35ο Πανόραμα: "Η δίκη του Κιέβου" - Κριτική

Σύνοψη: Η Δίκη του Κιέβου έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 1946 στη Σοβιετική Ένωση και ήταν μία από τις πρώτες μεταπολεμικές δίκες που καταδίκασαν Γερμανούς Ναζί και τους συνεργάτες τους.

ΣΧΕΤΙΚΑ36o Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου: Τα βραβεία

Άποψη: Η Δίκη της Νυρεμβέργης (1945-46) είναι μια από τις πιο γνωστές δίκες που έχουν συμβεί στην ιστορία της ανθρωπότητας, έπειτα από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με σκοπό την καταδίκη ναζιστών εγκληματιών πολέμου. Η δίκη έλαβε χώρα στην ομώνυμη πόλη, ενώ η συμβολή της στην καταδίκη του ναζισμού δεν άφησε ασυγκίνητο τον κινηματογράφο, αν θυμηθούμε το Judgment at Nuremberg (1961) του Stanley Kramer με ένα all star cast (Spencer Tracy, Burt Lancaster, Marlene Dietrich, Judy Garland, Montgomery Clift) και το The Memory of Justice (1976), ένα ντοκιμαντέρ του Marcel Ophuls.

Ποιος θυμάται όμως την ουκρανική Νυρεμβέργη, όπως αποκαλούν κάποιοι την δίκη του Κιέβου; Μια δίκη που σκοπό είχε επίσης να αναδείξει  και καταδικάσει τα εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας που διέπραξαν οι ναζί στην Ουκρανία.

Ο Ουκρανός σκηνοθέτης Sergei Loznitzsa δεν επιλέγει τυχαία την συγκεκριμένη περίοδο να κυκλοφορήσει ένα ντοκιμαντέρ για τα όσα πέρασαν Ουκρανοί υπό τον ναζιστικό ζυγό, παραλληλίζοντας τα γεγονότα με τον βίαιο επεκτατισμό της Ρωσίας του Πούτιν, ένας ακόμα απολυταρχικός ζυγός στην ιστορία της Ουκρανίας. Ούτε είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Δίκη του Κιέβου βασίστηκε σε πλούσιο αρχειακό υλικό, με σκηνές μέσα από το δικαστήριο, τις οποίες είχαν προνοητικά τραβήξει τότε, αγνοώντας ή προβλέποντας την μελλοντική σημασία, και το οποίο υλικό ελάχιστοι γνώριζαν ότι υπήρχε -ακόμα και ιστορικοί- μιας και είχε απαγορευτεί από την Σοβιετική Ένωση, της οποίας μετεξέλιξη αποτελεί η σημερινή Ρωσία.

Ένα ντοκιμαντέρ πολιτικού -συν τοις άλλοις- περιεχομένου και πολιτικών σκοπιμοτήτων, που όμως δεν εξαντλείται σε αυτό. Παρουσιάζει αυτούσιες τις μαρτυρίες και τα μαρτύρια ανθρώπων, όπως οι ίδιοι ή φίλοι και συγγενείς τους τα εξιστόρησαν.

Εικόνες ενός κατεστραμμένου Κιέβου οδηγούν δυστυχώς σε δυσάρεστους συνειρμούς με την σημερινή πραγματικότητα. Τα ερείπια και οι άνθρωποι-ερείπια μέσα από τις φρικιαστικές μνήμες τους ανασυνθέτουν την πραγματικότητα, την οποία ουδείς μπορεί να αρνηθεί, όσο και αν κάποιοι το έχουν κατά καιρούς επιδιώξει. Μια απόκοσμη ατμόσφαιρα σε μια ομιχλώδη συνθήκη, μέσα από αποσπασματικές αλλά συνταρακτικές εξομολογήσεις.

Άλλωστε, όλο το υλικό ήταν τρεις  ώρες και ο σκηνοθέτης το  μόνταρε σε μιάμιση, διατηρώντας όμως τον πυρήνα των γεγονότων. Οι αριθμοί που ακούγονται είναι τρομακτικοί. Τρομερή είναι και η δουλειά στην αποκατάσταση του υλικού από τον Jonas Zagorskas.

O Loznitzsa δεν στέκεται ως ουδέτερος παρατηρητής σε όλο αυτό. Για αυτό και δεν τον ενδιαφέρει απλώς η καταδίκη τους αλλά η ουσιαστική τιμωρία των ενόχων. Το ντοκιμαντέρ δεν μιλά μόνο για ζητήματα δικαιοσύνης αλλά και για ένα ζήτημα που με διαφορετικό τρόπο απασχολεί και στις μέρες μας. Την μεταφορά της δικαστικής διαδικασίας εκτός των δικαστηρίων, την επιταγή για παραδειγματική τιμωρία και την μετατροπή της δίκης και της τιμωρίας σε λαϊκό-ρωμαϊκού τύπου-θέαμα.

Γι' αυτό και το τέλος είναι αφοπλιστικό, αν και θα πρέπει να μας προβληματίσει. Τι γίνεται όταν για την συλλογική συνείδηση, η ενοχοποιητική απόφαση του δικαστηρίου δεν αρκεί; Πώς ξαναγυρνάμε σε λογικές Κολοσσαίου.