Ανάλυση: Πατέρας και γιος στην Λάμψη του Κιούμπρικ

Δημοσίευση: 13 Σεπτεμβρίου 2020, 13:02

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά τη αξέχαστη "Λάμψη" του Στάνλεϊ Κιούμπρικ και την σχέση πατέρα (Τζακ Νίκολσον) - γιού (Ντάνι Λόιντ).

<a href="/apopseis-arthra/analysi-o-kostas-gavras-prin-apo-z/62975">Ανάλυση: Ο Κώστας Γαβράς πριν από το «Ζ»</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση: Ο Κώστας Γαβράς πριν από το «Ζ»

Απ'όλα τα φοβερά και τρομερά που συμβαίνουν στην ταινία "Λάμψη" του Στάνλεϋ Κιούμπρικ (1980), το πιο φοβερό και τρομερό είναι, ίσως, η δηλητηριώδης σχέση του ήρωα της ταινίας Τζάκ Τόρρανς (Τζακ Νίκολσον) και του μικρού γιου του Ντάνυ (Ντάνυ Λόυντ). Η ανταγωνιστική αυτή σχέση ενέχει, από τη μια, την ιδέα της παιδοκτονίας, καθώς ο Τζακ έχει επιτεθεί βίαια τουλάχιστον μια φορά στο μικρό παιδί του, ενώ, στο τέλος της ταινίας, θα το καταδιώξει για να το σκοτώσει, και, από την άλλη, την ιδέα της πατροκτονίας, αφού ο μικρός Ντάνυ για να γλυτώσει θα χρησιμοποιήσει μια πονηριά που θα οδηγήσει τον πατέρα του στον θάνατο. Η σκληρή αυτή σχέση πατέρα και γιου στην ταινία είναι αντάξια μερικών από τις πιο βίαιες στιγμές της ελληνικής μυθολογίας.

Θα βιαζόμασταν ασυγχώρητα αν θεωρούσαμε τον εν λόγω ανταγωνισμό ως την απεικόνιση μιας αποκλίνουσας συμπεριφοράς, στο πλαίσιο απλώς ενός είδους ταινιών - εδώ του είδους των ταινιών τρόμου. Αν και η "Λάμψη" ανανέωσε το είδος και αποτελεί μια λαμπρή στιγμή του, ωστόσο οι φιλοδοξίες του Κιούμπρικ είναι σαφώς μεγαλύτερες και καθολικότερες, αντίστοιχες της αδιαμφισβήτητης μεγαλοφυΐας του. Αυτό που αναπαριστά ο φακός του, εδώ, είναι μια ανθρωπολογική σταθερά, αυτή της πατροκτονίας, κατά την οποία μια γενεά αρσενικών αντικαθιστά την παλαιότερη, όχι ως φυσική διαδοχή αλλά μέσα από μια βίαιη διαπάλη. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ που, οπωσδήποτε, υπήρξε μια βασική και καίρια πηγή έμπνευσης για τον Κιούμπρικ ανέλυσε το φαινόμενο της πατροκτονίας τόσο στο επίπεδο της πολιτικής κοινωνίας ("Τοτέμ και Ταμπού") όσο και σε εκείνο της τέχνης ("Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία").

Η ταινία περιέχει μια σκηνή έκφρασης αγάπης από τον Τζακ προς τον μικρό Ντάνυ, σε έντονα τραγικό ύφος, κατά το αρχαίο, δηλαδή, "δι'ελέου και φόβου περαίνουσα". Η ανθρωπολογικά βίαιη σχέση πατέρα και γιού δεν αποκλείει το στοιχείο της αγάπης, το αντίθετο μάλιστα είναι αυτό που συμβαίνει. Όσοι έχουν, πιθανώς, πιο συνεργατικές ιδέες για τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς μπορεί να δυσκολεύονται να εννοήσουν που υπεισέρχεται εδώ η αγάπη, ωστόσο, η ανταγωνιστική σχέση πατέρα και γιου, σύμφωνα με βασικά κείμενα του πολιτισμού μας, είναι από τα βασικά πρότυπα της αγάπης των ανθρώπων. Σε κάθε περίπτωση, η εν λόγω σκηνή πατρικής τρυφερότητας αποτελεί δείγμα της σκηνοθετικής ιδιοφυίας του Κιούμπρικ.

