωθώ όλα όσα με κρατάνε πίσω σε θέματα οικειότητας, δημιουργικότητας, για να ανθίσω ελεύθερη. Η ταινία είναι μέρος ακριβώς αυτής της προσωπικής εξερεύνησης, αμφισβητώντας πάνω από όλα τις απόψεις μου για την οικειότητα. Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες λαχταρούν την οικειότητα, αλλά τη φοβούνται, έχουν κολλήσει στα παλιά μοτίβα και τους αμυντικούς μηχανισμούς, σε σύγκρουση ανάμεσα στην οικειότητα και την αυτονομία, ανάμεσα στο δούναι και λαβείν, ανάμεσα στην εικόνα της οικειότητας και της αλήθειας της. Το να αγαπάμε ο ένας τον άλλον χωρίς να χάνουμε τον εαυτό μας, το βασικό δίλημμα στο ζήτημα της οικειότητας, είναι στον πυρήνα της έρευνας μου στην ταινία και στη ζωή μου.

Ως δημιουργό, πάντα με αφορούσε η σχέση μου με την πραγματικότητα. Δουλεύω πολύ με την πραγματικότητα και δεν πιστεύω ότι υπάρχει όριο ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη μυθοπλασία. Υπάρχει απλώς το σινεμά, ως υποκειμενική εμπειρία της πραγματικότητας.

Το κύριο επίπεδο όπου η πραγματικότητα στέκεται απέναντι από τη μυθοπλασία είναι η ίδια η κινηματογραφική διαδικασία: όχι μόνο σε σχέση με τις αληθινές τοποθεσίες και τα γεγονότα, αλλά και στη δουλειά που γίνεται με τους χαρακτήρες. Το καστ είναι μία μείξη επαγγελματιών και μη ηθοποιών. Τα εργαστήρια αυτοσχεδιασμού πειραματίζονται με διάφορες προσεγγίσεις που χτίζουν τους χαρακτήρες πάνω στο συναισθηματικό υπόβαθρο των συμμετεχόντων, για να αποκαλύψουν τα βαθύτερα επίπεδα της αλήθειας του χαρακτήρα. Η μυθοπλασία είναι το πλαίσιο για να δουλέψει κανείς με την πραγματικότητα, προσφέροντας έναν ασφαλή χώρο για τους ανθρώπους που πήραν το ρίσκο να ανοιχτούν και να μοιράσουν την ψυχή τους μέσα στη διαδικασία.

Επιλέγω κάποιον για να ενσαρκώσει έναν χαρακτήρα, αλλά ο χαρακτήρας γίνεται πραγματικός, ενώ δουλεύω πάνω στην ιδιωτική ιστορία του ανθρώπου που τον ενσαρκώνει. Το ανθρώπινο ον στην οθόνη είναι ένα νέο, σύνθετο, αντιφατικό πλάσμα, ένα υβρίδιο ανάμεσα στο δικό μου υλικό και τη δική του βιογραφία.

Με συνεπαίρνει ο αναπάντεχος τρόπος που η πραγματικότητα και η μυθοπλασία καθρεφτίζονται η μία στην άλλη, πώς τα όρια ανάμεσα τους θολώνουν, πώς η κινηματογραφική εμπειρία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα και τούμπαλιν.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία, ανακάλυψα πώς όλοι τελικά αντιμετωπίζουν την ίδια απομόνωση, πώς αιχμαλωτίζονται στην ίδια παγίδα ανάμεσα στην ανάγκη για οικειότητα και τον φόβο προς αυτή. Με συγκινούν οι αναπάντεχοι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι προσπαθούν να ξεφύγουν από την εσωτερική τους φυλακή, να έρθουν σε επαφή με το σώμα και τα συναισθήματα τους. Ανακαλύπτω ξανά και ξανά ότι στον πυρήνα μιας παράξενης ανθρώπινης συμπεριφοράς βρίσκεται τις περισσότερες φορές μία ανέκφραστη ανάγκη για αγάπη.

Η ταινία μου αποκαλύπτει πολλά για τους δικούς μου ασυνείδητους αμυντικούς μηχανισμούς, τις δικές μου προβολές και τις διαστρεβλωμένες απόψεις για την οικειότητα. Βλέπω τον εαυτό μου να αντανακλάται σε κάθε ένα από αυτά τα ανθρώπινα όντα, σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μου, σαν σε ένα θρυμματισμένο καθρέφτη".