Αφιέρωμα: Ο τέλειος κύριος Σπίλμπεργκ

Υπάρχει μια σωστή γωνία λήψης. Αυτή του Steven Spielberg.

ΣΧΕΤΙΚΑBerlinale 2023 - Στίβεν Σπίλμπεργκ: "Θέλω να βάζω την χαρά στις πιο δύσκολες στιγμές"

Martin Scorsese

Ο Steven Spielberg είναι ένα από τα κορυφαία ονόματα της παγκόσμιας κινηματογραφικής βιομηχανίας, ένας από τους στυλοβάτες του αμερικάνικου σινεμά, ένας από τους εκπροσώπους του νέου σινεμά των 70s.  Σκηνοθέτης και παραγωγός, με επιρροές από το σινεμά των David Lean, Frank Capra (και ιδίως το It's A Wonderful Life), John Ford, Stanley Kubrick, άφησε το δικό του αποτύπωμα και εξακολουθεί φυσικά. Όλα ξεκίνησαν το 1964 με το Firelight, το οποίο σκηνοθέτησε, έγραψε, μόνταρε, έκανε διεύθυνση φωτογραφίας και σύνθεση μουσικής. Η ταινία ήταν επιστημονικής φαντασίας, κάτι που καθόρισε το σινεμά του. Ο κινηματογράφος του Spielberg αγαπά την φαντασία, την επιστημονική φαντασία, την περιπέτεια, την οικογενειακή και ενίοτε παιδική ατμόσφαιρα και αύρα. Απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, χωρίς να το υποτιμά με πρόχειρα και ανούσια πράγματα προς εύκολη κατανάλωση. Έχει περάσει από διάφορα είδη με εξαιρετική μαεστρία, πάντοτε με αφοσίωση και έμφαση στην λεπτομέρεια και στην τελειότητα. Επισήμως η πρώτη του ταινία ήταν το Duel (1971). Η επιτυχία όμως ήρθε για πρώτη φορά χάρη σε έναν αιμοβόρο καρχαρία.

Jaws (1975)

Το Jaws δεν είναι απλώς η πρώτη μεγάλη επιτυχία του Spielberg, αλλά είναι ένα από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο, blockbuster, η πρώτη μεγάλη καλοκαιρινή επιτυχία με την έννοια που το εννοούμε σήμερα. Ήταν η πιο επιτυχημένη ταινία στην ιστορία του σινεμά μέχρι το 1977, που το ξεπέρασε το Star Wars. Βασίστηκε στο βιβλίο του Peter Benchley του 1974. Η επιτυχία της ταινίας οδήγησε σε τρία σίκουελ (το 1978, το 1983 και το 1987) χωρίς την ανάμειξη του σκηνοθέτη. Μουσική στην ταινία γράφει ο John Williams. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον πρότεινε στον Robert Duvall αλλά αρνήθηκε και έπειτα αυτοπροτάθηκε ο Charlton Heston αλλά τον απέρριψε ο σκηνοθέτης επειδή ήταν πολύ διάσημος για τον ρόλο. Το Jaws κέρδισε τρία Όσκαρ (μοντάζ, καλύτερη μουσική και ήχος). Η ταινία οδήγησε στην δημιουργία πολλών ταινιών με πραγματικά ή φανταστικά όντα που απειλούν τον άνθρωπο, από το Alien (1979) του Ridley Scott το σενάριο του οποίου το "πούλησαν" στους παραγωγούς ως το Jaws στο διάστημα, προκειμένου να το αγοράσουν, μέχρι το Piranha (1978) του Joe Dante.

Close Encounters of the Third Kind (1977)

Η επόμενη ταινία του ήταν το Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου σε σενάριο του ίδιου και μουσική του John Williams. Πρωταγωνιστούν οι Richard Dreyfuss, Teri Garr, Bob Balaban και ο σκηνοθέτης Francois Truffaut. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο απέρριψαν οι James Caan, Dustin Hoffman, Al Pacino και Gene Hackman. Τον ρόλο του Truffaut απέρριψαν αρχικά οι Gerard Depardieu, Phillippe Noiret, Jean-Louis Trintignant και Lino Ventura. Την ίδια χρονιά βγήκε στις αίθουσες το Star Wars, οπότε το διάστημα ήρθε λίγο πιο κοντά εκείνη την χρονιά στην Γη. Προτάθηκε για εννιά Όσκαρ, κέρδισε δύο για ηχητικό μοντάζ και φωτογραφία για τον Vilmos Zsigmond. Μετά από αυτήν ακολούθησε το 1941 (1979) σε σενάριο Robert Zemeckis, μια πολεμική κωμωδία έπειτα από την επίθεση στο Pearl Harbor, μέχρι να έρθει ο Indiana Jones.

Raiders of the Lost Ark (1981)

Ο διασημότερος αρχαιολόγος στον κόσμο, ο Indiana Jones, εμφανίστηκε πρώτη φορά το 1981 βασισμένος σε μια ιδέα των George Lucas και Philip Kaufman. Ο Harrison Ford ανέλαβε τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον οποίο ξαναέπαιξε στα σίκουελ του 1984, του 1989 και του 2008 (το 2023 θα επιστρέψει για πέμπτη φορά αλλά όχι σε σκηνοθεσία Spielberg αλλά του James Mangold. Μουσική για άλλη μια φορά αναλαμβάνει ο John Williams και παραγωγή η Lucasfilm. Η ταινία κέρδισε πέντε Όσκαρ (καλλιτεχνική διεύθυνση, μοντάζ, ήχος, ηχητικό μοντάζ, ειδικά εφέ), ενώ είχε προταθεί για άλλα τέσσερα βραβεία.

E.T. the Extra-Terrestrial (1982)

Την επόμενη χρονιά επέστρεψε στην επιστημονική φαντασία με τον E.T. τον εξωγήινο. Η ιδέα βασίστηκε στον φανταστικό φίλο που είχε ο Spielberg όταν ήταν μικρός και τον δημιούργησε έπειτα από το διαζύγιο των γονιών του. Η καλύτερη ντισνεϊκή ταινία που δεν έγινε από την Disney, όπως έχει αναφερθεί, μιας και έγινε από την Universal και την Amblin Entertainment, την εταιρεία παραγωγής του Spielberg που δημιούργησε το 1981. Μουσική ο John Williams. Ήταν η ταινία λήξης του Φεστιβάλ των Καννών εκείνη την χρονιά. Ξεπέρασε σε εισπράξεις το Star Wars και έτσι έγινε πάλι μια δική του ταινία η πιο επιτυχημένη ταινία όλων εποχών, μέχρι το 1993 που βγήκε το Jurrasic Park και πήρε εκείνη τον θρόνο, πάλι ταινία του Spielberg. Προτάθηκε για εννιά βραβεία Όσκαρ και κέρδισε τέσσερα, καλύτερη μουσική, ειδικά εφέ, ήχο και ηχητικό μοντάζ. Η ταινία ωστόσο δέχτηκε και κατηγορίες, όπως ότι έχει πολλά κοινά στοιχεία με το σενάριο της απραγματοποίητης ταινίας The Alien (1967) του ινδού σκηνοθέτη Satyajit Ray.

Jurrasic Park (1993)

Μέχρι να έρθουν στην γη οι δεινόσαυροι και να επιστρέψει στο σινεμά τεράτων, μετά τον καρχαρία, έκανε τις ταινίες Twillight Zone: The Movie (1983), The Color Purple (1985) και Empire of the Sun (1987) περνώντας έτσι στο επικό δράμα (το δεύτερο ήταν να το σκηνοθετήσει ο David Lean με παραγωγό τον Spielberg), αλλά ασχολήθηκε και με το σινεμά φαντασίας όπως το Always (1989), Hook (1991) και τελικά το Jurrasic Park, για ένα πάρκο που έχουν ξαναζωντανέψει οι δεινόσαυροι. Βασισμένος στο βιβλίο του 1990, έχτισε ένα ολόκληρο σύμπαν, το οποίο επεκτάθηκε τόσο με τα δύο σίκουελ, The Lost World (1997) του Spielberg και Jurrasic Park III (2001) του Joe Johnston αλλά και την επόμενη τριλογία του Jurrasic World, το 2015, 2018 και 2022 σε σκηνοθεσία του Colin Trevorrow το πρώτο και τρίτο και J.A. Bayona το δεύτερο. Μουσική φυσικά John Williams και παραγωγός η Amblin. Η ταινία έγινε η πιο επιτυχημένη εισπρακτικά όλων των εποχών, μέχρι να την ξεπεράσει ο Τιτανικός το 1997. Προτάθηκε για τρία Όσκαρ, ήχο, ηχητικό μοντάζ και εφέ και κέρδισε και τα τρία.

