Ο άνθρωπος με την κάμερα (1929)

Βλέπεται μονορούφι

1929. Κραχ στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Αραβοεβραϊκές συγκρούσεις στην κατεχόμενη από τους Άγγλους Παλαιστίνη. Τρία εκατομμύρια άνεργοι στη Γερμανία. Κυκλοφορεί ο Αποχαιρετισμός στα όπλα του Χεμινγουέι και γίνεται η πρώτη απονομή των Όσκαρ. Στην Ελλάδα κυβερνάει ο Βενιζέλος και ψηφίζεται το ιδιώνυμο. Ο Νταλί και ο Μπουνιουέλ γυρίζουν τον Ανδαλουσιανό σκύλο. Σε ένα βέλγικο παιδικό περιοδικό δημοσιεύεται ένα κόμικ που επιγράφεται Ο ΤενΤεν στη χώρα των Σοβιέτ. Στην πραγματική χώρα των Σοβιέτ ο Τρότσκι παίρνει το δρόμο της εξορίας και ξεκινάει το πρόγραμμα κολλεκτιβοποίησης. Επίσης βγαίνει στις κινηματογραφικές αίθουσες ο Άνθρωπος με την κάμερα του Τζίγκα Βερτόβ.

Η ταινία θα μπορούσε να συνοψιστεί πολύ απλά. Είναι μια καταγραφή της καθημερινής ζωής στην Οδησσό και γενικότερα στην Ουκρανία της εποχής: το πρωινό ξύπνημα μιας γυναίκας, το ληξιαρχείο που καταγράφει γάμους και θανάτους, μια κηδεία, μια γέννα, εργοστάσια, μηχανές, ποδοσφαιρικά παιχνίδια και άλλα σπορ (ενίοτε μηχανοκίνητα), πυροσβεστικές, ασθενοφόρα, εργοστάσια, πλαζ, ορυχεία, όλα μαζί κι αντάμα παρελαύνουν μπροστά στην κάμερα μέσα από την αβανγκάρντ οπτική του σκηνοθέτη.

Ένας μεταμοντέρνος αχταρμάς λοιπόν, ή ακόμα χειρότερα μια προπαγανδιστική ταινία για τα επιτεύγματα του σοβιετικού καθεστώτος της εποχής; Όχι.

Ο Βερτόβ, στην προσπάθειά του να αποδεσμεύσει τον κινηματογράφο από το θέατρο και να τον κάνει να αποκτήσει μια δική του γλώσσα αφήγησης, μας παραδίδει μια ταινία που σφύζει από ζωή. Χρησιμοποιώντας τις πιο προωθημένες τεχνικές του μοντάζ (στη μουβιόλα η γυναίκα του Ελιζαβέτα Σβίλοβα) και παίζοντας με τις απίθανες εικόνες σε ορυχεία, σε αυτοκίνητα σε κίνηση, ακόμα και κάτω από σιδηροδρομικές γραμμές (!) που κατέγραψε ο άνθρωπος με την κάμερα, δηλαδή ο οπερατέρ αδερφός του Μιχαήλ Κάουφμαν, προκύπτει μια ταινία με κεντρικό θέαμα ακριβώς την κινηματογράφηση, το μοντάζ και την προβολή αυτής της ίδιας της ταινίας. Δρόμοι, βιτρίνες, τραμ, αεροπλάνα,

Το φιλμ αυτό είναι παιδί της εποχής του. Κουβαλάει την ελπίδα για τη νέα κοινωνία που γεννιέται στα ερείπια του τσαρισμού και της δουλοπαροικίας, δονείται από τη λατρεία της μηχανής, των νέων τεχνολογιών και της εκβιομηχάνισης, ανακαλύπτει συναρπαστικές εικόνες και τις μεταδίδει χωρίς να χάνει ούτε λεπτό από το κέντρο της τον άνθρωπο ως χρήστη και δημιουργό αυτής της υπέροχης ζωής.

Και, κυρίως, βλέπεται απνευστί, μονορούφι, τραβάει το μάτι που περιμένει έκπλητο να αντικρύσει την επόμενη εικόνα, παρότι έχουν περάσει 83 χρόνια, παρότι ξέρουμε πώς κατέληξε το σοβιετικό πείραμα, παρά τους προβληματισμούς που δικαίως κουβαλάμε για τη χρήση της τεχνολογίας και παρότι το σινεμά ακόμα δεν αποδεσμεύτηκε από τη γλώσσα του θεάτρου.

Κώστας Αδαμόπουλος

(Δες ξανά το αφιέρωμα στον βωβό κινηματογράφο που είχε επιμεληθεί πριν από μερικούς μήνες για το MOVE IT, ο εραστής του, Κώστας Αδαμόπουλος, Ε Δ Ω)