Aφιέρωμα: Και ασπρόμαυρο και έγχρωμο

Το χρώμα δεν υπήρχε από την πρώτη στιγμή στον κινηματογράφο. Μια τέχνη που γεννήθηκε το 1895 πέρασε τα πρώτα της χρόνια μέσα στο ασπρόμαυρο μέχρι να ερθει το έγχρωμο φιλμ. Για την ακρίβεια χρώμα  μπορούσε να μπει εξ αρχής αλλά ήταν δύσκολο μιας και έπρεπε το φιλμ να βάφεται στο χέρι και έτσι δεν αξιοποιήθηκε παρά ελάχιστα. Την δεκαετία του 1930 πλέον το χρώμα αρχίζει να εισέρχεται στην κινηματογραφική βιομηχανία και ιδιαίτερα στο Χόλιγουντ. Μια πρώιμη μέθοδος ήταν η Technicolor που τελειοποιήθηκε το 1941 αλλά δυσκόλευε καθώς ήταν περίπλοκος ο διαχωρισμός των χρωμάτων. Ως πρώτη έγχρωμη μεγάλου μήκους ταινία θεωρείται η Becky Sharp (1935) του Rouben Mamoulian. Από την δεκαετία του 1940 το έγχρωμο φιλμ έγινε πλέον διαδεδομένο και πλέον μόνο λόγω αισθητικής/καλλιτεχνικής επιλογής μπορεί να δούμε κάποια ασπρόμαυρη ταινία.

ΣΧΕΤΙΚΑAφιέρωμα: Όταν οι κασκαντέρ έγιναν πρωταγωνιστές

Το χρώμα επίσης φέρει την δική του αισθητική αλλά και τον δικό του συμβολισμό, μιας και πολλές φορές σημαίνουν πράγματα ή φανερώνουν αισθήματα και σκέψεις. Υπάρχουν και εκείνες οι ταινίες που συνδύασαν ασπρόμαυρο και έγχρωμο σινεμά, συνήθως αξιοποιώντας το ένα από τα δύο και βάζοντας εμβόλιμα σε λίγες σκηνές την άλλη επιλογή. Θα θυμηθούμε μερικές από αυτές τις διπολικές χρωματικά ταινίες που δεν φοβήθηκαν την διπλή καλλιτεχνική ταυτότητα.

The Wizard of Oz (1939)

Πάμε πίσω στις πρώτες μέρες του έγχρωμου σινεμά, την εποχή του Technicolor και στον αξεπέραστο Μάγο του Οζ. Ένα θρυλικό μιούζικαλ φαντασίας του Victor Fleming με την μικρούλα Judy Garland στον ρόλο της Ντόροθι, μιας ορφανής έφηβης που ζει στο Κάνσας με τους θείους. Μια μέρα που το σκάει από το σπίτι, ένας τυφώνας την παρασύρει σε έναν τόπο μαγικό και ονειρεμένο. Στην αρχή που η Ντόροθι μένει στο Κάνσας, υπάρχει ασπρόμαυρο ή σαν σέπια, σαν αποχρωματισμένο ακριβώς για να δείξει την μιζέρια και την κατήφεια που αισθάνεται η ηρωίδα για αυτό το περιβάλλον. Το έγχρωμο με το Technicolor μπαίνει στην  μαγική χώρα του Οζ για να τονιστεί το όνειρο, η μαγεία, η ανεμελιά και η παιδικότητα.

Raging Bull (1980)

Το Οργισμένο Είδωλο είναι μια από τις σημαντικότερες ταινίες του Σκορτσέζε και του Ντε Νίρο, μια ταινία που προτάθηκε για οκτώ Όσκαρ, κερδίζοντας δύο για την ερμηνεία του Ντε Νίρο και το μοντάζ της Thelma Schoonmaker. Ο αμερικανός ηθοποιός υποδύεται τον πραγματικό πυγμάχο Jake LaMotta, που ούτως ή άλλως η ταινία βασίζεται στην αυτοβιογραφία του. Ένας άνθρωπος με αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως εκρήξεις θυμού και ζήλεια που διέλυσε την οικογένειά του. Η ταινία είναι κυρίως ασπρόμαυρη με κάποιες εμβόλιμες σκηνές έγχρωμου φιλμ, όταν πλέον ο LaMotta είναι στο σπίτι και βλέπουν οικογενειακές ταινίες. Με αυτόν τον τρόπο συμβολίζεται η χαρά και ασφάλεια του σπιτιού που τον απομακρύνει από την τοξικότητα του άλλου εαυτού του όταν παθιάζεται με την δουλειά, μια δουλειά βουτηγμένη στο σκοτάδι και την ομίχλη.

