Aθηνά Τσαγγάρη: "Ναι στην διαφορετικότητα, όχι στην ανθρωποφαγία..."

Δημοσίευση: 8 Δεκ. 2010, 17:36

Πάντα συνηθίζω να φτιάχνω ένα προφίλ του ανθρώπου πριν
τον συναντήσω για συνέντευξη και να το ολοκληρώνω αμέσως μετά..
Με την Αθηνά Τσαγγάρη, δεν δυσκολεύτηκα πολύ:
πρόκειται για μια χαμηλών τόνων παρουσία, σκεπτική
και κάπως επιφυλακτική εν μέρει, μα και χαμογελαστή
σε διαδοχικά frame της συνομιλίας μας.
Συνολικά, ένας άνθρωπος που μοιάζει να έχει κατακτήσει
την εσωτερική του γαλήνη, συναίσθημα που άθελά της μεταδίδει.

Η σκηνοθέτιδα του Attenberg (που βραβεύτηκε στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βενετίας για την ερμηνεία της Αριάν Λαμπέντ και που κάνει πρεμιέρα στις 9 Δεκεμβρίου στις ελληνικές αίθουσες με τους Βαγγέλη Μουρίκη, Ευαγγελία Ράντου, Γιώργο Λάνθιμο επίσης στους βασικούς ρόλους), δεν είναι καθόλου τυχαία, αν και αυτή είναι μόλις η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία της. Με μεταπτυχιακές σπουδές σε Νέα Υόρκη και Τέξας, με την πρώτη της ταινία μικρού μήκους «FIT» προτάθηκε για Όσκαρ σπουδαστικής ταινίας. Η μεγάλου μήκους ταινία της «The Slow Business of Petra Going» έχει διακριθεί σε διάφορα διεθνή φεστιβάλ, ενώ αγοράστηκε από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης για την μόνιμη συλλογή του. Σκηνοθέτησε τις βίντεο προβολές των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, αλλά και το dvd για την παράσταση χοροθεάτρου «Δύο» του Δημήτρη Παπαϊωάννου. To 2005 ίδρυσε την εταιρία παραγωγής Haos Film και έκανε παραγωγή στις «Κινέττα» και «Κυνόδοντας» του Γιώργου Λάνθιμου, ενώ συνεργάζεται και στην επόμενη ταινία του, «Άλπεις», για την οποία δεν καταφέραμε να της αποσπάσουμε κουβέντα! Λίγα 24ωρα πριν αναχωρήσει για μια σειρά από φεστιβαλικές παρουσίες της νέας της ταινίας (μεταξύ των οποίων και το Sundance), μας μίλησε για ένα στοίχημα που έχει βάλει με το Attenberg, με δέκτη το ελληνικό κοινό:

Move It: H αίσθηση που αποκόμισα ήταν πως το στήσιμο της ταινίας δεν θα μπορούσε να γίνει αλλού. Το πώς συνεισφέρει στον ρυθμό του φιλμ το όλο σκηνικό, το θεωρώ ιδανικό. Δεν μπορώ να το φανταστώ διαφορετικά το Attenberg.

Αθηνά: Όπως καταλαβαίνεις, το επέλεξα, το θεωρώ ιδανικό. Πριν οδηγηθώ στα ´Ασπρα Σπιτια, είχα στο νου μου διάφορες αλλες -φτωχότερες- εναλλακτικές, που κι αυτές συμμεριζόντουσαν όμως αυτή την επαναληπτικότητα, την συμμετρία, το κλινικό και το έρημο. Όπως είναι μια στυλιζαρισμένη πόλη-σκηνικό ενός γουέστερν.

