26ο ΦΝΘ: "Οι Ελευσίνιοι" είναι φόρος τιμής στον καμβά των προσώπων

Σύνοψη: Κάτι περισσότερο από δύο δεκαετίες μετά την «Αγέλαστο Πέτρα» του, ο Φίλιππος Κουτσαφτής, με αφορμή την ανακήρυξη της Ελευσίνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023, ξαναπιάνει το νήμα από εκεί ακριβώς που το άφησε φιλοτεχνώντας τα πορτρέτα των σύγχρονων κατοίκων της πόλης, ανθρώπων απλών που δεν πρόκειται ποτέ να μνημονευτούν από το επίσημο αφήγημα της Ιστορίας.

ΣΧΕΤΙΚΑ26o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Αύξηση-ρεκόρ σε θεατές

Άποψη: Εκ πρώτης όψεως, όλα μοιάζουν γνώριμα και οικεία στους «Ελευσίνιους», σαν ένα οργανικό και πανομοιότυπο υφολογικά sequel: το «Κείμενα – Φωτογραφία – Σκηνοθεσία: Φίλιππος Κουτσαφτής» και το «Μουσική: Κωνσταντίνος Βήτα» των τίτλων αρχής, η χαρακτηριστική πρόζα με το απαράλλακτο μέσα στα χρόνια ηχόχρωμα του δημιουργού, η συνειρμική αφήγηση.

Παρόλα αυτά, όπως μας διαβεβαιώνει κι η παλιά μας γνώριμη από την «Αγέλαστο Πέτρα» αρχαιολόγος του ντοκιμαντέρ, η πόλη έχει αλλάξει αισθητά στα είκοσι περίπου χρόνια που μεσολάβησαν.

Ο καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός, η αυτοματοποίηση (ήδη εμφανείς στο υλικό του 2000) αποτελούν πλέον τον κανόνα, περιορίζοντας θεωρητικά τον καμβά των προσώπων από τα οποία συνήθιζε να αντλεί έμπνευση ο Κουτσαφτής, εκείνα που επέμεναν να ζουν «αναλογικά», ως (φιλειρηνικοί) λουδίτες και ιδαλγοί συνάμα.

Ένας άξονας αναφοράς, ωστόσο, παραμένει αμετάβλητος με την πάροδο του χρόνου κι αυτός δεν είναι άλλος από όσους «ρίζωσαν» στην Ελευσίνα αν και γεννήθηκαν αλλού, με τον σκηνοθέτη να αφιερώνει μεγάλο μέρος του φιλμικού χρόνου σε προσωπογραφίες μεταναστών και προσφύγων  από τη Μικρά Ασία ως την Καρδίτσα. Μάλιστα, επικαιροποιώντας την προβληματική του «ανήκειν» και της πολιτικής (με την αριστοτελική έννοια του όρου) ταυτότητας, ο φακός του στρέφεται στο σήμερα και στους Έλληνες δεύτερης γενιάς της πόλης, εκείνους που οι γονείς τους κατάγονται από την Αλβανία μέχρι το Πακιστάν.

Ίσως γιατί συναισθάνεται πως μοιράζεται μαζί τους κάτι κοινό: τη βαθιά σύνδεση με τον συγκεκριμένο τόπο όχι βιολογικά αλλά, όπως ακούγεται και στο ντοκιμαντέρ, «εξ υιοθεσίας».

Ο Κουτσαφτής, συνεπώς, αποτίνει ένα φόρο τιμής στη θετή μητέρα του Ελευσίνα με πρόσημο σταθερά ταξικό και διάθεση να διασώσει από τη λήθη ανθρώπους που επιτέλεσαν έργο μεγάλης αξίας για την κοινότητα (κι ενίοτε για τον ελληνικό πολιτισμό εν γένει) κι όμως είναι καταδικασμένοι να παραμείνουν στο περιθώριο των ιστορικών βιβλίων.

Παρότι περισσότερο γειωμένοι και λιγότερο λυρικοί σε σχέση με την εντελέστερη «Αγέλαστο Πέτρα», οι «Ελευσίνιοι» εγκλείουν ένα πυκνό και σημειολογικά πλούσιο σύμπαν που πιστοποιεί για μια ακόμη φορά κάτι ήδη ορατό από το 2000: πως η ελληνική κινηματογραφία μπορεί να επαίρεται ότι διαθέτει ένα ντοκιμαντερίστικο «βλέμμα» συγγενές αυτού της Ανιές Βαρντά.

Ακολουθώντας αυτήν την αναλογία, θα τολμούσαμε να πούμε πως το τελευταίο πόνημα του Κουτσαφτή, με όλη του την καλλιτεχνική αυτονομία, ναι μεν βρίσκεται εγγύτερα στο «Daguerreotypes», εντούτοις η καρδιά του χτυπά στον ίδιο ρυθμό με το «The Gleaners and I».

Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγηθεί το τελικό homage στον Παναγιώτη Φαρμάκη, τον σαλό κι ανέστιο εκείνον περιπλανώμενο που διέσωσε πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων (μουσειακά εκθέματα πλέον) μέσα από μπάζα;

Το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ, επομένως, πάνω απ’όλα αποτελεί μια συγκινητική, πλήρη ενσυναίσθησης αφιέρωση σε όλους τους αφανείς πλην σημαντικούς ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων, αυτούς που, όπως αποφαινόταν το 2000 ο σκηνοθέτης, συνηθίζουν να κυκλοφορούν με το κεφάλι σκεπασμένο, «για να μην φαίνεται το φωτοστέφανο».

Mπορείτε να δείτε την ταινία online εδώ

Το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται 7-17 Μαρτίου 2024.

To ΜΟVE IT βρίσκεται εκεί και θα σας γράψει ανταποκρίσεις, όπως πάντα.