Αφιέρωμα: Το Παλαιστινιακό σινεμά

Το 2022 ξεκίνησε το Φεστιβάλ Παλαιστινιακού Κινηματογράφου στην Αθήνα. Το 2ο Φεστιβάλ του 2023 δυστυχώς συνέπεσε με τις νέες πολεμικές συγκρούσεις Παλαιστίνης-Ισραήλ, αφήνοντας πίσω χιλιάδες νεκρούς αμάχους και μη και φυσικά δυσχεραίνοντας την όλη προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος συγκρότησης παλαιστινιακού κράτους.

ΣΧΕΤΙΚΑAφιέρωμα: Κινούμενα σχέδια & live-action: Δύο σε ένα

Το παλαιστινιακό σινεμά, λόγω των όσων συμβαίνουν τόσα χρόνια στην λωρίδα της Γάζας-και όχι μόνο-είναι ένα καθαρά πολιτικό σινεμά, αναδεικνύνοντας τα χρόνια προβλήματα. Σε συνέντευξή της, η διοργανώτρια του φεστιβάλ και παλαιστίνια ποιήτρια και ακτιβίστρια, Carol Sansour, δήλωσε "Ποτέ δεν είναι καλή στιγμή για την Παλαιστίνη, δυστυχώς", αναφερόμενη στο ότι το φετινό φεστιβάλ συμπίπτει με τις πολεμικές συγκρούσεις. "Αυτό που συμβαίνει στην Παλαιστίνη σήμερα, δεν ξεκίνησε χθες. Συμβαίνει εδώ και 75 χρόνια".

Το παλαιστινιακό σινεμά δεν έχει γνωρίσει ιδιαίτερη διεθνή αναγνώριση, συγκριτικά με άλλες χώρες του ευρύτερου αραβικού κόσμου, ωστόσο υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις και δεν είναι μόνο το σινεμά του διεθνώς καταξιωμένου παλαιστίνιου σκηνοθέτη, Elia Suleiman. Στα Όσκαρ η Παλαιστίνη ξεκίνησε να στέλνει ταινία για το Όσκαρ διεθνούς (πρώην ξενόγλωσσης) ταινίας το 2003 με μια ταινία του Suleiman (Divine Intervention) και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Δύο φορές τελικά κατάφερε να προταθεί για ταινία που θα δούμε στο αφιέρωμα που ακολουθεί, με ταινίες που άλλες με πιο πολιτικό, άλλες με πιο κοινωνικό και άλλες με πιο κωμικό ή ανάλαφρο τρόπο προσπαθούν να φέρουν στο προσκήνιο τον τρόπο με τον οποίο ζει και πορεύεται όλα αυτά τα χρόνια ο παλαιστινιακός λαός. 

paradise now

Paradise Now (2005)

Ο Hany Abu-Assad είναι ένας από τους σημαντικότερους παλαιστίνιους σκηνοθέτες, γεννημένος στο Ισραήλ και με παλαιστινιακή και ολλανδική υπηκοότητα. Το Paradise Now είναι η τρίτη του μεγάλου μήκους ταινία, η οποία προβλήθηκε στο φεστιβάλ του Βερολίνου, ενώ κέρδισε την Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και προτάθηκε στην ίδια κατηγορία στα Όσκαρ. Ήταν η πρώτη παλαιστινιακή ταινία που προτάθηκε για Όσκαρ. Το Ισραήλ είχε απαιτήσει η ταινία να μην αναφέρεται ότι εκπροσωπεί το κράτος της Παλαιστίνης αλλά την Εθνική Παλαιστινιακή Αρχή. Τελικά η αμερικανική Ακαδημία επέλεξε τον όρο Palestinian Territories. Η ταινία επικεντρώνεται σε δύο Παλαιστίνιους, φίλους από παιδιά, που αποφασίζουν να κάνουν επίθεση αυτοκτονίας στο Τελ Αβίβ. Το Ισραήλ είναι μια από τις χώρες που συχνά συμβαίνουν τέτοιες επιθέσεις. Πριν την αποστολή, θα προκύψουν προβλήματα που θα τους κάνουν να σκεφτούν πόσο σωστή ή λάθος είναι η επιλογή τους.