Schindler's List (1993)

Την ίδια χρονιά με τους δεινόσαυρους ασχολήθηκε και με κάτι αρκετά διαφορετικό. Η στιγμή που ο Spielberg καταπιάστηκε με το Ολοκαύτωμα και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι μια από τις ωραιότερες στιγμές του σινεμά των 90s. Βασισμένος στο βιβλίο του 1982 Schindler's Ark του Thomas Keneally, σε σενάριο Steven Zaillian με πρωταγωνιστές τους Liam Neeson, Ben Kingsley, Ralph Fiennes και με ασπρόμαυρη φωτογραφία του εξαιρετικού Janusz Kaminski με τον οποίο έκτοτε συνεργάστηκε σχεδόν σε όλες τις ταινίες του και μουσική του John Williams. Η ταινία προτάθηκε για δώδεκα βραβεία Όσκαρ, κέρδισε επτά (καλύτερη ταινία, σκηνοθεσία, σενάριο, μουσική, μοντάζ, φωτογραφία και καλλιτεχνική διεύθυνση). Αξιοσημείωτο στοιχείο της ταινίας το κορίτσι με το κόκκινο παλτό, σε μια ταινία που κατά βάση δεν έχει χρώμα. Τα δικαιώματα του βιβλίου τα είχε αγοράσει η Universal και το πρότεινε στον Spielberg. Εκείνος αρχικά είχε ενδοιασμούς και το πάσαρε στον Roman Polanski (η μητέρα του σκοτώθηκε στο Άουσβιτς) αλλά το απέρριψε, αν και το 2002 έκανε το δικό του δράμα βασισμένο στην ίδια εποχή, τον Πιανίστα, που αντιστοίχως του χάρισε Όσκαρ. Έπειτα το πρότεινε στους Sydney Pollack και Martin Scorsese, αλλά δεν προχώρησε, όπως ούτε με τον Brian de Palma. Το 1997 θα επιστρέψει στο σινεμά πάλι με δύο ταινίες, το σίκουελ του Jurrasic Park και το Amistad, το 1998 με το επίσης τοποθετημένο στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, Saving Private Ryan και το 2001 με το A.I. Artificial Intelligence που ήταν να σκηνοθετήσει ο Stanley Kubrick μετά τα Μάτια Ερμητικά Κλειστά, αλλά πέθανε.

Minority Report  /  Catch me If You Can (2002)

Το 2002 επιστρέφει με δύο ταινίες, και οι δύο εξαιρετικές στο είδος τους, το Minority Report με τον Tom Cruise στην πρώτη συνεργασία του με τον διάσημο αστέρα και το Catch me If You Can με δύο σούπερ σταρ, τον Tom Hanks και τον Leonardo di Caprio. Το πρώτο βασίστηκε στην ιστορία του Philip K. Dick του 1956. Janusz Kaminski στην φωτογραφία, Michael Kahn στο μοντάζ και John Williams στην μουσική επιστρέφουν για μια ακόμα φορά. Η ταινία προτάθηκε για ένα Όσκαρ, για ηχητικό μοντάζ. Το δεύτερο βασίστηκε στην αυτοβιογραφία του Frank Abagnale, μια ιστορία όμως που αμφισβητείται ως προς την αλήθεια των όσων περιγράφονται. Αρχικά, πριν αποφασίσει ο σκηνοθέτης να το αναλάβει ο ίδιος, υπήρχαν συζητήσεις με τους David Fincher, Cameron Crowe, Gore Verbinski, Milos Forman. Η ταινία προτάθηκε για δύο Όσκαρ, καλύτερη μουσική του John Williams και δεύτερου αντρικού ρόλου για τον Christopher Walken. Στην αρχική εκδοχή του Verbinski θα έπαιζαν ο James Gandolfini και ο Ed Harris. Έπειτα πέρασαν άλλοι σκηνοθέτες μέχρι να καταλήξει στον Spielberg, ο οποίος εγκατέλειψε το Big Fish που σκηνοθέτησε τελικά ο Tim Burton και το Αναμνήσεις μιας γκέισας που ανέλαβε ο Rob Marshall. Το 2004 ξανασυναντιέται με τον Tom Hanks στο The Terminal.

Munich (2005)

Το 2005 είναι μια ακόμα χρονιά που καταπιάνεται με δύο ταινίες, το War of the Worlds με τον Tom Cruise και το Munich. Το Μόναχο είναι μια από τις κορυφαίες στιγμές της πορείας του, σε σενάριο των Tony Kushner και Eric Roth, βασισμένοι στο βιβλίο του 1984, Vengeance, του George Jonas. Αφορά τα όσα έγιναν στους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Μόναχο το 1972. Η ταινία προτάθηκε για πέντε Όσκαρ: καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, μοντάζ και μουσικής. Το 2017 οι New York Times την κατέταξαν 16η καλύτερη ταινία του 21ου αιώνα μέχρι σήμερα. Πρωταγωνιστούν οι Eric Bana, Daniel Craig, Geoffrey Rush. Τρία χρόνια αργότερα επιστρέφει στον Indiana Jones, ενώ το 2011 επισκέπτεται τόσο τον κόσμο του animation με το The Adventures of Tintin όσο και τις πολεμικές ταινίες με το War Horse.

Lincoln (2012)

Το 2012 έρχεται μια ακόμα μεγαλειώδης στιγμή στην καριέρα του, η βιογραφική αναπαράσταση της ζωής του αμερικανού προέδρου Αβραάμ Λίνκολν. Και μάλιστα με πρωταγωνιστή τον κορυφαίο Daniel Day Lewis. Σε σενάριο Tony Kushner, βασισμένος στο Team of Rivals της Doris Kearns Goodwin και φυσικά με Kaminski, Kahn και Williams, ο Spielberg έδειξε για άλλη μια φορά πώς γίνεται το καλό mainstream σινεμά. Μια εισπρακτική και κριτική επιτυχία, με 12 υποψηφιότητες για Όσκαρ (κέρδισε δύο, για καλύτερο σχεδιασμό παραγωγής και Α' Ανδρικό ρόλο, κάτι που σήμανε την τρίτη νίκη του Daniel Day Lewis). Η ταινία κατάφερε να αποδώσει με τρομερή ακρίβεια το πνεύμα και τις αντιλήψεις της εποχής, ενώ έδωσε στον Day Lewis την δυνατότητα να κάνει ένα ακόμα ερμηνευτικό κρεσέντο. Ο Spielberg είχε αγοράσει τα δικαιώματα πολλά χρόνια πριν, με τότε επιλαχόντα ηθοποιό τον Liam Neeson. Τρία χρόνια αργότερα ξανασυναντά τον Tom Hanks στο ψυχροπολεμιλό The Bridge of Spies, το 2016 επιστρέφει στο σινεμά φαντασίας με το The BFG, βασισμένος στο βιβλίο του σπουδαίου παραμυθά Roald Dahl, το 2017 έχει στο τιμόνι Meryl Streep και Tom Hanks για ένα καλογραμμένο πολιτικό θρίλερ, το The Post και το 2018 την περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας Ready Player One.

West Side Story (2021)

Εξήντα χρόνια μετά την πρώτη ταινία του 1961 ο Spielberg καταπιάνεται για πρώτη φορά με το είδος του μιούζικαλ και επιλέγει τολμηρά ένα από τα πλέον κλασικά όλων των εποχών, το West Side Story. Το θεατρικό μιούζικαλ του 1957 των Leonard Bernstein και Stephen Sondheim μεταφέρθηκε πρώτη φορά στο σινεμά το 1961 κερδίζοντας δέκα βραβεία Όσκαρ, τα περισσότερα που έχει κερδίσει ποτέ μιούζικαλ. Ο Spielberg με τους συνήθεις ύποπτους, Tony Kushner στο σενάριο, Janusz Kaminski στην φωτογραφία και Michael Kahn στο μοντάζ, στο remake που ετοίμασε αποτίνει φόρο τιμής στο πρωτότυπο έργο, κάνοντας μια δουλειά που έχει λόγο ύπαρξης και μάλιστα καταλήγει να είναι κάτι τρομερά επίκαιρο, σύγχρονο, μοντέρνο, φρέσκο, ρυθμικό, νεανικό. Πρωταγωνιστούν οι Ansel Elgort και Rachel Zegler ενώ σε μικρότερο ρόλο εμφανίζεται η θρυλική Rita Moreno που έπαιζε και στην πρώτη ταινία για την οποία είχε κερδίσει Όσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου.

Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.