"Αριστοτεχνικά ειλικρινές": Μια γνώμη για το "Ζαν Ντιλμάν"

Eδώ και λίγα 24ωρα, προβάλλεται στα θερινά και σε ψηφιακά αποκατεστημένη κόπια, το Ζαν Ντιλμάν της Σαντάλ Ακερμάν, η καλύτερη ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου σύμφωνα με το Sight & Sound, καθώς φιγουράρει στην πρώτη θέση μεταξύ των 100 τίτλων της λίστας του έγκυρου κινηματογραφικού περιοδικού. Η λίστα αυτή συντάχθηκε έπειτα από ψηφοφορία 1.600 κριτικών από πολλές χώρες του κόσμου. Πρόκειται για την 8η κατά σειρά λίστα 10ετίας για τις 100 καλύτερες ταινίες της ιστορίας του Κινηματογράφου, μια λίστα που από το 1952 και κάθε δέκα χρόνια, καθρεφτίζει τα αισθητικά κριτήρια των κριτικών στη συγκεκριμένη περίοδο.

Μια άποψη για την ταινία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Η Ανδρομάχη Σδούκου καταθέτει μια δεύτερη γνώμη γι'αυτό το δύσκολο, αλλά τρομερά σημαντικό φιλμ; 

Δεν υπάρχει κάτι που δεν έχει γραφτεί ήδη για το “Jeanne Dielman, 23, quai du commerce, 1080 Bruxelles” της Σαντάλ Ακερμάν, από την στιγμή που ψηφίστηκε από το Βρετανικό “Sight and Sound” ως η καλύτερη ταινία όλων των εποχών, τον περασμένο Δεκέμβριο. Η ψηφοφορία του περιοδικού παραγματοποιείται κάθε δεκαετία, για τις προηγούμενες τέσσερις την πρωτιά κατείχε σταθερά το “Citizen Kane” του Όρσον Γουελς και η Βελγίδα σκηνοθέτρια έγινε η πρώτη γυναίκα που κατέκτησε την κορυφή της διακεκριμένης σινεφιλικής ψηφοφορίας, προκαλώντας φρενίτιδα αντιδράσεων, κυρίως σε ό,τι αφορά την πολιτική ορθότητα (που “μας πνίγει”).

Στην ταινία της Ακερμάν, παρακολουθούμε τρεις μέρες από την ζωή της Ζαν Ντιλμάν, μιας μοναχικής χήρας που ζει στις Βρυξέλλες και περνά την καθημερινότητά της φροντίζοντας το νοικοκυριό και τον έφηβο γιο της Σιλβέν. Καθαρίζει, τακτοποιεί, βγαίνει για ψώνια, μαγειρεύει και μόνο της έσοδο φαίνεται να αποτελούν οι καθημερινές συναντήσεις με ευπρεπείς άνδρες στο διαμέρισμά της.

Η σκηνοθέτρια μεταφέρει τον χρόνο της Ζαν στον δικό μας και μας τοποθετεί μέσα στον ψυχικό και σωματικό εκγλωβισμό της σε έναν ρόλο μονότονο και απελπιστικό, δίνοντας κινηματογραφικό λόγο στην έμφυλη επιτελεστικότητα. Πρόκειται για μια ευφυή σκηνοθετικά και ιδιαίτερα σημαντική πολιτικά ταινία, πρωτοποριακή τόσο για την εποχή της (κυκλοφόρησε το 1975) όσο και ευρύτερα για αυτό που ονομάζουμε φεμινιστικό σινεμά. Κι αυτό δεν αφορά μόνο την θεματική της ή το πώς επιλέγει να επικοινωνήσει αυτά που θέλει, καταγράφοντας επίμονα και ασφυκτικά την αδιατάρακτη ρουτίνα και την σταδιακή κατάρρευση της υπέροχης Ντελφίν Σιρίγκ, αλλά και την ουσιαστική πραγμάτωση αυτής, αφού το συνεργείο της ταινίας αποτελούνταν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από γυναίκες και κινηματογραφουσε για πέντε συνεχόμενες ημέρες την απλή, αδιάφορη καθημερινότητα μιας γυναίκας νοικοκυράς.

Η ταινία δεν είναι ούτε εύκολη ούτε διασκεδαστική. Αντιθέτως, είναι εξαντλητική, περιέχει ελάχιστο διάλογο και ατελείωτα, στατικά μονοπλάνα ενώ σου μεταδίδει με ακρίβεια την δυσφορία της πρωταγωνίστριας, με αποτέλεσμα να περνάς καλύτερα συζητώντας για την ταινία απ’ ότι παρακολουθώντας την. Αν και αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια σαφή και ευφυή επιλογή της σκηνοθέτριας, δυστυχώς απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο κοινό, που διαθέτει την υπομονή, την περιέργεια, το ενδιαφέρον να την ακολουθήσει για 202 λεπτά.

Κάνει κάτι από αυτά λιγότερο εμβληματικό και αριστοτεχνικά ειλικρινές το “Jeanne Dielman, 23, quai du commerce, 1080 Bruxelles”; Σίγουρα όχι. Δικαιολογεί αυτό με κάποιον τρόπο την ευθιξία πολλών ευαίσθητων ανδρισμών που θεώρησαν ότι η πρωτιά αυτή αποτελεί απόρροια της πολιτικής ορθότητας και της κουλτούρας ακύρωσης, που τα βάζει ξαφνικά με τους υπέροχους λευκούς σκηνοθέτες μας; Ας είμεθα λιγάκι σοβαροί και ας σκεφτούμε ότι το “καλύτερη ταινία όλων των εποχών” είναι από μόνο του αρκετά αμφιλεγόμενο και προκλητικό, ενώ στην προκειμένη μιλάμε απλά για μια σινεφιλική ψηφοφορία κριτικών κινηματογράφου (στην αντίστοιχη των σκηνοθετών για παράδειγμα αναδείχθηκε πρώτο το “Space Odyssey”) κι όχι για πανανθρώπινη αλήθεια.

Οταν ρωτήθηκε σε μια συνέντευξη το 1975 γιατί θεώρησε σημαντικό το να καταδείξει την ρουτίνα μιας γυναίκας, η Σαντάλ Ακερμάν απάντησε “Γιατί το σινεμά δείχνει μια εικόνα των γυναικών, από την ανδρική οπτική, η οποία είναι απολύτως ψεύτικη”. Όταν έγινε η πρεμιέρα της ταινίας στο Φεστιβάλ των Καννών, υπήρξαν έντονες αντιδράσεις, ο κόσμος έφευγε από τις αίθουσες ενώ η Μαργκερίτ Ντιράς την αποκάλεσε “τρελή”. Παράδοξα ή όχι, φαίνεται ότι η ένταση συνόδευε πάντα το φαινόμενο Ζαν Ντιλμάν, και δικαίως. Ο καινοτόμος χαρακτήρας τα κάνει αυτά.