Lemon Tree (2008)

Ο σκηνοθέτης Eran Riklis είναι ισραηλινός και μάλιστα έχει υπηρετήσει στον ισραηλινό στρατό κατά τον Yom Kippur πόλεμο το 1973. Ωστόσο, στην Λεμονιά αναδεικνύει την παλαιστινιακή πλευρά, μέσα από  μια χήρα. Η Σάλμα ζει μόνη της στην δυτική όχθη της Παλαιστίνης. Δίπλα της θα μετακομίσει ο Υπουργός Άμυνας, στα σύνορα μεταξύ Ισραήλ και κατεχόμενων περιοχών, αλλά θα καταστρέψει τις λεμονιές της στον κήπο της, με την αιτία ότι ίσως εκεί κρύβονται τρομοκράτες. Η χήρα θα μηνύσει τον υπουργό. Μια ταινία για μια θαρραλέα γυναίκα που μέσα από την προσωπική της ιστορία γίνεται λόγος για την ευρύτερη ιδέα της ανεξαρτησίας και αυτονομίας. Η ταινία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Η ταινία προβλήθηκε στο Πανόραμα του Φεστιβάλ Βερολίνου. 

Salt of this Sea (2008)

Η Annemarie Jacir είναι παλαιστίνια σκηνοθέτρια, σεναριογράφος και παραγωγός που απολαμβάνει φεστιβαλική αποδοχή μιας και αρκετές ταινίες της έχουν προβληθεί σε μεγάλα ευρωπαϊκά φεστιβάλ. Το Salt of this Sea δεν είναι απλώς η πρώτη της ταινία αλλά η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας που σκηνοθέτησε παλαιστίνια γυναίκα. Ήταν η επίσημη πρόταση της Παλαιστίνης στα Όσκαρ εκείνης της χρονιάς αλλά τελικά δεν προτάθηκε. Βρέθηκε όμως στο Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών, όπου κέρδισε το FIPRESCI της διεθνούς ένωσης κριτικών κινηματογράφου. Μια γεννημένη στην Αμερική Παλαιστίνια επιστρέφει σε Παλαιστίνη και Ισραήλ με έναν σκοπό: να ανακτήσει το σπίτι της οικογένειάς της και τα χρήματα που τους πήραν κατά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948.

salt of the sea

The Time that Remains (2009)

Ο σπουδαίος παλαιστίνιος σκηνοθέτης και ηθοποιός Elia Suleiman έχει ένα πολύ δικό του στιλ, που σε πολλούς παραπέμπει κάπως στον Jacques Tati και τον Buster Keaton. Σε όλες τις ταινίες του, έστω και με έναν πιο σουρεαλιστικό ή αφαιρετικό τρόπο, υπάρχει το παλαιστινιακό βίωμα: από την πρώτη του το 1996, το Chronicle of a Disappearance που κέρδισε το βραβείο καλύτερης πρώτης ταινίας στην Βενετία, ακολούθησε το Divine Intervention (2002) που προτάθηκε για Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και έπειτα ήρθε το The Time that Remains, μια ημιαυτοβιογραφική ταινία για την γέννηση του κράτους του Ισραήλ το 1948 και την πορεία του μέχρι σήμερα. Δέκα χρόνια αργότερα ξαναπροτάθηκε για Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες με το It Must Be Heaven (2019), για έναν παλαιστίνιο που ψάχνει να βρει μια πατρίδα μακριά από την δική του για να συνειδητοποιήσει ότι και εκεί βρίσκει δυσκολίες. Η ταινία ήταν η υποψηφιότητα της Παλαιστίνης στα Όσκαρ αλλά δεν προτάθηκε.

Amreeka (2009)

Η Cherien Dabis είναι αμερικανίδα ηθοποιός, σκηνοθέτρια και παραγωγός με πατέρα από την Παλαιστίνη και μητέρα από την Ιορδανία. Σε ηλικία 8 χρονών επισκέφτηκε πρώτη φορά την  Παλαιστίνη. Για δώδεκα ώρες μείναν στα σύνορα του Ισραήλ για σκληρό έλεγχο, κάνοντάς την να καταλάβει κάπως τι σημαίνει να μένεις εκεί. Το Amreeka είναι το σκηνοθετικό της ντεμπούτο, ελαφρώς βασισμένο σε προσωπικά της βιώματα. Αφορά την ζωή μιας αμερικανοπαλαιστινιακής οικογένειας που ζει στο Σικάγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την εποχή του πολέμου στο Ιράκ, δείχνοντας πώς βιώνουν η πρωταγωνίστρια και ο γιος της τα γεγονότα. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Sundance. 

Miral (2010)

Ο αμερικανοεβραίος σκηνοθέτης και εικαστικός Julian Schnabel ασχολήθηκε ιδιαίτερα με βιογραφίες εικαστικών και συγγραφέων σε ταινίες του, όπως το Basquiat (1996), Before night falls (2000) και At Eternity's Gate (2018). Από το 2007 έως το 2011 είχε σχέση με την Rula Jebreal, μια παλαιστίνια δημοσιογράφο και συγγραφέα η οποία είχε γράψει το βιβλίο Miral στο οποίο βασίστηκε η ταινία με την Jebreal να υπογράφει το σενάριο της ταινίας, που προβλήθηκε στο φεστιβάλ της Βενετίας. Η Miral είναι μια νεαρή Παλαιστίνια, που σε ηλικία 7 ετών το 1978 στέλνεται σε ένα Ινστιτούτο που είχε δημιουργηθεί το 1949, έπειτα από τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο, κατά τον οποίο βρέθηκαν πολλά ορφανά. Η ίδια ωστόσο μεγαλώνοντας θα βρεθεί ανάμεσα στις ειρηνιστικές προτροπές της υπεύθυνης του Ινστιτούτου και την πρώτη Ιντιφάντα του λαού της που δυναμικά διεκδικεί αυτά που του ανήκει. Στον ρόλο της Παλαιστίνιας, η Ινδή Freida Pinto.

miral

When I Saw You (2012)

Μια ακόμα ταινία της Annemarie Jacir που αξίζει ειδική μνεία στο παρόν αφιέρωμα για το παλαιστινιακό σινεμά. Βρισκόμαστε στην Ιορδανία του 1967, όταν δεκάδες χιλιάδες παλαιστίνιοι πρόσφυγες καταφτάνουν διωγμένοι από την  πατρίδα τους. Ο εντεκάχρονος πρωταγωνιστής ζει με την μητέρα του σε έναν καταυλισμό προσφύγων, ενώ παράλληλα αναζητά τον χαμένο του πατέρα. Όλα θα αλλάξουν όταν το αγόρι θα έρθει σε επαφή για πρώτη φορά με αντάρτες και έτσι θα νιώσει ότι τα πράγματα μπορούν να πάρουν άλλη τροπή από αυτή που άλλοι έχουν χαράξει για εκείνον. Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου και ήταν η υποψηφιότητα της Παλαιστίνης στα Όσκαρ εκείνη την χρονιά αλλά δεν προτάθηκε στην τελική πεντάδα. 

Omar (2013)

Μια από τις πιο γνωστές και επιτυχημένες παλαιστινιακές ταινίες των τελευταίων χρόνων είναι το Omar του Hany Abu-Assad. Μετά το Paradise Now, ο σκηνοθέτης ανέλαβε το The Courier (2012), μια αμερικάνικη αγγλόφωνη ταινία με τον Jeffrey Dean Morgan και τον Mickey Rourke, ενώ την επόμενη χρονιά επέστρεψε θριαμβευτικά με ένα παλαιστινιακό δράμα. Η ταινία προβλήθηκε στο Ένα Κάποιο Βλέμμα των Καννών, όπου και κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής, ενώ προτάθηκε για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, βραβείο που τελικά κέρδισε το The Great Beauty από την Ιταλία. Ο νεαρός Ομάρ και δύο παιδικοί του φίλοι, με την αδερφή ενός εκ των οποίων είναι ερωτευμένος, σκοτώνουν έναν ισραηλινό στρατιώτη. Ο Ομάρ θα συλληφθεί, αλλά θα βρεθεί ανάμεσα στον εκβιασμό των δυνάμεων κατοχής και την καχυποψία των δικών του.

 3000 Nights (2015)

Η Mai Masri είναι παλαιστίνια σκηνοθέτρια γεννημένη στην Ιορδανία που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το ντοκιμαντέρ εστιάζοντας το ενδιαφέρον της στα προβλήματα της Παλαιστίνης και εν γένει της Μέσης Ανατολής. Στις τρεις χιλιάδες νύχτες, έχουμε μια ταινία μυθοπλασίας για μια παλαιστίνια δασκάλα που λίγο πριν καταφέρει να φύγει με τον άντρα της για τον Καναδά θα συλληφθεί κατηγορούμενη για κάτι που δεν έκανε και ενώ βρίσκεται στην φυλακή με ποινή οκτώ ετών, σχεδόν τρεις χιλιάδες νύχτες, γεννάει το παιδί της. Ήταν η πρόταση της Ιορδανίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. 

200 meters

The Idol (2015)

Μια ακόμα ταινία του Hany Abu-Assad, η ακριβώς επόμενη του μετά τον Omar, μετά την οποία θα κάνει ακόμα μια απόπειρα στο αγγλόφωνο σινεμά με το The Mountain Between Us (2017). Το The Idol παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ του Τορόντο και ήταν η πρόταση της Παλαιστίνης για τα Όσκαρ εκείνης της χρονιάς, χωρίς να προταθεί τελικά. Η ταινία αποτελεί μια μυθοπλαστική προσέγγιση στην ζωή του ποπ τραγουδιστή Mohammed Assaf, που κέρδισε το 2013 το Arab Idol. Ο νεαρός ζει στην Γάζα αλλά λόγω των συνθηκών δεν μπορεί να πάει στο Palestinian Idol για να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα και έτσι αποφασίζει να πάει από την Γάζα στην Αίγυπτο που θα γίνουν οι ακροάσεις, φτιάχνοντας πλαστό διαβατήριο. Ορισμένες σκηνές της ταινίας έχουν γυριστεί στην Γάζα, κάτι που είχε δεκαετίες να συμβεί.  

200 Meters (2020)

Ο νεαρός παλαιστίνιος σκηνοθέτης Ameen Nayfeh έκανε το σκηνοθετικό του ντεμπούτο σε ταινίες μεγάλου μήκους, με το 200 Meters το οποίο έκανε την πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ της Βενετίας, ενώ ήταν η πρόταση της Ιορδανίας για τα Όσκαρ (η ταινία είναι συμπαραγωγή Παλαιστίνης-Ιορδανίας). Μια οικογένεια ζει στην παλαιστινιακή πόλη Tulkarm στην Δυτική Όχθη, η οποία είναι χωρισμένη από ένα τοίχος, με την ισραηλιτική πλευρά της. Ένας πατέρας προσπαθεί να επανασυνδεθεί με τον γιο του που είναι στην άλλη πλευρά του τοίχους. Το τοίχος του Βερολίνου μπορεί να έπεσε αλλά μερικά άλλα μένουν ακλόνητα και χωρίς διάθεση για πτώση.

Gaza mon Amour (2020)

Το Γάζα Αγάπη μου σε σκηνοθεσία των Tarzan Nasser και Arab Nasser είναι μια ταινία που είδαμε στην Ελλάδα μέσα από το Cinobo, στην οποία ένας 65χρονος παλεστίνιος ψαράς είναι κρυφά ερωτευμένος με την Σιχάμ, μια μοδίστρα. Ένα βράδυ θα πιάσει στα δίχτυα του ένα αρχαίο άγαλμα του Απόλλωνα, το οποίο θα του φέρει πολλούς μπελάδες. Από την μία, το επίσημο κράτος τον κατηγορεί για αρχαιοκαπηλία, από την άλλη η Χαμάς θέλει οπωσδήποτε τον θησαυρό. Αστυνομία παντού να ελέγχει τα πάντα και οικονομικά προβλήματα στο φόντο μιας ιστορίας αγάπης αλλά και επιβίωσης. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ της Βενετίας και του Τορόντο, ενώ ήταν η υποψηφιότητα της Παλαιστίνης για τα Όσκαρ, χωρίς να μπει στην πεντάδα. 

Farha (2021)

H Darin J. Sallam είναι ιορδανή σκηνοθέτρια που έχει σκηνοθετήσει πέντε βραβευμένες ταινίες μικρού μήκους, ενώ το Farha είναι το σκηνοθετικό της ντεμπούτο σε ταινίες μεγάλου μήκους. Προβλήθηκε στο Φεστιβάλ του Τορόντο ενώ έγινε διαθέσιμο και στο αμερικάνικο Netflix. Η ιστορία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Αφορά μια 14χρονη κοπέλα που πριν το 1948 ζει σε ένα παλαιστινιακό χωριό με τις φίλες της. Ονειρεύεται να πάει σχολείο στην  πόλη, να μορφωθεί, αλλά ο πατέρας της θέλει να την παντρέψει. Όλα αυτά με φόντο τον παλαιστινιακό εκτοπισμό του 1948, την Παλαιστινιακή Καταστροφή ή Nakba, όπως την αποκαλούν. Η οικογένεια της σκηνοθέτριας πράγματι είχε αναγκαστεί να φύγει το 1948 από την Παλαιστίνη για την Ιορδανία. Πολλοί Ισραηλινοί κατέκριναν την ταινία. Η ταινία ήταν η υποψηφιότητα της Ιορδανίας για τα Όσκαρ. 

Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.