Move It: Η ταινία σου έχει σαν άξονες την σχέση πατέρα-κόρης και την σεξουαλική αφύπνιση της κοπέλας. Δύο τομείς με έντονο συναίσθημα μέσα τους, πόσο μάλλον όταν ο πατέρας γνωρίζει ότι θα πεθάνει. Ενώ λοιπόν έχουμε συνηθίσει σε ιδιαίτερα φορτισμένες ανάλογες σκηνές, εσύ με το σκηνικό, αλλά και την σεναριακή σου κατεύθυνση, τις αποφορτίζεις σε μεγάλο βαθμό, τις δίνεις πιο αφαιρετικά. Έγινε συνειδητά ή σου προέκυψε στην διάρκεια της ταινίας;

Αθηνά: Δεν έχεις περιθώριο επιλογής. Σκηνοθετείς με τον μοναδικό τρόπο που σου φαίνεται σωστός, είναι μια αισθητική πράξη, αλλά δεν γίνεται πάντα συνειδητά και υπολογισμένα. Κάνω ό,τι με κάνει να αισθάνομαι άνετα, ενστικτωδώς. Ο νατουραλισμός είναι κάτι που δεν ξέρω πώς να χειριστώ σαν σκηνοθέτης. Η απόσταση αυτή, η οποία μικραίνει κατά την διάρκεια της ταινίας, είναι κάτι οργανικά δεμένο με την πορεία της ηρωϊδας ως χαρακτήρα. Η απόσταση του φακού σε σχέση με την δράση μιμείται την απόσταση της Μαρίνας ως προς τους ανθρώπους, και η ίδια η αργή προσέγγιση της προς αυτούς είναι που οδηγεί την κινηματογραφική αφήγηση στην άρση της απόστασης.

Move It: Έκανες κάτι γενναίο πάντως: Θα μπορούσες πολύ άνετα να κάνεις δύο εμπορικές μελοδραματικές «σφήνες» και που μπορεί και να απέφεραν 20-30 χιλιάδες εισιτήρια παραπάνω στο ταμείο. Δεν το έκανες όμως.

Αθηνά: Δεν το ήθελα. Και να το ήθελα όμως, δεν θα ’ξερα πώς να το κάνω!

Move It: Ποιο είναι το λειτουργικό μοντέλο οικογένειας για εσένα, αυτό που περιγράφεις;

Αθηνά: Είναι μια μικρή οικογένεια, των δύο. Προσπαθούν να είναι φιλαράκια πάνω απ´ όλα. Να διατηρούν μια ισοτιμία και μία ειλικρίνεια μεταξύ τους. Κάτι που σε μεγάλο βαθμό δεν συμβαίνει σε μια οικογένεια. Και επίσης να καταφέρουν να ξεπεράσουν οποιαδήποτε οργή και ενοχές πριν τον αποχωρισμό τους, ώστε να μην μείνουν απωθημένα στο παιδί. Κάτι πολύ σπάνιο σε μια ελληνική οικογένεια, όπου υπάρχει συσσώρευση οργής, απωθημένων, ακριβώς λόγω αυτής της αναγκαστικής σαδομαζοχιστικής εξάρτησης που έχουμε ο ένας από τον άλλο. Μια λειτουργική οικογένεια είναι αυτή όπου παρά την ύπαρξη του χρέους που αισθάνεσαι πάντα, υπερισχύει ο σεβασμός για την διαφορετικότητα του άλλου. Υπάρχει ένας ψυχαναγκασμός και μια τυραννία σε κάποιες οικογένειες, ενώ σε κάποιες πιο νέες δίδεται αυτή η απόσταση, αυτός ο χώρος, όπως στο Attenberg. Ώστε να μην υπάρχει αυτή η «ανθρωποφαγία»…

Move It: Το μεγάλο ποσοστό των θεατών δεν παύει να αποτελεί όμως η παραδοσιακή οικογένεια. Δεν θα τους ξενίσει όλους αυτούς η οπτική σου; Σε προβληματίζει, σε φοβίζει η αποδοχή της ταινίας σου; Μήπως σε κάποιους φανεί προβοκατόρικη…

Αθηνά: Δεν με φοβίζει. Σε κάποιους μπορεί να φανεί κάπως έτσι, είναι πιθανό. Ξέρεις, όταν κάνεις μια ταινία, από κάποιο σημείο και μετά έχει μια δική της ζωή, μια δική της οντότητα και ακολουθεί την πορεία της. Μια ταινία που δημιουργεί συζητήσεις, αντιθέσεις και εντάσεις στην αποδοχή της, σημαίνει ότι κάτι τσιγκλάει..

