Αφιέρωμα: Αναδρομή στην Slapstick Κωμωδία

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Τι ορίζουμε ως slapstick κωμωδία και πώς προέκυψε ο όρος;

ΣΧΕΤΙΚΑΑφιέρωμα: Σκηνοθέτες που έκαναν remake στον εαυτό τους

Στην ουσία πρόκειται για το είδος κωμωδίας που πολλές φορές την ονομάζουμε και σωματική κωμωδία, μιας και βασίζεται στην δράση του σώματος και του προσώπου, μέσω υπερβολών που υπερβαίνουν τα όρια της φυσικής κωμωδίας. Γκριμάτσες, πεσίματα, υπερβολικές χειρονομίες, όλα αυτά είναι μέρος του είδους.

Ο λόγος που στα αγγλικά ονομάστηκε slapstick, που μέρα δηλαδή στον όρο βρίσκεται το slap=χαρστούκι, είναι επειδή στην Commedia dell' arte και σε άλλες αντίστοιχες παλιές εκφράσεις της θεατρικής κωμωδίας, υπήρχε ένα εργαλείο που αποτελούταν από δύο ξύλινες σανίδες, οι οποίες όταν χτυπούν μεταξύ τους, κάνουν έναν ήχο που μοιάζει με χαστούκι. Έτσι, όταν έπρεπε να χτυπήσει ο ένας ηθοποιός τον άλλον, έκαναν πως τον χτυπάν με μικρή δύναμη και ακουγόταν το συγκεκριμένο εργαλείο ως χτύπημα, ώστε αφενός να ακουστεί πιο καθαρά στο κοινό, αφετέρου λόγω του δυνατού θορύβου, να προκαλέσει περισσότερο γέλιο στο κοινό της εποχής του 16ου, 17ου, 18ου αιώνα.

Στα ιταλικά το ονόμαζαν batacchio. Στην Commedia dell' Arte υπήρχαν τέτοιους είδους εξαρτήματα για θορύβους, όπως ήταν επίσης η κλανιόλα. Ήταν τα πρώτα ηχητικά εφέ.

Την slapstick κωμωδία την συναντάμε έντονα στο λαϊκό θέατρο εκείνων των αιώνων, αλλά στοιχεία του υπάρχουν ακόμα και σε κάποιες κωμωδίες του William Shakespeare. Στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο ήταν σε πολύ μεγάλη άνθιση κατά τον 20ό αιώνα. Το slapstick στοιχείο αξιοποιήθηκε ιδιαίτερα σε κωμικά κινούμενα σχέδια, όπως για παράδειγμα στα  Looney Tunes (1930-69, 1980-σήμερα) και στον Tom and Jerry (1940-σήμερα) αλλά και σε πολύ επιτυχημένους κωμικούς θρύλους, από τον Charlie Chaplin στον Χονδρό και τον Λιγνό και το The Three Stooges (1922-1970).

Πλέον έχει εκλείψει το συγκεκριμένο είδος, με μερικούς λίγους να εξακολουθούν να μένουν πιστοί σε αυτό, αλλά ακόμα και εκείνοι όχι με την ίδια επιτυχία του παρελθόντος. Εξαίρεση παραμένει ο εξαιρετικός βρετανός ηθοποιός και σεναριογράφος Rowan Atkinson, που τον μάθαμε φυσικά όλοι από τις σειρές Mr. Bean και Blackadder και που με την νέα του σειρά/ταινία στο Netflix, Man vs. Bee, δηλώνει παρών στο είδος που αγάπησε και υπηρέτησε και μάλιστα με εξαιρετικά αποτελέσματα, μιας και είναι από τις πιο ωραίες κωμωδίες που μπορεί να βρει αυτή την στιγμή κάποιος στο Netflix. Ίσως δεν έχει το ίδιο κοινό με παλαιότερα, μιας και οι περισσότεροι σοβάρεψαν, "ωρίμασαν", και θέλουν ακόμα και τις κωμωδίες ψαγμένες, ιδιαίτερες, με μηνύματα και σχόλια, αφήνοντας πίσω τους την παιδικότητα που κρύβει το να βλέπεις κάτι μόνο και μόνο για να γελάσεις, και ας μην τοποθετηθεί για τον πόλεμο στην Ουκρανία ή την παραίτηση Μπόρις Τζόνσον. Αυτά ας τα κάνουν άλλοι.

Sherlock Jr. (1924)

Αυτού του είδους την κωμωδία ακολούθησε με τον δικό του τρόπο ο Buster Keaton, το αντίπαλον δέος του Charlie Chaplin. Στην ασπρόμαυρη βουβή κωμωδία, ο φαινομενικά ψυχρός και αφ' υψηλού Keaton υποδύεται έναν υπάλληλο κινηματογράφου που όμως θέλει να γίνει ντετέκτιβ. Όταν κλαπεί το ρολόι του πατέρα της κοπέλας που αγαπάει, θα αναλάβει να λύσει την πρώτη του υπόθεση. Όταν επιστρέψει στον κινηματογράφο, θα κοιμηθεί και θα ονειρευτεί ότι είναι Σέρλοκ Χολμς. Μια κλασική ταινία που έχει μείνει στην ιστορία για το μοντάζ της και τα κωμικά gags της.

Mr. Hulot's Holiday (1953)-Mon Oncle (1958)

Ένας ακόμα μοναδικός δημιουργός που έκανε το στιλ του κινηματογραφική πρόταση με πολλούς να έχουν επηρεαστεί από εκείνον (όπως και ο Rowan Atkinson) είναι ο Γάλλος Jacques Tati, που σκηνοθετούσε, έγραφε και έπαιζε στις ταινίες του. Εισήγαγε έναν δικό του χαρακτήρα, τον Monsieur Hulot και δύο από τις πιο κλασικές ταινίες στις οποίες εμφανίστηκε υποδυόμενος τον εν λόγω χαρακτήρα είναι το Mr Hulot's Holiday και Mon Oncle. Οι αδεξιότητές του, τα λάθη του και η αμεριμνησία του πάντοτε προκαλούσαν πολλές ανησυχίες και σκοτούρες.

The Ladies Man (1961)

Ένας από τους σπουδαιότερους κωμικούς της slapstick-και όχι μόνο-κωμωδίας είναι αναμφίβολα ο Αμερικανός Jerry Lewis, που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του μέσα από τις υπερβολικές εκφράσεις και φωνές των ηρώων του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το The Ladies Man, σε σκηνοθεσία και σενάριο του ίδιου, αν και αρχικά στο σενάριο είχε εργαστεί και ο Mel Brooks αλλά έπειτα από έναν καυγά με τον εκρηκτικό ηθοποιό, απομακρύνθηκε από το πρότζεκτ.

It's a Mad, Mad, Mad, Mad World (1963)

Πράγματι είναι ένας τρελός, τρελός, τρελός, τρελός κόσμος, όπως μας είχε δείξει και ο Stanley Kramer το 1963 με πρωταγωνιστές τους Spencer Tracy, Sid Caesar και Mickey Rooney μεταξύ άλλων. Η ταινία που βρέθηκε υποψήφια για έξι Όσκαρ, κερδίζοντας ένα, αφηγείται ένα τρελό, αδυσώπητο κυνηγητό. Ένας ληστής τρέχει στην λεωφόρο, τρακάρει και είναι έτοιμος να ξεψυχήσει. Τέσσερα αυτοκίνητα έχουν σταματήσει να βοηθήσουν τον άντρα. Οι τελευταίες του λέξεις αφορούν το πού έκρυψε τις 350 χιλιάδες δολάρια. Γκριμάτσες, παλαβομάρες, τρέλες που δεν σταματούν ποτέ να είναι αστεία.

The Pink Panther (1963)-The Party (1968)

Ο επιθεωρητής Κλουζό και ο Ροζ Πάνθηρας έχουν περάσει στην κινηματογραφική ιστορία. Δημιουργία του Blake Edwards που είχε έναν φανταστικό Peter Sellers σε έξι ταινίες από το 1963 έως το 1982 (αν και η τελευταία ήταν μετά τον θάνατό του με σκηνές που είχαν γυριστεί για την πέμπτη ταινία και δεν είχαν χρησιμοποιηθεί), με τον Alan Arkin σε μια ταινία, τον Roberto Benigni στο Son of Pink Panther (1993) και βέβαια τον Steve Martin στο reboot του franchise το 2006 και το 2009. Γνωστός γκαφατζής ντετέκτιβ, που από τύχη λύνει τα μυστήρια και από τύχη έζησε, έπειτα από όσα έπαθε. Ο Peter Sellers ακολούθησε αυτό το είδος αρκετά στην καριέρα του, όπως και στο αλησμόνητο Party του Blake Edwards. Ένας ινδός ηθοποιός προσκαλείται σε ένα χολιγουντιανό πάρτι και πέφτει στην μία γκάφα μετά την άλλη, αγνοώντας τους δυτικούς τρόπους φερσίματος. Πολλοί κωμικοί επηρεάστηκαν όπως ο Rowan Atkinson.

