Aνάλυση - "Westworld": Μια παραδειγματική ταινία

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το Westworld του Μάικλ Κράιτον.

ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - «Στη σκιά των 4 γιγάντων»: για τη φιλμική κατασκευή

Υπάρχουν ταινίες που συνιστούν μεγάλα αισθητικά γεγονότα. Υπάρχουν ταινίες που δομούν τη γλώσσα του κινηματογράφου και, γενικότερα, την οπτικοακουστική γλώσσα. Υπάρχουν, ακόμη, ταινίες που εκπροσωπούν, λιγότερο ή περισσότερο καλά, ένα κινηματογραφικό είδος ή μια εθνική κινηματογραφία. Βλέπουμε, όμως, και ταινίες που έχουν έναν παραδειγματικό χαρακτήρα, κατορθώνουν δηλαδή να εκπροσωπούν μια ολόκληρη εποχή. Μια τέτοια ταινία είναι το Westworld του Michael Crighton από το 1973. Από μια άποψη είναι σαν το "Εργαστήριο του Δόκτορος Καλιγκάρι", χωρίς ωστόσο να ενέχει παρόμοιο αισθητικό βάρος σαν αυτή την τελευταία ταινία του Γερμανικού εξπρεσιονισμού.

Ο Michael Crighton (1942-2008) υπήρξε μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση δημιουργού, συγγραφέα και σκηνοθέτη. Ως συγγραφέας σημάδεψε την επιστημονική φαντασία και, για παράδειγμα, δικό του είναι το Jurassic Park που έκανε ταινία ο Στήβεν Σπήλμπεργκ. Κι ως σκηνοθέτης, επίσης, ήταν αποτελεσματικός, με μεγαλύτερο επίτευγμά του το προαναφερθέν Westworld.

Το θέμα του φιλμ αναφέρεται σε μια εξέλιξη στον τουρισμό, όταν οι τουρίστες θα μπορούν πλέον να επισκέπτονται θέρετρα με ιστορική θεματογραφία και να περνούν μερικές ημέρες σαν άνθρωποι άλλης εποχής. Ακόμη περισσότερο, κατά την επίσκεψή τους, θα έχουν τη δυνατότητα να δρουν ανεξέλεγκτα, ασκώντας βία ή επιδιδόμενοι σε ερωτικά πάθη. Με άλλα λόγια, η επιστροφή στο παρελθόν συνδυάζεται με μια ανάκληση των πιο χαμηλών ενστίκτων του ανθρώπου. Τα αντικείμενα της βίας ή του ερωτισμού τους δεν είναι άλλοι άνθρωποι (κάτι που θα συνιστούσε λόγο δίωξής τους από τη δικαιοσύνη) αλλά ανδροειδή, ρομπότ που είναι φτιαγμένα με ύψιστη τεχνική ώστε να μοιάζουν απόλυτα με ανθρώπους.

Τα θέρετρα που λειτουργούν και δέχονται επισκέπτες στην ταινία έχουν τρεις θεματικές: ρωμαϊκή, μεσαιωνική και της Άγριας Δύσης (περιβάλλον γουέστερν). Οι δυο ήρωες της ταινίας επισκέπτονται το περιβάλλον γουέστερν για να ζήσουν λίγες ημέρες ως cowboys, με γλέντια σε σαλούν και μονομαχίες στις οποίες δεν διακινδυνεύουν τίποτε αφού τα ανδροειδή είναι προγραμματισμένα να χάνουν και να δέχονται τις πραγματικές σφαίρες των τουριστών. Ένας τέτοιο ανδροειδές-cowboy υποδύεται με πολύ αξιόλογο τρόπο ο Γιούλ Μπρύνερ. Τη βαθιά νύχτα, όταν κοιμούνται οι επισκέπτες, τα «πεθαμένα» ανδροειδή συλλέγονται, επισκευάζεται ο κρυφός μηχανισμός τους και επιστρέφουν να υποδυθούν το ρόλο των θυμάτων ή των ερωτικών συντρόφων την επομένη.

Οι θεματικές των θερέτρων παραπέμπουν σε μια φιλοσοφία της ιστορίας όπως την αντιλαμβάνεται η Αμερικάνικη διανόηση. Το ρωμαϊκό παρελθόν (πρότυπο και παράδειγμα προς αποφυγή λόγω της παρακμής του), η μεσαιωνική Ευρωπαϊκή ιστορία (που είναι το εντελώς διάφορο της Αμερικάνικης ελευθερίας) και το γουέστερν (που είναι η κληρονομιά του πρώτου Αμερικάνικου μεγαλείου). Ταυτόχρονα, οι τρεις αυτές εποχές παραπέμπουν σε κινηματογραφικά είδη που έχει κατά κόρον καλλιεργήσει το Χόλυγουντ (ιστορικές ταινίες, γουέστερν). Η επιστροφή στο παρελθόν δεν είναι παρά η ένταξη στο σύμπαν ενός καθιερωμένου, χολυγουντιανού κινηματογραφικού είδους. Από αυτή την άποψη, τα είδη αποκτούν την αξία μιας θεμελιώδους προσομοίωσης, τέτοια που να προσδιορίζει αποφασιστικά το φαντασιακό των ανθρώπων – τουριστών.

Τα ανδροειδή κάποια στιγμή θα επαναστατήσουν και θα γίνουν διώκτες των ανθρώπων. Ο εναπομείνας ήρωας (μετά τη δολοφονία του φίλου του από τον Μπρύνερ) θα επικαλεστεί όλη την ανθρώπινη επινοητικότητα και δίψα για επιβίωση ώστε να σώσει τη ζωή του. Όλη η σύνταξη της ταινίας ακολουθεί το ίδιο μορφολογικό μοντέλο παρουσίασης (για παράδειγμα, την ώρα της συλλογής των ανδροειδών, η κινηματογράφηση δεν παραπέμπει σε μια πραγματικότητα που θα αντιτίθεται στο σύμπαν της τουριστικής διασκέδασης). Το μόνο που διαφέρει κινηματογραφικά είναι η υποκειμενική οπτική του ανδροειδούς που είναι μια ψηφιακή εικόνα με χοντρά pixel. Παρόλες τις ηθικές επιφυλάξεις περί του μέλλοντος, η ταινία επιδεικνύει τον ενθουσιασμό για την τεχνολογία που διακρίνει το τεχνοκρατικό πνεύμα. Το φιλμ ολοκληρώνεται με τον ήρωα σε θέση σκεπτόμενου ανθρώπου, κάτι που συνοψίζει την ιεραρχημένη αξιολογία που το χαρακτηρίζει.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.