Move It: Το ελληνικό κοινό πιστεύεις ότι είναι εκπαιδευμένο;

Αθηνά: Δεν πιστεύω στην διαφοροποίηση καλλιτεχνικό-εμπορικό, art house-multiplex, κανονικό-περίεργο σινεμά. Πιστεύω ότι μια καλή ταινία θα βρει το κοινό της, αργά ή γρήγορα. Κάποιες φορές αυτό το αργά μπορεί να σημαίνει και χρόνια ή και δεκαετίες! Πάντως το κοινό θα την ακολουθήσει και καθόλου δημοσιότητα να μην υπάρχει, θα την μεταφέρει στόμα με στόμα ή tweet tweet... Όλοι έχουμε ανάγκη από μια ταινία που κάτι μας κάνει και όταν αυτό το κάτι μας ενθουσιάζει, δεν έχει σημασία ούτε ποιος παίζει, ούτε πόσα εκατομμύρια έχουν δαπανηθεί για να γίνει η ίδια η ταινία και το promotion της. Αν σου αρέσει, θα την συστήσεις και στους φίλους σου. Το κοινό δε χρειάζεται να το χειραγωγώ και να προσπαθώ να το ταϊσω με υπερβολικές επεξηγήσεις και συναισθηματισμούς. Από εκεί και πέρα υπάρχει πάντα ένα στοίχημα όταν κάνεις μια ταινία και πολύ περισσότερο όταν δεν ανήκει σε ένα σύστημα παραγωγής ή σε ένα συγκεκριμένο ρεύμα..

Move It: Το δικό σου στοίχημα ποιο ήταν;

Αθηνά: Να κάνω μια ταινία στην Ελλάδα, γυρισμένη στην γλώσσα μου, την οποία δεν είχα χρησιμοποιήσει 15 χρόνια στη δουλειά μου. Και να μπορέσω επίσης να κάνω μια ταινία που εξέφραζε την άποψή μου για την χώρα μου, τη σχέση μου μαζί της...

Move It: Αυτή η νέα τάση με το ελληνικό σινεμά στα μάτια των ξένων φεστιβαλιστών, προκύπτει από μια αναταραχή που υπάρχει στην ελληνική κοινωνία, από μια ανάγκη να πει πράγματα; Ταυτόχρονα όμως μπορεί να δείχνει και πιο οικουμενικό; Να ξεφύγει από την παγίδα του τοπικισμού;

Αθηνά: Κάθε σινεμά που μιλάει για κάτι τοπικό, είναι ταυτόχρονα και οικουμενικό. Πως μπορούμε ας πούμε να βλέπουμε όλη την φιλμογραφία ενός Ιάπωνα ή Αμερικανού σκηνοθέτη που μιλάει για καθαρά ιαπωνικές και αμερικανικές καταστάσεις και ξαφνικά αυτές οι ταινίες να γίνονται αναφορές για όλους μας;

Move It: Διάβασα σε μια προγενέστερη συνέντευξή σου πως θεωρείς ότι υπάρχει μια συναδελφικότητα μεταξύ των νέων Ελλήνων σκηνοθετών και ηθοποιών που σε ικανοποιεί. Αυτή η συνεργασία πως μπορεί να βοηθήσει την όλη κατάσταση με το νέο ελληνικό σινεμά και που μπορεί να την εμποδίσει; Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος να μοιάζουν οι ταινίες μεταξύ τους, ας πούμε;

Αθηνά: Η συγγένεια από κάποια στιγμή και μετά είναι αναπόφευκτη. Φυσικά, το να κάνεις 10 ταινίες ισάριθμες παραλλαγές του ίδιου πράγματος, είναι κάτι που δεν θα αφορά κανέναν από ένα σημείο και μετά. Ελπίζω να συνεχίσει να υπάρχει μια υγιής παραγωγή ταινιών που να έχουν κάτι να πουν ουσιαστικά.