Η αντιπαλότητα μεταξύ του Τζακ και του Ντάνυ δεν εκτυλίσσεται μόνο στο ανθρωπολογικό πεδίο αλλά αφορά και στο καλλιτεχνικό αντίστοιχο. Ο Τζακ είναι άνθρωπος των λέξεων, συγγραφέας ενός μυθιστορήματος που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ακραία μοντερνιστικό και εικονοκλαστικό αφού αποτελείται από την ίδια φράση ("η πολύ δουλειά τρώει τον αφέντη Τζακ") η οποία επαναλαμβάνεται, η μια δίπλα στην άλλη, επί εκατοντάδες σελίδων, ισάριθμες ενός τυπικού, μεγάλου μυθιστορήματος. (Πριν προσχωρήσουμε βιαστικά στην αντίληψη αυτού του γεγονότος ως ένδειξη μόνο της παράνοιας του Τζακ, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι η τέχνη χρειάζεται μάλλον τις αναλυτικές μας  προσπάθειες παρά την κανονικότητά μας). Ο Ντάνυ, από την άλλη, εκφράζεται κυρίως με εικόνες που είναι καίριες αλλά εμφανίζονται και αποσύρονται με αναπάντεχο τρόπο. Η αντιπαλότητα αυτή μεταφέρεται στην ίδια την Ψυχή του Κιούμπρικ, νεωτερικού, εικονοκλάστη καλλιτέχνη και δημιουργού συγκλονιστικών εικόνων ταυτόχρονα.

Το γεγονός ότι το δράμα λαμβάνει χώρα στο αποκλεισμένο από τα χιόνια τεράστιο και επιβλητικότατο ξενοδοχείο "Overview" καταδεικνύει ότι ο Κιούμπρικ επιθυμεί να πάρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερες αποστάσεις από τον νατουραλισμό. Αν ο ανταγωνισμός διαδραματιζόταν σε ένα μικροαστικό διαμέρισμα, που είναι ο φυσικός χώρος της οικογένειας Τόρρανς, τότε θα είχαμε μια απολύτως διαφορετική ταινία, πολύ πιο κοντά στην κοινωνική καταγγελία. Η επιλογή ενός τεράστιου χώρου όπως το εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο που ο Τζακ και η οικογένειά του επιστατούν, δείχνει ότι ο Κιούμπρικ ήθελε να αποδώσει στον ανταγωνισμό πατέρα-γιού μνημειακό χαρακτήρα. Η πατροκτονία εμπεριέχει το στοιχείο της ενοχής και, κατά συνέπεια, την επακόλουθη, τιμητική παγίωση του πατέρα η οποία, μάλιστα, στην "Λάμψη" συμβαίνει δυο φορές, κατά πρώτον στο φυσικό πάγωμα του Τζακ στον λαβύρινθο της θανάτωσής του και, μια δεύτερη φορά, στη φωτογραφία του από τη δεκαετία του 1920 που κλείνει την ταινία με αινιγματικό τρόπο. Ο Κιούμπρικ μοιάζει να χρησιμοποιεί το υπερφυσικό εδώ, όχι κατά τη λογική των ταινιών τρόμου αλλά για να επιτείνει τον μόνιμο και απαράλλαχτο χαρακτήρα του φαινομένου που περιγράφει, ο οποίος έτσι υπερβαίνει κατά πολύ το επίπεδο των ατομικών συνειδήσεων και του κοινού νου. Πρόκειται για ένα δράμα που παίζεται επαναλαμβανόμενο, σε κάθε γενιά, καθ’όλη την ιστορία της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Ως προς αυτό, ως σταθερή, δηλαδή επίμονη, συμβολική δομή, η πατροκτονία συνιστά ένα υπερφυσικό δράμα.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

Πρώτη δημοσίευση: 13 Σεπτεμβρίου 2020, 13:02
Ενημέρωση: 13 Σεπτεμβρίου 2020, 13:02

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

Damsel

Damsel

Θα το βρείτε: Netflix

Σύνοψη: Η γλυκιά κόρη ενός βασιλιά ετοιμάζεται για προξενιό με πλούσια φαμίλια για να...
1 ημέρα

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos