The zone of interest

Σύνοψη: Ο διοικητής του στρατοπέδου του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες, και η σύζυγός του, Χέντγουιγκ, προσπαθούν να φτιάξουν μια ονειρεμένη ζωή για την οικογένειά τους σε ένα σπίτι με όμορφο κήπο, που τον χωρίζει ένας φράκτης από το πεδίο φρικαλεοτήτων.

Άποψη: Τον Ιούνιο του 1961 ο Γάλλος σκηνοθέτης της Nouvelle Vague, Jacques Rivette, έγραφε ακόμα κριτικές στα Cahiers du Cinema. Στο τεύχος εκείνου του μήνα γράφει για την ταινία Kapo (1960) με αφορμή μια σκηνή όπου η πρωταγωνίστρια Emmanuelle Riva πέφτει στα συρματοπλέγαματα του στρατοπέδου συγκέντρωσης για να αυτοκτονήσει: «ο άνθρωπος που αποφασίζει να χρησιμοποιήσει ένα πλάνο για να ξανακαδράρει το πτώμα της γυναίκας σε χαμηλή γωνία, διασφαλίζοντας ότι το χέρι της είναι τοποθετημένο με ακρίβεια στην σύνθεση, δεν αξίζει τίποτα άλλο από την βαθιά μας περιφρόνηση».

Η αισθητικοποίηση του τρόμου και ιδίως όσον αφορά το Ολοκαύτωμα είναι ένα ζήτημα που επανέρχεται με κάθε νέα ταινία. Είναι αναμφίβολα ένα από τα φρικτότερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά και κάτι πολύ πρόσφατο ιστορικά που δεν έγινε σε μια άλλη εποχή με άλλα ήθη και έθιμα, αλλά σε μια κοινωνία που δεν απέχει πολύ από την δική μας και έτσι μας ξυπνά ένα φόβο μήπως επαναληφθεί.

Αυτή είναι η καρδιά της νέας ταινίας του ιδιοσυγκρασιακού Βρετανού σκηνοθέτη Jonathan Glazer, που επιστρέφει στο σινεμά δέκα χρόνια μετά το Under the Skin, κερδίζοντας το Μεγάλο Βραβείο στις περασμένες Κάννες καθώς και το βραβείο FIPRESCI της διεθνούς ένωσης κριτικών.

Η κοινοτυπία του κακού της Χάνα Άρεντ γίνεται σινεμά, μιας και η κάμερα του Glazer κοιτάει από την αντίπερα όχθη όλων των άλλων ταινιών για το Ολοκαύτωμα-όχι στους βασανιζόμενους αλλά στους βασανιστές, δείχνοντας την κανονικότητα του κακού.

Εμπνευσμένος αλλά όχι βασισμένος στο ομώνυμο βιβλίο του πρόσφατα χαμένου Martin Amis, μιας και το βιβλίο δεν χρησιμοποιεί αληθινά ονόματα και πρόσωπα αλλά πλάθει μια τρόπον τινά μυθοπλαστική ιστορία με φόντο το Άουσβιτς, ο σκηνοθέτης αναδεικνύει την καθημερινή ζωή του Ρούντολφ Ες και της επταμελούς οικογένειάς του. Ο Ες ήταν ο μακροβιότερος διοικητής του Άουσβιτς, ένα από τα καλύτερα γρανάζια της χιτλερικής μηχανής.

Μετά από ένα μακρόσυρτο μαύρο πλάνο αφού έχει βυθιστεί στο σκοτάδι και ο τίτλος της ταινίας, πρώτο πλάνο: μια picturesque βουκολική σκηνή σε ένα Άουσβιτς όπως δεν το έχουμε ξαναδεί. Πλάι στο ποτάμι κάνει πικνικ η οικογένεια Ες, βουτούν στο νερό και συζητούν.

Όλη η ταινία θα κινηθεί σε αυτό το κλίμα.

Ο Ες είναι ένας «φυσιολογικός» οικογενειάρχης, που παίζει με τους γιους του, νανουρίζει την κόρη του, συζητάει ή μαλώνει με την γυναίκα του και παράλληλα τους αφήνει για να πάει στην δουλειά. Όσο δύσκολο είναι να το δεχτεί κανείς αυτό, άλλο τόσο είναι η αλήθεια. Ο Ες, όπως και οι υπόλοιποι ναζί, δεν ήταν τέρατα που ήρθαν από τον ουρανό και εξαφανίστηκαν. Ήταν άνθρωποι που προέκυψαν από τις δικές μας κοινωνίες, όπως αντίστοιχα οι σύγχρονοι εγκληματίες που ρίχνουν από τα σύννεφα τους γείτονες που πίστευαν πως ήταν καλά παιδιά και φιλήσυχα ανθρωπάκια.

Μια banalite της καθημερινότητας ξετυλίγεται μπροστά μας, που σε αντίθεση με εκείνη της Ζαν Ντιλμάν, που οδηγείται στο έγκλημα, η δική του είναι ταυτόχρονη και ταυτόσημη με αυτό.

Εξαιρετικής μαεστρίας μεσαία και μακρινά πλάνα (ποτέ κοντινά), απίστευτης αισθητικής καδραρίσματα, ένα σπίτι ονειρικό, με έναν κήπο παραδεισένιο, που όσο διάγει τον βίο της η οικογένεια, αφήνεται να φανούν στο βάθος τα φουγάρα και η κάπνα και να ακουστούν κάποιες κραυγές, πυροβολισμοί ή ανακοινώσεις στα μεγάφωνα. Ο πόνος είναι λίγα μέτρα πιο πέρα.

Ένα εξοχικό σπίτι με χαρά, παιδικότητα και μια ανιαρή καθημερινότητα τυποποιημένων κινήσεων, δίπλα στα συρματοπλέγματα της φρίκης. Ο Glazer παρατηρεί αποστασιοποιημένα, κλινικά αλά Χάνεκε, ίσως υπερβολικά ψυχρά τα όσα γίνονται. Ίσως να ήταν κάπως παρεξηγήσιμη η παραπάνω ενσυναίσθηση και έτσι να ήθελε να κρατήσει μια απόσταση ασφαλείας.

Από την μια αυτή του η υφολογική επιλογή τον βοηθά να μην εκπέσει σε μελοδραματισμούς και εντάσεις, ούτε σε εκμετάλλευση του πόνου, για το οποίο έχουν κατηγορηθεί άλλες ταινίες, μιας και μόνο υπονοείται αν και είναι πανταχού παρών. Από την άλλη, κρατά σε απόσταση τον θεατή.

Είναι από αυτές τις χαρακτηριστικές φεστιβαλικές ταινίες που τις βλέπεις, τις θαυμάζεις, εκτιμάς το καλλιτεχνικό τους μεγαλείο, τις συζητάς με παρέες για τα όσα θίγονται αλλά ουδέποτε τις νιώθεις. Είναι σαν ο σκηνοθέτης συνειδητά να μας κρατά όλους μακριά από αυτό το σπίτι. Πιθανόν να μας προστατεύει κιόλας.

Η μόνη φορά που επέτρεψε στον εαυτό του έναν συναισθηματικό παραλληλισμό είναι το ξαφνικό πέρασμα στο σύγχρονο μουσειοποιημένο Άουσβιτς, με τον ήχο της σκούπας που καθαρίζει τον χώρο να θυμίζει άλλα πράγματα, μακρινά ή και όχι.

Μια αρτιστίκ ταινία κορυφαία ως προς το καλλιτεχνικό της επίτευγμα, με μια μουσική διά χειρός Mica Levi απόκοσμη και μυσταγωγική, και μια φωτογραφία διά χειρός Lukasz Zal (Ida) που εντυπωσιάζει με τις επιλογές ανάμεσα στα άλλοτε σκιοφωτισμένα άλλοτε ήπια γήινα χρώματα του εσωτερικού και κάποιες εμβόλιμες σκηνές σαν από αρνητικό κάμερας.

Μια ταινία ωστόσο άβολη, συζητήσιμη και αμφίσημη ως προς τους σεναριακούς της στόχους, που το παγωμένο της ύφος και οι αποδραματοποιημένες ερμηνείες-αν και έξοχοι οι Christian Friedel και Sandra Huller- ίσως αποδυναμώνουν την έκταση που θα μπορούσε να έχει και επαναφέρει στην συζήτηση το κατά πόσο αυτό που είδαμε είναι μια καλλιτεχνική αισθητικοποίηση ενός δράματος μέσα από ένα τόσο αυστηρά κατασκευασμένο κινηματογραφικό οικοδόμημα.