Rumble Fish (1983)

Μια από τις λιγότερο γνωστές ταινίες του σπουδαίου αμερικανού ανανεωτή του αμερικανικού σινεμά, Francis Ford Coppola, που αυτές τις μέρες έχει την τιμητική του με την επιστροφή του στα θεάματα με το Megalopolis. Στο Rumble Fish περιγράφεται η ζωή δύο αδερφών ως ένα δράμα ενηλικίωσης και περισσότερο μια διάψευση των ελπίδων και των ονείρων που γέννησε ψευδαισθήσεις σε μια παλαιότερη γενιά εφήβων. Κατά βάση μια ασπρόμαυρη ταινία που το μόνο χρώμα που υπάρχει είναι στο πορτοκαλί ψάρι μέσα στο ενυδρείο, ένα εύρημα που δέκα χρόνια αργότερα θα το έκανε και ο Σπίλμπεργκ στην Λίστα του Τσίντλερ. Ένας ασπρόμαυρος κόσμος μιας ματαιωμένης νεολαίας και ένα ψάρι που ζει την ζωή του με το χρώμα του, άρα τον αυτοπροσδιορισμό του ακριβώς επειδή ξέρει τι είναι και πού ζει, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους χαρακτήρες της ταινίας. 

The Purple Rose of Cairo (1985)

Το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου είναι μια από τις πιο αξιόλογες δουλειές του Γούντι Άλεν κατά τα 80s, μια κλασική πλέον ταινία για τα όνειρα και τον ίδιο τον κινηματογράφο και την θέασή του. Βρισκόμαστε στα 30s στις ΗΠΑ και μια σερβιτόρα καταφεύγει στο σινεμά για να ξεφύγει από την ζωή που έχει οραματιζόμενη μια άλλη, καλύτερη. Βλέπει το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου, μόνο που κάποια στιγμή, ο πρωταγωνιστής της ταινίας σπάει τον τέταρτο τοίχο και απευθύνεται κατευθείαν σε εκείνη, μέχρι που βγαίνει από το πανί και μπαίνει στον πραγματικό κόσμο.  Ο πραγματικός κόσμος είναι έγχρωμος ενώ ο φιλμικός ασπρόμαυρος ακριβώς επειδή έτσι ήταν και το σινεμά τότε αλλά στην μεταφορά του θα μπορούσε κανείς να δει την κατασκευή στο ασπρόμαυρο του ενός και την ζωντάνια και αλήθεια στην δημιουργία του άλλου.

Wings of Desire (1987)

Τα Φτερά του Έρωτα είναι μια από τις σπουδαιότερες ταινίες του γερμανού σκηνοθέτη Wim Wenders. Μια ιστορία αθάνατων αγγέλων οι οποίοι ακούν τις ησυχίες των Βερολινέζων, με έναν από αυτούς να ερωτεύεται μια χορεύτρια και εξαιτίας της γίνεται θνητός για να μπορέσει να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση. Το σενάριο υπογράφει ο ίδιος ο σκηνοθέτης με τον νομπελίστα συγγραφέα Peter Handke. Ο κόσμος των ανθρώπων είναι με χρώμα ενώ ο μεταφυσικός κόσμος των αγγέλων είναι ασπρόμαυρος. Με αυτό τον τρόπο ο κόσμος των ανθρώπων είναι γεμάτος ζωντάνια και ποικιλομορφία ενώ ο κόσμος της αθανασίας είναι μάλλον μοναχικός και μονότονος.

JFK (1991)

Ο Κένεντι είναι ένας από τους διασημότερους προέδρους των ΗΠΑ και για το έργο του και για την δολοφονία του. Ο Oliver Stone, λάτρης τέτοιων προσωπικοτήτων αλλά και της συνωμοσιολογίας έκανε ταινία για εκείνον με τον Kevin Costner στον σχετικό ρόλο. Στην ταινία υπάρχουν διάφορες τεχνικές και μέθοδοι, όπως αρχειακό υλικό και ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση, πλάι στην μυθοπλασία, αλλά και σύνδεση ασπρόμαυρης και έγχρωμης αισθητικής. Με αυτόν τον τρόπο βλέπουμε μια αποστασιοποιημένη και μια πιο εσωτερική και συναισθηματική προσέγγιση της ιστορίας. 

Schindler's List (1993)

Η Λίστα του Σίντλερ παραμένει μια από τις καλύτερες ταινίες του Steven Spielberg, αν και διχαστικές ως προς το απεικονίζει την ιστορία του Ολοκαυτώματος μέσα από την ιστορία του ανθρώπου που βοήθησε πολλούς Εβραίους να σωθούν. Στον κεντρικό ρόλο ο Liam Neeson σε μια ταινία που προτάθηκε για δώδεκα Όσκαρ και κέρδισε εφτά, όπως για ταινία, σκηνοθεσία, σενάριο αλλά και φωτογραφία για τον σταθερό συνεργάτη του Spielberg, Janusz Kaminski. Η φωτογραφία της ταινίας είναι ασπρόμαυρη ωστόσο μπαίνει το κόκκινο χρώμα με το παλτό που φοράει το μικρό κορίτσι. Από την μια ο ασπρόμαυρος και ζοφερός κόσμος του πολέμου και από την άλλη η θέληση για ζωή ενός αθώου θύματος.

Pleasantville (1998)

Μια εφηβική κωμωδία φαντασίας του Gary Ross που ίσως δεν είναι πολύ γνωστή, αν και είναι μια ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα ταινία. Δύο αδέρφια βλέπουν τηλεόραση και κάποια στιγμή πέφτουν πάνω στο Pleasantville, ένα sitcom των 50s. Ξαφνικά τα δύο παιδιά θα μπουν μέσα στον ασπρόμαυρο κόσμο της σειράς, ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία από το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου. Αντί ο ήρωας της ταινίας να γίνει έγχρωμος ερχόμενος στον πραγματικό κόσμο, οι πραγματικοί χαρακτήρες γίνονται ασπρόμαυρο μπαίνοντας στον τηλεοπτικό χώρο. Οι νεαροί Tobey Maguire και Reese Witherspoon βρίσκονται στους κεντρικούς ρόλους και ο John Lindley στην φωτογραφία της ταινίας.

Nymphomaniac (2013)

Μια από τις πιο προβοκατόρικες ταινίες του δανού σκηνοθέτη, Lars von Trier, ενός κινηματογραφικού προβοκάτορα που δύσκολα μπορεί κανείς να βρει έναν αντάξιό του. Στο Nymphomaniac, που λόγω της διάρκειας κόπηκε σε δύο μέρη και κυκλοφόρησαν με κάποιους μήνες διαφορά, συνδέει τον ερωτισμό, την πορνογραφία, την φιλοσοφία, τα μαθηματικά, την κοινωνία και την βία που εμπεριέχει με έναν τρόπο μοναδικό. Είναι το τρίτο μέρος της τριλογίας της κατάθλιψης, μετά τα Antichrist και Melancholia. Οι ηθοποιοί ντουμπλάρονται από αληθινούς πορνοστάρ για να επιτελέσουν τις πραγματικές σκηνές σεξ που περιλαμβάνει την ταινία, διχάζοντας κοινό και κριτικούς. Η ταινία κατά βάση είναι έγχρωμη, ωστόσο υπάρχουν κάποιες εμβόλιμες ασπρόμαυρες σκηνές, που δηλώνουν την ψυχοσύνθεση της κεντρικής ηρωίδας, όπως όταν δεν έρχεται σε οργασμό. Η φωτογραφία είναι δουλειά του συνεργάτη του Trier, Manuel Alberto Claro.

Poor Things (2023)

Δύο πολύ επιτυχημένες ταινίες του 2023 και οι δύο ταινίες που πήραν τα περισσότερα Όσκαρ στην τελετή του 2024 συνδυάζουν επιτυχημένα ασπρόμαυρο και έγχρωμο. Η μια ταινία είναι το βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο, Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου σε φωτογραφία του Robbie Ryan. Μια παραλλαγή της Πεντάμορφης και του Τέρατος, σεξουαλικά απελευθερωμένη και φεμινιστική με μια άλλη Μπέλα να βρίσκεται στην βικτωριανή Αγγλία και να ασφυκτικά από την συντηρητική περιβολή μιας ηθικά παρακμασμένης κοινωνίας. Μόνο που η ίδια είναι ένα δημιούργημα ενός επιστήμονα, του God (Θεός). Από την μια ασπρόμαυρες σκηνές όταν η Μπέλα είναι αιχμάλωτη στο σπίτι του επιστήμονα και από την άλλη έγχρωμη όταν ελεύθερη ταξιδεύει σε διάφορα μέρη του κόσμου. Από την μια ασπρόμαυρη στις σκηνές που βλέπουμε περισσότερο την οπτική των άλλων πάνω στην Μπέλα και από την άλλη έγχρωμη όταν βλέπουμε την δική της παιδική και φαντασιώδη προσέγγιση του κόσμου. Βραβεύτηκε με τέσσερα Όσκαρ και Χρυσό Λέοντα στην Βενετία.

Oppenheimer (2023)

Ο θρίαμβος του Οπενχάιμερ του Christopher Nolan είναι αδιαμφισβήτητος. Σχεδόν ένα δις δολάρια εισπράξεις παγκοσμίως, κέρδισε επτά Όσκαρ και φυσικά χιλιάδες θετικές κριτικές. Και όλα αυτά ενώ η ταινία αφηγείται το πώς ενεπλάκη ο Οπενχάιμερ με την κατασκευή της ατομικής βόμβας και την ρίψη της σε δύο ιαπωνικές πόλεις. Ο Hoyte van Hoytema είναι ένας εκπληκτικός διευθυντής φωτογραφίας που έδωσε ένα μαεστρικό αποτέλεσμα και στο ασπρόμαυρο και στο έγχρωμο. Ασπρόμαυρες σκηνές είναι εκείνες που έχουν μια πιο αντικειμενική παρατήρηση στα γεγονότα ή τουλάχιστον δεν είναι από την πλευρά του Οπενάιμερ (ενός εξαιρετικού Cillian Murphy) αλλά των άλλων και έγχρωμη είναι η δική του, υποκειμενική ματιά πάνω στα γεγονότα, το πώς ο ίδιος τα βίωσε άρα τους δίνει το δικό του χρώμα, τα χρωματίζει με την σκέψη και την ματιά του.

Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.