Bananas (1971)-Sleeper (1973)

Ο Woody Allen είχε συνεργαστεί με τον Peter Sellers στην πρώτη του ταινία που έγραψε σενάριο και έπαιξε (αλλά δεν σκηνοθέτησε), το εξαιρετικά αστείο What's new Pussycat (1965), που είχε έντονα στοιχεία slapstick κωμωδίας. Αλλά οι κατεξοχήν πιο χαβαλετζίδικες και slapstick κωμωδίες που έχει κάνει ο μέγας νεοϋορκέζος δημιουργός είναι το Bananas και το Sleeper. Στο πρώτο πρωταγωνιστεί με την σύζυγό του, Louise Lasser, με την οποία είχαν χωρίσει την προηγούμενη χρονιά, υποδυόμενος έναν τύπο που ερωτεύεται μια ακτιβίστρια και για τον έρωτά του για εκείνη καταλήγει σε μια φανταστική χώρα της Νοτίου Αμερικής, το Σαν Μάρκος, εμπλεκόμενος στην επανάσταση εναντίον του δικτάτορα της χώρας. Θα κυνηγηθεί ωστόσο από την CIA που τον θεωρεί κομμουνιστή. Στο δεύτερο πρωταγωνιστεί με την Diane Keaton, με την οποία είχε σχέση μέχρι και ένα χρόνο πριν την ταινία, πρόκειται για μια κωμωδία επιστημονικής φαντασίας που παρωδεί το είδος. Ένας πωλητής υγιεινών φαγητών στην Νέα Υόρκη έχει μπει για μια εγχείρηση ρουτίνας το 1973 και ξυπνάει διακόσια χρόνια αργότερα σε ένα απολυταρχικό καθεστώς, μιας και τον είχαν καταψύξει. Σε συνέντευξή του είχε δηλώσει πως με την ταινία αυτή αποτίνει φόρο τιμής στην κωμωδία των αδερφών Marx και του Bob Hope

Monty Python and the Holy Grail (1975)

Η βρετανική ομάδα κωμικών, Monty Python, φημίζεται για το αντισυμβατικό και έξυπνο χιούμορ αλλά και την σωματική κωμωδία που επίσης αξιοποίησε. Αρχικά ξεκίνησαν με τηλεοπτική σειρά στο BBC και στην συνέχεια πέρασαν στον κινηματογράφο, με πρώτη ταινία το Holy Grail (1975), έπειτα το Life of Brian (1979) και τέλος το The Meaning of Life (1983). Στην ταινία αυτή διακωμωδούν την εποχή του βασιλιά Αρθούρου αλλά και τις ταινίες που αναφέρονται σε αυτήν την εποχή. Οι Graham Chapman, John Cleese, Terry Gilliam, Eric Idle, Terry Jones και Michael Palin σε απίστευτη κωμική φόρμα.

Airplane (1980)-The Naked Gun (1988)

Ένας επίσης χαρακτηριστικός κωμικός της slapstick κωμωδίας και παρωδίας είναι ο Leslie Nielsen, ο Laurence Olivier της κωμωδίας όπως έχει αποκληθεί (με τον ίδιο να αστειεύεται πως αυτό σημαίνει ότι ο Olivier είναι ο Leslie Nielsen του Shakespeare). Πρώτα στο Airplane των David και Jerry Zucker και του Jim Abrahams με τρελά πράγματα να γίνονται μέσα σε ένα αεροπλάνο, σατιρίζοντας τις ταινίες καταστροφής και  έπειτα στο Naked Gun με τις συνέχειές του, των ίδιων δημιουργών, που υποδύεται έναν ντετέκτιβ που οδηγείται από την μια σκανταλιά στην επόμενη. Τον χαρακτήρα αυτό δημιούργησε πρώτη φορά στην τηλεοπτική σειρά Police Squad! και έπειτα στις τρεις ταινίες του 1988, 1991 και 1994.

