Αυτός είναι ο 26χρονος Ρώσος που συζητήθηκε πολύ στην Berlinale

Μία από τις ευχάριστες εκπλήξεις της φετινής Berlinale ήταν το ρώσικο «Acid», που προβλήθηκε στα πλαίσια της πάντα ανήσυχης ενότητας Panorama της Berlinale και μας χάρισε μια φέτα ζωής των νέων της σημερινής Ρωσίας (εδώ η κριτική μας). Ο 26χρονός σκηνοθέτης της, Αλεξάντερ Γκορτσίλιν, μας μίλησε για τη ρωσική wasted youth, τον ρόλο της τέχνης στη μετασοβιετική Ρωσία, όπως και για ένα κομμάτι της οικογενειακής ζωής που Ρώσοι και Έλληνες φαίνεται να μοιράζονται: το μεγάλωμα από τους παππούδες μας!

 Πώς βρέθηκε στα χέρια σου το σενάριο της ταινίας και τι σε έκανε να θέλεις να το σκηνοθετήσεις;

Ξέρετε το παραμύθι με την Σταχτοπούτα; Ε, στην περίπτωση της ταινίας, η Σταχτοπούτα ήμουν εγώ! Ένα πρωί μου τηλεφώνησε o παραγωγός και με ρώτησε αν θέλω να σκηνοθετήσω μια ταινία. Η απάντησή μου ήταν «ναι, ίσως!». Στη συνέχεια το παραμύθι εξελίχθηκε σε μια βασανιστική αναζήτηση του θέματος, η οποία διήρκησε έξι μήνες. Λόγω του ότι ήξερα τότε, όπως και τώρα, ότι δεν είμαι σκηνοθέτης (σημ: ο Gorchilin ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός), αποφάσισα να διαλέξω ένα θέμα που να με ενδιαφέρει προσωπικά. Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα αναλάμβανα τη σκηνοθεσία. Μετέπειτα καλέσαμε και τον σεναριογράφο, ο οποίος κάνει επίσης το κινηματογραφικό του ντεμπούτο με το «Acid», καθώς πριν εργαζόταν κυρίως στο θέατρο. Μαζί δουλέψαμε το σενάριο, έχοντας ως κύριο υλικό τις παρατηρήσεις μου για τους ανθρώπους που με περιβάλλουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ταινία είναι αυτοβιογραφική, είναι όμως πολύ προσωπική, καθώς να βασίζεται στις εμπειρίες μου. Κι αφού η ταινία θα ήταν ένα σκηνοθετικό και σεναριακό ντεμπούτο, ένιωσα την ανάγκη να συνεργαστούμε με πρωτοεμφανιζόμενους ή ερασιτέχνες ηθοποιούς. Η ταινία αποτελεί επίσης ντεμπούτο για τη διευθύντρια φωτογραφίας του. Το «Acid» ήταν, όπως καταλαβαίνετε μια πρωτόγνωρη εμπειρία για τους περισσότερους συντελεστές του.

Το «Acid» είναι αφιερωμένο στους γονείς, οι οποίοι όμως κυρίως απουσιάζουν από την ταινία. Πιστεύεις ότι ένας γονιός μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τη νέα γενιά βλέποντας την ταινία;

Δεν πιστεύω πως η ταινία κατηγορεί τους γονείς ότι δεν κατανοούν τους νέους. Η αφιέρωση στους γονείς είναι βέβαια ειρωνική. Δεν νομίζω ότι είμαι αρμόδιος να μιλήσω για το τι είναι καλό και τι κακό. Αυτό που προσπάθησα να κάνω είναι να διασαφηνίσω κάποια πράγματα και να θέσω ορισμένα ερωτήματα, όχι μόνο για χάρη του θεατή, αλλά και για μένα τον ίδιο, καθώς ανήκω στη γενιά που απεικονίζεται στην ταινία. Αν ήμουν 45 χρονών, το πιο πιθανό είναι ότι θα είχα κάνει μια άλλη ταινία, που θα ήταν πιο επικριτική απέναντι στους νέους ή θα προσπαθούσε να τους κουνήσει το δάχτυλο. Το αστείο εδώ είναι ότι, μετά την προβολή της ταινίας στη Ρωσία, φάνηκε ότι άγγιξε περισσότερο τη γενιά των γονιών μου, παρά τη δική μου, στην οποία ανήκουν και οι χαρακτήρες της. Πάντως η μαμά μου την βρήκε πολύ προσβλητική. Μου είπε μάλιστα ότι από τη στιγμή που αποφάσισα να κάνω αυτή την ταινία, τότε συμπεραίνει ότι πρέπει να μιλάει για εκείνη. Όμως, αυτό δεν είναι αλήθεια. Το «Acid» δεν αφορά τη μητέρα μου!

Πώς χειρίστηκες τη διττή σημασία της λέξης Acid; Μπορεί να αναφέρεται στο οξύ αλλά κα στο LSD.

Η αλήθεια είναι ότι χρησιμοποιήσαμε την αμφισημία της συγκεκριμένης λέξης για να μιλήσουμε για διαφορετικά πράγματα. Το acid ως ναρκωτικό μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες, αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε καλλιτεχνική έμπνευση. Το acid όμως μπορεί να περιγράψει κι ένα ανθρώπινο συναίσθημα, αυτό που νιώθει κανείς όταν κάτι τον τρώει μέσα του. Acid είναι βέβαια και το οξύ, η διαβρωτική χημική ουσία. Αυτές οι διαφορετικές έννοιες χρησιμοποιήθηκαν από εμάς για να ορίσουμε τον τις σκηνές και τη ροή του φιλμ, τη μουσική και τη χρωματική του παλέτα. Θα έλεγα όμως ότι το acid λειτούργησε εδώ περισσότερο ως συναίσθημα.

Η ηλικία σου είναι σχεδόν ίδια με αυτή της μετασοβιετικής Ρωσίας. Πιστεύεις ότι η ταινία σχολιάζει την πολιτική κατάσταση της χώρας σου, μιας χώρας που δεν έχει να δώσει τίποτα στη νεολαία της παρά μόνο μια αίσθηση έλλειψης νοήματος; Ή δεν σε ενδιαφέρει μια τέτοια ανάγνωση της ταινίας;

Σαφέστατα με ενδιαφέρει η πολιτική σκοπιά. Είμαστε άλλωστε το αποτέλεσμα όσων λαμβάνουν χώρα στο πολιτικό σκηνικό, το οποίο επηρεάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, την οπτική τους απέναντι στα πράγματα. Η πολιτική είναι η αιτία και εμείς το αποτέλεσμά της. Μπορεί αυτό να μην εκφράζεται καθαρά στην ταινία, αλλά είναι κάτι που υπάρχει πάντα στο μυαλό μας. Όταν περιβάλλεσαι από απαγορεύσεις πολλών ειδών, είναι λογικό επακόλουθο να σου προκαλείται μια αίσθηση κυνισμού και αβεβαιότητας. Υπάρχει επίσης και η πολιτική μέσα στην οικογένεια, με τους γονείς να ευθύνονται για τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα παιδιά τους.

Πώς δούλεψες με τους ηθοποιούς σου; Πώς σε βοήθησε σε αυτό το δικό σου υπόβαθρο στην υποκριτική;

Ο Philip (πρωταγωνιστής της ταινίας) είναι παιδικός μου φίλος. Πέραν της φιλίας μας, ήταν πολύ εύκολο να τον καλέσω να συνεργαστούμε, δεν χρειάστηκε να πούμε πολλά για να εξηγήσουμε τι συμβαίνει. Οι κοινές μας εμπειρίες μας επέτρεψαν να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, ακόμα και χωρίς λέξεις. Καταλαβαίνω πόσο δύσκολο ήταν γι’ αυτόν να παίξει τον ρόλο του «nobody», ενός χαρακτήρα που δεν έχει διακριτή προσωπικότητα. Έπρεπε να αποδώσει έναν χαρακτήρα που είναι γεμάτος από εσωτερικές σκέψεις και ανησυχίες, τις οποίες δυσκολεύεται να εκφράσει.

‘

Η γιαγιά του πρωταγωνιστή είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες του «Acid». Στην Ελλάδα, οι παππούδες ουσιαστικά μεγαλώνουν τα παιδιά. Συμβαίνει το ίδιο και στη Ρωσία;

Ναι, η ρωσική κουλτούρα σε αυτό το θέμα δεν φαίνεται να απέχει πολύ από την ελληνική, αφού και εδώ οι παππούδες ουσιαστικά είναι οι σωτήρες των γονιών, οι οποίοι κάνουν παιδιά, αλλά μετά πρέπει να δουλέψουν και δεν έχουν αρκετό χρόνο για να τα μεγαλώσουν. Έτσι, ρίχνουν αυτή την ευθύνη στους παππούδες.  Ο παππούς και η γιαγιά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο, ειδικά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Δεν παύουν να έχουν ξεπερασμένες αντιλήψεις σε πολλά θέματα, είναι όμως πολύ τρυφεροί,  δίνουν πολλή φροντίδα και αγάπη. Η γιαγιά του “Acid” είναι και ο μοναδικός χαρακτήρας που δεν εγκαταλείπει ποτέ τον πρωταγωνιστή και είναι πάντα εκεί γι’ αυτόν, σε αντίθεση με την μητέρα του, κι αυτό είναι χαρακτηριστικό της ζωής στη Ρωσία.

Η δυτική κουλτούρα συχνά απεικονίζει τη ζωή στη σημερινή Ρωσία αναπαράγοντας στερεότυπα. Κάτι άλλο που συμβαίνει συχνά είναι ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει ρομαντικά τους νέους που αισθάνονται ότι δεν έχουν μέλλον. Πόσο σε απασχόλησαν τα παραπάνω όσο γύριζες το «Acid»;

Αρχικά, δεν μπορούσαμε να ξέρουμε ότι το «Acid» θα κατέληγε να προβληθεί στην Ευρώπη. Σχετικά με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τη Ρωσία, νομίζω ότι τις περισσότερες φορές δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και είναι αναληθείς. Η Ρωσία είναι μια χώρα που δύσκολα περιγράφεται, με πολύ έντονες αντιθέσεις. Είναι από τη μία μια φανταστική και ισχυρή χώρα, αλλά από την άλλη είναι και εξαθλιωμένη. Όμως το «Acid» είναι μια ταινία που μιλάει για ανθρώπους, αυτά που τους προβληματίζουν, την αγάπη και το σεξ, το να νιώθεις μόνος και το βρίσκεσαι σε υπαρξιακή αναζήτηση. Όλα αυτά είναι θέματα που απασχολούν όλους μας, δεν μπορούν να περιοριστούν στους κατοίκους μια χώρας.

Ποιος πιστεύεις ότι είναι ο ρόλος της τέχνης στη σημερινή Ρωσία; Πιστεύεις ότι πρέπει να προκαλεί ή να αποτελεί αντανάκλαση του τι πραγματικά συμβαίνει;

Στην ταινία υπάρχει ένα χαρακτήρας που υποστηρίζει ότι είναι καλλιτέχνης, αλλά προσωπικά αυτό δεν ισχύει. Δεν τον θεωρώ καλλιτέχνη. Είναι έξυπνος και ξέρει τι πρέπει να κάνει και να πει για να χειραγωγήσει το κοινό, αλλά είναι παράλληλα ειλικρινής για αυτές του τις ιδιότητες. Ονειρεύεται ότι έχει ταλέντο και πώς θα ήταν εάν μπορούσε να δημιουργήσει κάτι δικό του. Δεν είναι ελεύθερος και αναγκάζεται διαρκώς να ψεύδεται, ακόμα και στον ίδιο τον εαυτό του. Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας δεν εκφράζει τη συνολική μου άποψη για τη σύγχρονη τέχνη. Αντιθέτως, πιστεύω ότι η σύγχρονη τέχνη αποτελεί μια μηχανή  προοδευτισμού, ειδικά στη σημερινή Ρωσία. Υπάρχουν βέβαια κάποιοι που πραγματικά δημιουργούν, όπως ο Κίριλ Σερέμπρινκοφ («Ο Πιστός»), ο οποίος ξεφεύγει από τον χαρακτηρισμό του σκηνοθέτη και είναι ένα σύμβολο αυτού που θα έπρεπε να είναι κάθε σύγχρονος καλλιτέχνης.