Ανάλυση: «Η Αλίκη στις Πόλεις». Τα τετράδια μιας επιστροφής

Δημοσίευση: 7 Νοε. 2020, 16:43

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά την "Αλίκη στις πόλεις" του Βιμ Βέντερς

<a href="/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Κάποιος είπε, με όλο το δίκιο, ότι η «Αλίκη στις Πόλεις» του Βιμ Βέντερς (1974) δεν είναι μια ταινία που βλέπεις αλλά μια ταινία που κουβαλάς μέσα σου. Χωρίς περιττές δραματικότητες, χωρίς ψευτο-σασπένς, η ταινία αφήνει στον θεατή μια αξεδιάλυτη αίσθηση, αυτό που θα ονομάζαμε μια «γεύση του ωραίου», με αναφορά σε μια αισθητική σχεδόν πλατωνική, τελεολογική, προσανατολισμένη, αν όχι σε μια ιδεατή οντότητα, οπωσδήποτε σε μια ιδεατή στιγμή μέσα στο χρόνο, που ο κινηματογράφος κατόρθωσε να συλλάβει χάρη στις εγγενείς δυνατότητές του και στη δημιουργική αυτονομία του σκηνοθέτη της ταινίας.

Το θέμα της ταινίας είναι ταυτόχρονα σχηματικό και ουσιαστικό: ο ήρωας Φίλιπ Βίντερ είναι γερμανός συγγραφέας στην Αμερική, με δέσμευση να παραδώσει ένα ταξιδιωτικό κείμενο, και αντιμετωπίζει το άγχος και τη στέρηση μπροστά σε αυτό που κοινώς αποκαλείται το «μπλοκάρισμα του συγγραφέα», η αδυναμία δηλαδή να ολοκληρώσει μια συγγραφική εργασία. Το μπλοκάρισμα αυτό έχει πολιτιστικά αίτια, καθώς ο Βίντερ έχει έρθει αντιμέτωπος με την αμερικάνικη φαντασμαγορία, δηλαδή το τεράστιο λούνα παρκ εικόνων της αμερικάνικης ενδοχώρας, που καταστέλλει κάθε προσπάθεια περιγραφής. Παράλληλα με τον Ζαν Μπωντριγιάρ, ο Βέντερς ανακάλυπτε τη μυστική σχεδόν αίσθηση που αφήνει ο εικονολογικός πληθωρισμός, το ομοιωματικό σύμπαν της ενδοχώρας των ΗΠΑ, που οδηγούν ταυτόχρονα και άφευκτα στην κοινοτοπία αλλά και τη σιωπή (άρα και στο συγγραφικό μπλοκάρισμα).

Στη Νέα Υόρκη που καταλήγει ο Βίντερ, πριν πάρει το αεροπλάνο της επιστροφής, ξεμένει με ένα μικρό κορίτσι, την Αλίκη, που η μητέρα της, παραδομένη σε συναισθηματικές εμπλοκές με έναν άνδρα, την εγκαταλείπει στα χέρια του. Μαζί θα επιστρέψουν στη Γερμανία, σε αναζήτηση του παππού και της γιαγιάς του κοριτσιού, ώστε να απαλλαγεί από την ευθύνη της ο υπαρξιακά αγωνιών συγγραφέας. Το μυητικό ταξίδι στην αμερικάνικη ενδοχώρα του άνδρα ακολουθείται από το ταξίδι αναζήτησης στη γερμανική ενδοχώρα που αναλαμβάνεται από το ιδιότυπο αυτό δίδυμο της ταινίας.

Πρόκειται για ένα ταξίδι προς ό,τι πιο βαθύ και ισχυρά ριζωμένο έχει ο κάθε άνθρωπος, τη χώρα του πατέρα και την οικία της μητέρας. Η ταινία αποτελεί, στην ουσία, τα τετράδια με τις καταγραφές που απεικονίζουν την πορεία από την αποξενωτική περιπλάνηση προς την επανεύρεση του καταγωγικού στοιχείου, που στον Βίντερ ταυτίζεται με την επιθυμία να ολοκληρώσει το γραπτό του. Το κορίτσι, που είναι η αφορμή της δεύτερης αυτής περιπλάνησης, είναι ταυτόχρονα η ψυχή και η ελπίδα του συγγραφέα, καθώς χαρακτηρίζεται καίρια από αυτό που ο τελευταίος έχει απωλέσει, δηλαδή την πίστη, με την έννοια της εμπιστοσύνης στο διαπροσωπικό στοιχείο.

Βιμ ΒέντερςΒιμ Βέντερς

Ο κινηματογράφος που παραδειγματίζεται στην ταινία αυτή του Βέντερς είναι εντελώς αντίστροφος προς τις ταινίες του Σεργκέι Άιζενσταϊν και του Όρσον Γουέλς, δηλαδή προς ένα κινηματογράφο που έχει ως απώτατη αναφορά τον Σαίξπηρ. Πηγή του είναι, μάλλον, το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα, κυρίως το ηπειρωτικό, ενώ καίριος διαμεσολαβητής για την αισθητική αυτή συνέχεια είναι ο κινηματογραφικός νέο-ρεαλισμός του Ρομπέρτο Ροσελίνι. Πολύ λίγο έχει καταστεί κοινή συνείδηση η τεράστια σημασία του τελευταίου αυτού για την αισθητική πρωτοπορία της  ευρωπαϊκής τέχνης. Ο Ροσελίνι, όμως, θα μπορούσε και θα έπρεπε να συναριθμηθεί με τα μεγάλα μεγέθη της αβάν-γκαρντ τέχνης και, οπωσδήποτε, είναι μια ζώσα πηγή για την κινηματογραφική δημιουργία αλλά και για τις νέες εικαστικές προσπάθειες.

Η  «Αλίκη στις Πόλεις» είναι γεμάτη από κάποιες λεπτομέρειες που τη συνδέουν με το ροσελινικό νέο-ρεαλισμό, απρόοπτα σημεία μιας συγχρονικότητας, καθημερινές στιγμές, που προβάλλουν στον κινηματογραφικό φακό ο οποίος καταγράφει το περιβάλλον, κάπως σαν μεταφορά της συνείδησης του σκηνοθέτη. Αυτό γίνεται σε αντίθεση προς μια δραματική ολότητα, προσχεδιασμένη στη φαντασία ενός συγγραφέα και εκτελεσμένη με απόλυτη πιστότητα προς το αρχικό όραμά του. Είναι με τη πρώτη σημασία που μπορούμε να μιλούμε για ένα κινηματογραφικό σκηνοθέτη ως δημιουργό, κάτι που συνιστά μια από τις πλέον προκεχωρημένες θέσεις για την αισθητική δημιουργία στην ευρωπαϊκή καλλιτεχνική μητρόπολη. Το συγγραφικό μπλοκάρισμα αντικαθίσταται εδώ από έναν εικονολογικό πλούτο.   

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos