Μην χαμηλώνεις το βλέμμα

Σύνοψη: Στην ναζιστική Γερμανία μεγαλώνει και διαμορφώνεται ένας εκκολαπτόμενος καλλιτέχνης, ο Kurt Barnert. Το χιτλερικό καθεστώς τον σημαδεύει καθώς εκτελείται από αυτό, πρόσωπο της οικογένειάς του. Στην μεταπολεμική Ανατολική Γερμανία, έχοντας πλέον μεγαλώσει, εκφράζεται ως καλλιτέχνης αλλά μόνο υπό το καθεστώς του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η ανάγκη του για νέα ερεθίσματα τον ωθεί να καταφύγει στο Δυτικό Βερολίνο το οποίο εκείνη την εποχή βρίσκεται υπό την επιρροή του Fluxus. Εκεί, έρχεται  σε επαφή με καινούριες εικαστικές ιδέες και κινήματα της Δύσης, τα οποία σε συνδυασμό με τις ήδη υπάρχουσες μνήμες του πλάθουν το προσωπικό του καλλιτεχνικό ύφος.

Άποψη: Η «εκφυλισμένη τέχνη», η τέχνη η οποία στηλιτεύθηκε και κυνηγήθηκε από τους ναζί είναι το σημείο εκκίνησης της αφήγησης στο οποίο ο πρωταγωνιστής, ο μικρός μελλοντικός ζωγράφος, έρχεται σε επαφή με τα «προς αποφυγήν» έργα τέχνης. Ο τελευταίος εξελίσσεται σε συνάρτηση με τις ιστορικές συγκυρίες. Προσπαθεί να αποκρυσταλλώσει έναν δικό του τρόπο καλλιτεχνικής έκφρασης, η οποία εξαρχής έχει έναν αφαιρετικό χαρακτήρα με εξπρεσιονιστικά στοιχεία και καταλήγει στην τεχνοτροπία του φωτορεαλισμού, πράγμα που παραπέμπει στον εικαστικό Gerhard Richter. Ακόμα και σε αρχικά στάδια να μην έχει γίνει αντιληπτή η σύνδεση, ορισμένοι πίνακες προδίδουν τα φωτορεαλιστικά έργα του πραγματικού καλλιτέχνη, πολλώ δε μάλλον ο πίνακας Mother and Child (Aunt Marianne) στον οποίο εικονοποιούνται η πλοκή και ταυτόχρονα τα βιώματα του Richter.

Το σενάριο βασίζεται στα γεγονότα της ζωής του καλλιτέχνη, στις τραυματικές εμπειρίες από τους ναζί, στις περίεργες συμπτώσεις, στις τραγικές ειρωνείες που ο ίδιος ανακάλυψε σε προχωρημένη ηλικία. Τρόπον τινά αποτελεί τη βιογραφία του η οποία όμως έχει χαρακτήρα μυθοπλασίας μάλλον επειδή ο ίδιος ο Richter δεν συναίνεσε στην τόσο προφανή παρουσίαση των γεγονότων που αναπόφευκτα θα οδηγούσαν στην ταύτισή του μολονότι ο Donnersmark ισχυρίζεται το αντίθετο. Ο σκηνοθέτης της ταινίας «Οι Ζωές των Άλλων» είχε δηλώσει σε συνέντευξή του στο πλαίσιο του «Never Look Away» πως ήθελε να κάνει μια ταινία η οποία να αφορά στην καλλιτεχνική έμπνευση, στις καταβολές της εικαστικής δημιουργίας, στον τρόπο με τον οποίο ένα βίωμα γίνεται συναίσθημα και ύστερα μεταφράζεται σε τέχνη.

Εν τέλει όμως, είτε βιογραφία, είτε μυθοπλασία είτε συνδυασμός, καταλήγει να αποτελεί περισσότερο μια κλισέ συναισθηματική αποτύπωση της ζωής του Richter, παρά μιαν απόδοση της καλλιτεχνικής έμπνευσης στις τότε συνθήκες. Η ερμηνεία του Tom Schilling συνηγορεί σε αυτό καθώς δεν αποδίδει επαρκώς την ζωτική και πηγαία ανάγκη της έκφρασης μέσα από την τέχνη. Και παρότι στην αρχή ίσως είναι πιο εκφραστικός σταδιακά παγιώνεται μια μηχανικότητα στις αντιδράσεις ελαφρώς σαν να τον προσπερνούν οι καταστάσεις, αφήνοντάς τον αμέτοχο. Ακόμα κι όταν ανακαλύπτει το προσωπικό του στίγμα στον φωτορεαλισμό, διακρίνεται σχηματικά η αλληλουχία των εσωτερικών διεργασιών της μετάβασης. Αντιθέτως, η υποκριτική δεινότητα του Sebastian Koch είναι αδιαμφισβήτητη. Ενσαρκώνει άψογα ένα αυστηρό πρόσωπο με σκληρό χαρακτήρα και πιστό στις ιδέες του ναζιστικού παρελθόντος που βρίσκονται σε αντίφαση με τις ενδόμυχα συγκεκαλυμμένες ευαισθησίες και τύψεις. Φυσικά το γεγονός της συγκάλυψης του από τη KGB μετά τον πόλεμο, μας φέρνει στο νου τις περιπτώσεις και άλλων ναζί που επιβίωσαν ατιμώρητοι.

Σε γενικές γραμμές η πλοκή κυλάει ομαλά και οι τρεις ώρες περνούν χωρίς να κουράζουν. Ωστόσο το τέλος αφήνει μια αίσθηση ουδετερότητας και έλλειψης ολοκλήρωσης. Όμως, από αμιγώς ιστορικής πλευράς, η ταινία αποτελεί ένα πέρασμα στα γεγονότα αλλά και στα καλλιτεχνικά δρώμενα και κινήματα τέχνης της προπολεμικής αλλά και μεταπολεμικής Γερμανίας που σίγουρα έχουν ενδιαφέρον.

Έλενα Στάικου