Το Mandela Effect στον κινηματογράφο

 Ο Νέλσον Μαντέλα (1918-2013) είναι μια παγκοσμίως γνωστή και αξιοσέβαστη προσωπικότητα, που έφυγε από την ζωή το 2013 σε ηλικία 95 ετών, έχοντας ζήσει μια δύσκολη αλλά και πλούσια ζωή. Ήταν αγωνιστής του κινήματος κατά του Απαρτχάιντ στην Νότια Αφρική, ενώ έγινε ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας (1994-1999). Το 1993 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης. Πριν γίνουν όμως όλα αυτά, είχε φυλακιστεί από το καθεστώς των λευκών για 27 χρόνια. Αποφυλακίστηκε τον Φεβρουάριο του 1990. Η αποφυλάκισή του ήταν η αρχή του τέλους του Απαρτχάιντ, του ρατσιστικού αυτού καθεστώτος φυλετικού διαχωρισμού στην χώρα. Το 2004 αποσύρθηκε από την δημόσια ζωή, με ελάχιστες πλέον εμφανίσεις. Γνωστός είναι και ο αγώνας του για να φιλοξενήσει η Νότια Αφρική το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA το 2010. Τότε έκανε και την τελευταία του δημόσια εμφάνιση.

ΣΧΕΤΙΚΑΑφιέρωμα: Σκηνοθέτες που έκαναν remake στον εαυτό τους

   Τι είναι όμως το Mandela Effect (Φαινόμενο Μαντέλα); Όταν ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακίστηκε το 1990, πολλοί σοκαρίστηκαν καθώς υπήρχε μια γενικευμένη πεποίθηση ότι ο Μαντέλα είχε πεθάνει μέσα στην φυλακή κατά την δεκαετία του 1980. Πολλοί μάλιστα λένε πως θυμούνται σκηνές από την κηδεία του στην τηλεόραση. Η αμερικανίδα συγγραφέας και ερευνήτρια του παραφυσικού, Fiona Bloom, μοιράστηκε την σκέψη της στην προσωπική της ιστοσελίδα, ότι δηλαδή ο Μαντέλα είχε πεθάνει και έτσι το 2006 ονόμασε το φαινόμενο αυτό, Mandela Effect. Πρόκειται για το φαινόμενο συλλογικής ψευδούς μνήμης, ένα ψυχολογικό φαινόμενο, κατά το οποίο αρκετοί άνθρωποι ανακαλούν από την μνήμη τους συγκεκριμένα γεγονότα, που όμως δεν έχουν συμβεί ποτέ. Η ίδια η Bloom ισχυρίζεται ότι αυτό οφείλειται στην ύπαρξη πολυσύμπαντος, κάτι που κινηματογραφικά είναι στην μόδα, και ότι σε κάποιο άλλο σύμπαν έχει συμβεί αυτό που θυμόμαστε και έτσι υπάρχει ως ανάμνηση. Ωστόσο, ψυχολογικά εξηγείται. Αυτή η πλαστή μνήμη εδράζεται σε πραγματικά μνημονικά ίχνη και κοινωνικές πιέσεις. Η γνωστική ψυχολογία υποστηρίζει πως ανακαλούμε γεγονότα ή εμπειρίες με τρόπο εσφαλμένο ή διαστρεβλωμένο  στο πλαίσιο των λεγόμενων ψευδομνημών, μιας ασυνείδητης κατασκευής προκατασκευασμένων ή παρερμηνευμένων μνημών. Έτσι λοιπόν το Mandela Effect είναι για την επιστήμη άλλο ένα γνωσιακό σφάλμα της μνήμης μας, που όσο επαναλαμβάνεται, τόσο γίνεται εν τέλει μαζική αλήθεια και μετατρέπεται σε παραπληροφόρηση. Πλέον με το διαδίκτυο, κάτι που προσωπικά σε κάποιους έχει εντυπωθεί λάθος, με το να το διασπείρουν το διαδίδουν με λάθος τρόπο και έτσι επιβιώνει. Πέραν όμως του ψυχολογικού παράγοντα, υπάρχει και η περίπτωση κάτι να έχει συμβεί πράγματι αλλά να άλλαξε στην πορεία. Μπορεί πράγματι να είχε ανακοινωθεί ο θάνατος του Μαντέλα στα 80s, για να δείξουν πως τον κατατρόπωσαν, δίχως να περιμένουν ότι κάποια στιγμή θα άλλαζε το σκηνικό και θα αποφυλακιζόταν. Ίσως κάποιοι πράγματι να είχαν ακούσει τότε ότι πέθανε. Ή μπορεί υποσυνείδητα να το θεώρησαν δεδομένο πως θα έχει πεθάνει στις φυλακές και έτσι η πεποίθηση, όταν γίνεται πολύ ισχυρή, μπορεί να γεννήσει ψευδή γεγονότα για να υποστηρίξουν την ανυπόστατη πεποίθησή τους. Αυτό λοιπόν καμιά φορά συμβαίνει με ατάκες σε ταινίες, βιβλία, σειρές τις οποίες νομίζουμε ότι έχουμε ακούσει αλλιώς αλλά δεν υπάρχουν. Ίσως ένα από τα πιο διάσημα Mandela Effect σε βιβλίο, είναι το Στοιχειώδες αγαπητέ μου Γουάτσον (Elementary My Dear Watson) που λέει (?) ο Σέρλοκ Χολμς, μόνο που δεν το έχει πει ποτέ σε κανένα βιβλίο του sir Arthur Conan Doyle. Για πρώτη φορά η φράση εμφανίστηκε σε ένα κόμικ του 1915 και έκτοτε έμεινε.

