Βασίλης Βαφέας: "Τέχνη είναι να σηκωθείς λίγο από τη Γη..."

Ο Βασίλης Βαφέας είναι σκηνοθέτης του κινηματογράφου και του θεάτρου. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ήρθε στην Αθήνα στην εφηβική του ηλικία, μετά τα γεγονότα του Σουέζ, σπούδασε κινηματογράφο στην Σχολή Σταυράκου, ενώ έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι.

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του ήταν η «Ανατολική Περιφέρεια» το 1979, που απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και συμμετείχε σε πολλά διεθνή φεστιβάλ. Έκτοτε, έχει κάνει άλλες οκτώ ταινίες μεγάλου και δύο μικρού μήκους. Οι ταινίες του έχουν αποσπάσει βραβεία και συμμετάσχει σε μεγάλα Διεθνή Φεστιβάλ (Κάννες, Βερολίνο, Κάρλοβυ Βάρυ, Σαγκάη κ.ά.). Αφιερώματα στο έργο του έχουν γίνει στη Νέα Υόρκη και στο Παρίσι. Στο θέατρο έχει σκηνοθετήσει έργα των : Ε. Ίψεν , Σαίξπηρ, Μολιέρου, Αριστοφάνη, Α. Μίλλερ, Ντ. Μάμετ , Τζ. Κασσαβέτη, Ουάλλας Σων και Τζων Πάτρικ Σάνλευ.

Στις ταινίες του είναι πάντα ευδιάκριτο το βιωματικό στοιχείο αλλά διακόπτεται ή σταδιακά υπερκαλύπτεται από την επέλαση του φανταστικού που δίνει μια πιο σύνθετη διάσταση της πραγματικότητας. Αντιστοίχως, σαν δημιουργό, τον γοητεύουν οι καθημερινές ανθρώπινες ιστορίες ενώ, παράλληλα, ελκύεται από την ανατροπή: στο έργο του πείθεσαι πως κωμωδία δεν είναι παρά μια τραγωδία ιδωμένη πολύ καιρό αργότερα.

Ακολουθούν σχόλια από συνεντεύξεις για την νέα του ταινία, «Ρισάλτο»:

«Το Ρισάλτο έχει μέσα του την λέξη σάλτο, το φευγιό, που σε γλιτώνει από μια προσωρινά δύσκολη κατάσταση αλλά έχει και την επανάληψη. Στη ζωή μας χρειάζονται κάμποσα σάλτα, ρίσκα και επαναλήψεις διαφυγών. Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν τόσο που απειλείσαι, χρειάζεται ένα σάλτο. Δεν το έχουμε κάνει ακόμα σαν κοινωνία.

Ξύπνησα μια μέρα από έναν εφιάλτη καθώς είδα τον γιο μου να 'σαλτάρει' σε ένα πλοίο και να φεύγει. Και είπα αυτός ο εφιάλτης να μην γίνει πραγματικότητα. Λένε όλοι να μη φεύγουν τα παιδιά μας. Τι θα πει αυτό; Να φύγουν, αλλά να ξέρουν γιατί το κάνουν και όχι ερχόμενα να αναζητήσουν θα πάρουν πόστα. Τα παιδιά που φεύγουν δεν θα ξαναγυρίσουν, γιατί θα μπουν σε οργανωμένες κοινωνίες πιο πολύ από εμάς, εκεί όπου υπάρχουν διοικήσεις που δουλεύουν εδώ δεν δουλεύει τίποτα και το ερώτημα είναι πώς μαζεύεται αυτό το κουβάρι. Πρέπει να τα δούμε όλα, με χιούμορ. Τέχνη είναι να σηκωθείς λίγο από τη γη, από την πραγματικότητα. Και για να επιστρέψω στην ταινία, μετά τον εφιάλτη που είδα κάθισα και έγραψα το σενάριο.

Δεν συμφωνώ ότι, όπως κάνει ο ήρωας, τα παιδιά πρέπει να σαλτάρουν στα πλοία και να φεύγουν. Πιστεύω ότι η αλλαγή θα γίνει από αυτά τα παιδιά που θα μείνουν και όχι από αυτά που θα φύγουν. Αυτά μπορεί να κάνουν τη ζωή τους καλύτερη, θα παύσουν να είναι ένα καλλιτεχνικό προλεταριάτο. Στις ταινίες μου πάντα το φινάλε είναι αυτό που απεύχομαι. Η ταινία έχει ρεαλιστικά στοιχεία, παρ' όλο που δεν είναι ρεαλιστική, έχει και βιογραφικά. Είναι ο εφιάλτης που δεν πρέπει να γίνει πραγματικότητα. Και έχει σχέση με εμάς τους αριστερούς. Γιατί από εμάς εξαρτάται, και από τη στιγμή που κληθήκαμε να παίξουμε πρώτη φορά ρόλο κυβερνήτη. Η ευθύνη είναι τεράστια. Η ταινία δεν είναι μπροσούρα γιατί εγώ δεν είμαι πολιτικός αναλυτής. Μιλάω για πράγματα που ξέρω. Και ξέρω ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται και όχι μόνο σαν φάρσα, αλλά σαν φαρσοκωμωδία. Και εγώ δεν κάνω κωμωδίες, κάνω σάτιρες.

Οι νέοι είναι πάντα αυτοί που υφίστανται τις μεγαλύτερες επιπτώσεις, αφού βρίσκονται στη φάση που ξεκινούν τη ζωή τους και το μέλλον τους γίνεται δυσκολότερο. Στην έβδομη δεκαετία που διανύω, νιώθω την ανάγκη να μιλήσω για το δικαίωμα των νέων να καθορίζουν οι ίδιοι τις ζωές τους . Δεν θέλω να περάσουν αυτά που πέρασε η δική μου γενιά. Όταν είσαι νέος είσαι ευάλωτος κι ευαίσθητος δέκτης και βιώνεις τα πάντα σαν εφιάλτη. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η ταινία κινείται σε μια τέτοια ατμόσφαιρα. Και βέβαια όπως πάντα βλέπω και τα πιο τραγικά πράγματα μέσα από ένα χιουμοριστικό πρίσμα . Είναι το σωσίβιο μου για τις δύσκολες ώρες..."