Home Alone (1990)

Και όμως το χριστουγεννιάτικο all time classic του Chris Columbus με τον μικρό Macaulay Culkin έχει έντονα τα στοιχεία της slapstick κωμωδίας, τόσο στην ερμηνεία του σκανταλιάρη πιτσιρικά που καλείται σε δύο ταινίες, του 1990 και 1992, να υπερασπιστεί το σπίτι του, όσο στις ερμηνείες των ληστών (με τον εξαιρετικό Joe Pesci να υποδύεται τον ένα εκ των δύο) που συνεχώς τραυματίζονται και υποφέρουν. Η σωματικότητα των ερμηνειών και η υπερβολή των ταινιών κινουμένων σχεδίων είναι το σήμα κατατεθέν της ταινίας και ίσως ένας από τους βασικούς λόγους επιτυχίας της.

Dumb and Dumber (1994)

Ηλίθιος και Πανηλίθιος: Η επική buddy κωμωδία του Peter Farrelly με τους Jim Carrey και Jeff Daniels έχει μείνει στην ιστορία της κινηματογραφικής κωμωδίας. Ο Jim Carrey ειδικά είναι μέγας εξπέρ της σωματικής κωμωδίας με τις εκφράσεις του προσώπου και του σώματός του να είναι απολαυστικά αστείες. Σε όλες τις ταινίες του βασίζεται έντονα σε αυτό, από τον Θεό για μια βδομάδα μέχρι το Liar Liar. Το 2003 ακολούθησε ένα πρίκουελ για το πώς γνωρίστηκαν, με άλλους ηθοποιούς, και το 2014 ένα, λίγο αχρείαστο η αλήθεια είναι, σίκουελ με τους ίδιους ηθοποιούς.

The Mask (1994)

Μια ακόμα κομβική στιγμή στην καριέρα του Carrey και στο είδος της slapstick κωμωδίας, η καρτουνίστικη Μάσκα του Chuck Russell μας συστήνει έναν τραπεζίτη που βρίσκει μια πράσινη μάσκα και τον μετατρέπει σε άλλον άνθρωπο.Το 2005 ακολούθησε ένα σίκουελ, το Son of Mask, χωρίς τον Carrey και την Cameron Diaz.

The Nutty Professor (1996)

Το 1963 ο ειδήμων της slapstick  κωμωδίας, Jerry Lewis, έκανε τον Nutty Professor. Το 1996 ένας κωμικός απόγονός του, ο άλλοτε πιο επιτυχημένος κωμικός παγκοσμίως, Eddie Murphy, δημιούργησε το remake του, με τον δικό του τρόπο και με πολλές μεταμφιέσεις και μακιζιάζ, το οποίο κέρδισε και Όσκαρ. Το 2000 κυκλοφόρησε και σίκουελ, το Nutty Professor II: The Klumps. Στην ουσία πρόκειται για παρωδική εκδοχή του Ντόκτορ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ (1886) του Robert Louis Stevenson.

Austin Powers (1997)

Κάποτε υπήρχε ο James Bond. Και μετά ήρθε ο Austin Powers. Μια παρωδική εκδοχή των ειδικών-και απέθαντων- πρακτόρων. Ένας ξεκαρδιστικός πράκτορας που έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του και απίστευτο σεξαπίλ. Ακολούθησαν δύο σίκουελ, το 1999 και το 2002, με τον ίδιο να σαρκάζει όλα τα στερεότυπα του είδους και τα κλισέ με χαβαλέ και σωματικότητα στο παίξιμό του Mike Myers. Ο Myers υπήρξε κάποτε μάγος του είδους, αλλά δεν μεγάλωσε εξίσου καλά όσο άλλοι, καθώς μετά τον συγκεκριμένο ήρωα και τον Shrek, έκανε ελάχιστα και όχι και τόσο καλά πράγματα, με αποκορύφωμα το ξεδιάντροπα ξεδιάντροπο The Pentaverate του Netflix. Προσπάθησε να επιστρέψει στην slapstick κωμωδία αλλά όχι επιτυχώς. Τον περιμένουμε στο Amsterdam του David O' Russell σε έναν διαφορετικό αν και μικρό ρόλο.

Bean (1997)

Ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς ήρωες της slapstick κωμωδίας είναι ο Mr Bean. Ξεκίνησε μέσω τηλεοπτικής σειράς του Rowan Atkinson και Richard Curtis που προβλήθηκε στην βρετανική τηλεόραση από το 1990 έως το 1995 και αφού είχε ήδη κάνει επιτυχία με το Blackadder, με ένα τελείως διαφορετικό, πιο σαρκαστικό και ειρωνικά κυνικό βρετανικό χιούμορ. Από το 2002 έως το 2019 προβαλλόταν και σειρά κινουμένων σχεδίων με τον εν λόγω χαρακτήρα ενώ προβλήθηκαν και δύο κινηματογραφικές ταινίες, το 1997 και το 2007 (Mr. Bean's Holiday). Γνωστός γκαφατζής, που μπορεί να μην μιλάει αλλά το σώμα του είναι κίνδυνος-θάνατος.

Le Diner de Cons (1998)

Το Δείπνο Ηλιθίων ξεκίνησε την πορεία του ως θεατρικό έργο του Francis Veber, στην συνέχεια το έκανε γαλλική ταινία ο ίδιος, το 2010 έγινε αμερικάνικη ταινία (Dinner for Schmucks) με τον Steve Carell και τον Paul Rudd, ενώ έχει γίνει και ινδική ταινία αλλά και ελληνικό θεατρικό από τον Μάρκο Σεφερλή μέχρι τον Σπύρο Παπαδόπουλο. Στην γαλλική ταινία, οι Jacques Villeret και Thierry Lhermitte αποτελούν ένα απολαυστικό κωμικό δίδυμο, γεμάτο αστεία στιγμιότυπα.

Meet the Parents (2000)-Zoolander (2001)

Ο Ben Stiller είναι από τους πιο διάσημους και επιτυχημένους κωμικούς στην Αμερική, αν και δεν είναι εκπρόσωπος μόνο της slapstick κωμωδίας. Με αυτό το είδος ήρθε σε επαφή κυρίως στο Meet the Parents του Jay Roach, όπου έκανε τον γαμπρό του Robert de Niro, σε έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς ρόλους της ύστερης φιλμογραφίας του. Το 2004 ακολούθησε το Meet the Fockers, με τους Dustin Hoffman και την Barbra Streisand να υποδύονται τους γονείς του και το Little Fockers το 2010. Τέτοιου είδους κωμωδία μπορεί να θεωρηθεί και το Zoolander, σκηνοθεσίας του Ben Stiller, με τον ίδιο και τον Owen Wilson να διακωμωδούν τον κόσμο της μόδας.Το 2016 ακολούθησε και ένα σίκουελ, χωρίς όμως την ίδια επιτυχία.

Johnny English (2003)-Man vs. Bee (2022)

Μια παρωδία των κατασκοπευτικων ταινιών τύπου James Bond σκάρωσε ο δαιμόνιος Rowan Atkinson, έπειτα από τον Mr. Bean. Ο Johnny English δουλεύει για την MI7 και μπλέκεται σε μυστικές αποστολές που μοιάζει ανήμπορος να λύσει. Καταστροφές παντού, οι οποίες συνεχίστηκαν το 2011 στο Johnny English Reborn και το 2018 στο Johnny English Strikes Again. Το 2022 επέστρεψε θριαμβευτικά στην slapstick κωμωδία με το παιδικά χαβαλετζίδικο Man vs. Bee στο Netflix, μια σειρά εννιά ολιγόλεπτων επεισοδίων που όλα μαζί διαρκούν σχεδόν δύο ώρες, άρα στην ουσία είναι μια ταινία που χωρίστηκε σε επεισόδια, μόνο και μόνο επειδή πλέον ο κόσμος προτιμά να βλέπει σειρές. Μια μέλισσα εισβάλλει στο σπίτι που καλείται να φυλάει ο πρωταγωνιστής, όσο λείπουν οι πλούσιοι ιδιοκτήτες του, προκαλώντας την οργή του και άρα πολλαπλές καταστροφές.

Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.