Ας δούμε το Mandela effect σε συνάρτηση με την τέχνη του κινηματογράφου. Πού την έχουμε πατήσει;

Me Tarzan, You Jane? Είστε σίγουροι?

 Ο Tarzan είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς χαρακτήρες της ποπ κουλτούρας. Βασίζεται στο βιβλίο του Edgar Rice Burroughs του 1912 (Tarzan of the Apes) και η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά έγινε το 1918 (Tarzan of the Apes). Όμως εκείνη η ταινία ήταν βουβή. Οι πρώτες ομιλούσες ταινίες είναι αυτές που έκανε ο αθλητής Johnny Weissmuller, που υποδύθηκε τον χαρακτήρα το 1932, 1934, 1936, 1939, 1941, 1942, 1943, 1945, 1946, 1947, 1948 σε δώδεκα ταινίες και σε καμία από τις δώδεκα αυτές ταινίες, όπως ούτε και στα βιβλία δεν υπάρχει η ατάκα Me Tarzan, You Jane. Αντ' αυτής υπάρχει η ατάκα Jane, Tarzan, Jane, Tarzan, ενώ λίγο πιο πριν μάθαιναν το Me και το You. Όλα ξεκίνησαν το 1932 σε μια συνέντευξη του ηθοποιού στο Photoplay (τεύχος Ιουνίου) στην οποία λέει αστειευόμενος "I didnt have to act in Tarzan, the Ape Man-just said Me Tarzan, You Jane". Επειδή είναι αστεία φράση, έκτοτε χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές. Το 1984, όταν πέθανε ο ηθοποιός, το Associated Press δημοσίευσε την απάντηση που είχε δώσει σε έναν δημοσιογράφο σχετικά με την επιτυχία του ρόλου του. "How can a guy climb trees, say "Me, Tarzan, You, Jane" and make a million? The public forgives my acting because they know i was an athlete. They know i wasnt make-believe".

Καθρέφτη Καθρεφτάκι μου ή μήπως όχι?

Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι είναι ένα από τα πιο διάσημα παραμύθια των αδερφών Γκριμ, που καταγράφηκε πρώτη φορά το 1812. Οι περισσότεροι όμως το μάθαμε μέσα από την ταινία του 1937 του Walt Disney, την πρώτη ταινία animation μεγάλου μήκους του Disney. Η ταινία ήταν ήδη από τότε πολύ επιτυχημένη και προτάθηκε για Όσκαρ μουσικής (δεν υπήρχε τον 20ό αιώνα όσκαρ καλύτερης ταινίας κινουμένων σχεδίων). Ίσως όλοι θυμόμαστε την ατάκα της κακιάς μητριάς της Χιονάτης "Mirror, Mirror on the wall who is the fairest of them all", που στα ελληνικά έχει μεταφραστεί ως Καθρέφτη Καθρεφτάκι μου. Είναι η στιγμή που ήθελε να δει αν είναι η πιο όμορφη. Και όμως αυτή η ατάκα δεν υπάρχει πουθενά στην ταινία! Όλοι νομίζουμε ότι την ακούσαμε καθώς έτσι έχει εδραιωθεί να την θυμόμαστε. Στην πραγματικότητα, η βασίλισσα έλεγε "Magic Mirror on the wall", δηλαδή Μαγικέ Καθρέφτη. Αυτή η παρανόηση οφείλεται στο ότι σε πολλές έντυπες εκδόσεις του παραμυθιού, και στα αγγλικά και στα ελληνικά, αναφέρεται ως Mirror Mirror και Καθρέφτη Καθρεφτάκι μου αντίστοιχα, και επειδή ακούγεται πιο ωραία και πολλοί μεγάλωσαν με αυτή την εκδοχή της φράσης, έχει μείνει περισσότερο από την ατάκα της ταινίας.

Η Casablanca δεν έχει ατάκα "Play It Again, Sam".

Μια από τις πιο διάσημες ταινίες του κλασικού Χόλιγουντ είναι η Καζαμπλάνκα του Michael Curtiz με τους Humphrey Bogart και την Ingrid Bergman να αποτελούν ένα από τα ωραιότερα ζευγάρια στην ιστορία του παγκόσμιου σινεμά. Ένα ρομαντικό δράμα στην καρδιά του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου που κέρδισε τρία Όσκαρ-καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου, το οποίο έχει βασιστεί στο θεατρικό έργο Everybody Comes to Rick's. Το σενάριο είναι ακόμα πιο γνωστό για μερικές θρυλικές ατάκες, όπως το "Θα έχουμε για πάντα το Παρίσι", "Αυτή είναι η αρχής μιας ωραίας φιλίας" και άλλες. Ίσως η πιο διάσημη είναι το Play it Again Sam. Και όμως αυτή η ατάκα δεν λέγεται ούτε μία φορά από κανέναν ήρωα στην ταινία. Δύο φορές οι πρωταγωνιστές πλησιάζουν σε αυτήν αλλά ποτέ δεν λένε αυτούσια την φράση. Αρχικά η Ingrid Bergman λέει "Play it Once Sam, for old time's sake" και μετά από λίγο ξαναλέει "Play it, Sam". Ενώ ο Bogart στην συνέχεια της ταινίας λέει "You played it for her, you can play it for me. If she can stand it, i can. Play it". Πουθενά όμως το Play it Again Sam. Η παρανόηση οφείλεται αφενός στο ότι το νόημα των λεγομένων τους είναι το Παίξτο ξανά Σαμ, αυτό εννοούν στην ουσία, αφετέρου το θεατρικό έργο του 1969 και η μετέπειτα κινηματογραφική ταινία του 1972 δια χειρός και τα δύο Woody Allen (η σκηνοθεσία της ταινίας είναι του Herbert Ross), με τον ίδιο και την Diane Keaton πρωταγωνιστές, που αναφέρεται σε αυτή την ατάκα. Η ταινία αφορά έναν κριτικό κινηματογράφου που έχει χωρίσει και ενώ βγαίνει εξώ, αρχίζει να αισθάνεται σαν τον χαρακτήρα του Bogart στην Καζαμπλάνκα. Η ταινία διακόπτεται από σκηνές της ταινίας του 1942 ενώ ο ίδιος ο Bogart εμφανίζεται να δίνει συμβουλές στον ήρωα του Allen με την μορφή του Jerry Lacy.

Ο Darth Vader δεν λέει "Luke, I m Your Father"

Το μεγαλύτερο ίσως Mandela Effect που έχουμε πάθει στον κινηματογράφο είναι η περίφημη ατάκα Luke I am Your Father του Darth Vader στο Star Wars Episode V: Empire Strikes Again (1980) του George Lucas. Πρόκειται για την σκηνή μάχης του Darth Vader με τον Luke Skywalker, που ο Vader του λέει "If you only knew the power of the Dark Side. Obi-Wan never told you what happened to your father". Ο Luke του απαντά "He told me enough. He told me you killed him!". Και τότε ο Darth Vader λέει "No, I am your father". Όχι όμως Luke. Έκτοτε όμως όλοι την θυμούνται ως Luke I am your father. Γιατί αυτή η εντύπωση. Δεν ξέρουμε αν η ατάκα έχει πέσει θύμα του τζορτζλουκαρισμού. Το όνομα του σκηνοθέτη έχει γίνει ρήμα συνώνυμο της αλλαγής σκηνών. Πρόσφατα το χρησιμοποίησαν τα αδέρφια Duffer (δημιουργοί του Stranger Things) αναφερόμενοι σε μια σκηνή της δεύτερης σεζόν που θα αλλάξουν λέγοντας "and i think we're going to George Lucas that". Ο George Lucas φημίζεται για τις αλλαγές που κάνει στις ταινίες του, ακόμα και μετά την επίσημη κινηματογραφική προβολή τους στις αίθουσες. Αλλάζει το μοντάζ, την φωτογραφία, καμιά φορά ακόμα και ατάκες ή χαρακτήρες. Και αυτό έχει συμβεί πολλές φορές στο Star Wars. Για παράδειγμα, όταν η πρώτη ταινία προβλήθηκε το 1977, είχε τον τίτλο Star Wars και λίγο μετά της πρόσθεσε τον υπότιτλο, Episode IV: A New Hope. Επίσης στην πρώτη ταινία, σε μια σκηνή ο Han Solo πυροβολεί πρώτος τον Greedo. Ωστόσο, δεν άρεσε τελικά στον σκηνοθέτη, μιας και ήθελε να φαίνεται ο ήρωας του αμυνόμενος και όχι επιτιθέμενος και έτσι είκοσι χρόνια αργότερα, το 1997 αλλάζει την σκηνή και βάζει τον Greedo να πυροβολεί τον Han Solo και να αστοχεί και έτσι να αναγκάζεται να πυροβολήσει ο Han Solo. Το 2019 η σκηνή άλλαξε ξανά για το Disney +, βάζοντας τον Greedo πριν πυροβολήσει να λέει αυτό θα είναι το τέλος σου, κάνοντας ακόμα πιο εμφατική την απειλή εις βάρος του ήρωα και άρα αναγκαίο τον πυροβολισμό του. Έτσι, ο θεατής του 1977, του 1997 και του 2019 θυμούνται διαφορετικά την σκηνή και ίσως νομίζουν ότι έπεσαν θύμα Mandela Effect. Στην πραγματικότητα έπεσαν θύμα της αναποφασιστικότητας του δημιουργού. Ίσως να μην έχει γίνει το ίδιο με την ατάκα ή μπορεί και ναι. Πάντως μια πιο ασφαλής εξήγηση της αλλαγής της φράσης από το κοινό είναι ότι η ατάκα χρησιμοποιήθηκε ευρέως από stand-up comedians και κωμικές ταινίες παρωδίας στις οποίες η φράση λέγεται Luke I'm you father ώστε να φανεί άμεσα η αναφορά, ενώ αν έλεγαν No I am your father μπορεί να μην γινόταν άμεσα η σύνδεση. Έτσι από την παρωδία της φράσης κατέληξε η φράση να μιμηθεί την αντιγραφή της. Για παράδειγμα, σε μια κωμωδία του 1995, το Tommy Boy, ο David Spade πηγαίνει στον Chris Farley και εκείνος του λέει Luke I m your father, δείχνοντας πόσο έχει επικρατήσει στην ποπ κουλτούρα αυτή η εκδοχή της φράσης.

Τι είπε ο Hannibal στην Clarice?

Μια από τις πιο ωραίες και τρομακτικές συνάμα ταινίες των 90s είναι η βραβευμένη με πέντε Όσκαρ Σιωπή των Αμνών του Jonathan Demme με τους Anthony Hopkins και Jodie Foster. Η Foster για να λύσει την υπόθεσή της και να συλλάβει τον κατά συρροή δολοφόνο, αναγκάζεται να συνεργαστεί με έναν φυλακισμένο εγκληματία που είναι γνωστός επειδή τρώει ανθρώπους. Ο διαβόητος Hannibal Lecter. Τόσο πολύ μας στοίχιωσε όλους που ακολούθησε η ταινία του Ridley Scott, Hannibal (2001), του Brett Ratner, Red Dragon (2002), του Peter Webber, Hannibal Rising (2007) αλλά και οι τηλεοπτικές σειρές Hannibal (2013-2015) και Clarice (2021). Όταν εμφανίζεται ο Hannibal στην Clarice, πολλοί νομίζουν ότι λέει φρικιαστικά το "Hello Clarice", ενώ στην πραγματικότητα λέει απλώς "Good Morning".

Υπάρχει διαφορά στο τρέχω και στο πετάω...

Ο Gandalf του Ian McKellen είναι από τους πιο διάσημους χαρακτήρες της τριλογίας του Lord of the Rings και του Hobbit. Στο The Fellowship of the Ring, ο Gandalf λέει Fly, you fools, σε μια δραματική σκηνή της ταινίας. Πολλοί όμως ακούνε Run, you fools. Πράγματι όμως κάποιοι άκουσαν run. Είναι οι θεατές που είχαν δει την ταινία στο σινεμά και τότε ο ήρωας έλεγε όντως run. Μετά όμως ντουμπλαρίστηκε για να ταιριάζει με το πρωτότυπο κείμενο στο οποίο λέει Fly και έτσι και στα DVD και στις τηλεοπτικές μεταδόσεις ο ήρωας πλέει λέει Fly you fools.

Ο Mickey Mouse φορούσε σαλοπέτα? Ο Πίκατσου έχει μαύρη άκρη στην ουρά? Looney Tunes ή Toones?

Πιθανόν θυμάστε τον Mickey Mouse να φορά μια άσπρη σαλοπέτα. Θα δίνατε όρκο ότι ο κιτρινόμαυρος Πίκατσου από τα Πόκεμον έχει μια κίτρινη ουρά με μαύρη άκρη. Τα Looney Tunes πολλοί θα τα γράφατε Toons. Και όμως όχι, έχετε πέσει θύμα του Mandela Effect. Ο Mickey Mouse δεν φορά σαλοπέτα αλλά ένα ψηλόμεσο σορτσάκι που επειδή το μυαλό μας συνειρμικά πάει σε σαλοπέτα καθώς θυμίζει περισσότερο εκείνη, συμπληρώνει από μόνο του στην ανάμνησή μας τις τιράντες, ενώ δεν υπάρχουν. Ο Πίκατσου αντίστοιχα επειδή είναι παντού κιτρινόμαυρος, το μυαλό μας επίσης δεν αποστηθίζει εύκολα την διαφοροποίηση στην ουρά που είναι μόνο κίτρινη και έτσι προσθέτει την μαύρη κατάληξη, ενώ τα Looney Tunes επειδή πιο εύκολα μένει ως Toons, λόγω των διπλών oo, ο εγκέφαλος δύσκολα αποστηθίζει ως Tunes.

Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.