Move It: Το γεγονός ότι ένας νέος σκηνοθέτης σήμερα, μπορεί χωρίς να ξοδέψει τα χρήματα που κανονικά θα απαιτούνταν, να έχει τεράστια πρόσβαση σε οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με την δουλειά του, αντισταθμίζει το γεγονός της έλλειψης οικονομικών πόρων; Και τι κινδύνους έχει αυτό;

Αθηνά: Είναι αδύνατον να μην είμαστε η σούμα των επιρροών μας. Το ζήτημα είναι πως μπολιάζεις και αφομοιώνεις όλες αυτές τις επιρροές, ώστε να δημιουργήσεις κάτι που θα έχει την δική σου ταυτότητα. Αυτό είναι το δημιουργικό στοίχημα. Είμαστε μέσα σε ένα κυκεώνα εικόνων και πληροφοριών και κάπως προσπαθούμε να τις διαχειριστούμε, αλλά τελικά ο κάθε ένας από εμάς έχει ένα προσωπικό αυστηρό φίλτρο.

«Θέλω να πω ότι κάτι που μοιάζει ίσως ανήθικο,
στην ουσία αυτό που κάνει είναι να εξετάζει τα όρια της ηθικής
και με αυτόν τον τρόπο ξεγυμνώνει το ψέμα της πλαστής ηθικής.
Οποιαδήποτε μορφή τέχνης περιέχει στοιχείο προπαγάνδας,
αλλά και προσηλυτισμού».

Move It: Στην Βενετία πως ήταν οι αντιδράσεις; Θεωρείς ότι πέρασε η ταινία αυτό που ήθελες να περάσει σε ένα εκπαιδευμένο κοινό;

Αθηνά: Ήταν καλή η υποδοχή. Όχι από όλους, βέβαια. Είναι ένα εκπαιδευμένο κοινό, αυτό είναι σίγουρο. Λιγότερο καχύποπτο, αλλά ταυτόχρονα ποτέ ένα κοινό δεν είναι ομοιογενές, υπάρχουν οι πιο συντηρητικοί, αλλά και οι πιο «περιπετειώδεις» που ανυπομονούν να έρθουν αντιμέτωποι με διαφορετικά είδη σινεμά. Αυτό που μου έκανε εντύπωση, είναι ότι η ταινία είχε απήχηση σε ανθρώπους ηλικίας 55-60 χρονών. Και στη Βενετία και στο Τορόντο, δέχθηκα πολλές ερωτήσεις από ανθρώπους ανάλογης ηλικίας…

Move It: Θα μπορούσες να κάνεις κωμωδία; Είναι στα σχέδιά σου;

Αθηνά: Ναι. Το στοιχείο του κωμικού υπάρχει και στην «Πέτρα Γκόινγκ» -την πρώτη μου ταινία- και στο «Attenberg». Θα με ενδιέφερε πολύ να κάνω μια αμιγώς κωμωδία, με τον τρόπο μου βέβαια. Η ποιοτική κωμωδία είναι το πιο δύσκολο είδος στο σινεμά. Και σαν σκηνοθεσία και σαν ερμηνεία. Θα ήθελα να κάνω μια κωμωδία επιστημονικής φαντασίας.

Move It: Μια ταινία την έχεις στήσει ήδη στο μυαλό σου και έτσι πρέπει να γίνει ο κόσμος να χαλάσει ή την πλάθεις σταδιακά; Σεναριακά και οπτικά πως δουλεύεις;

Αθηνά: Δουλεύω ενστικτωδώς με ένα σενάριο. Δεν δουλεύω με συγκεκριμένη σειρά τις σκηνές. Ανακαλύπτω πράγματα κατά την διάρκεια. Κάποια σημεία, για τα οποία είμαι απόλυτα σίγουρη, μένουν αυτολεξί, κάποια άλλα αλλάζουν σύμφωνα με την προσωποποίηση του ρόλου από τους ηθοποιούς. Μου αρέσει πολύ να αυτοσχεδιάζω με τους ηθοποιούς αλλά μόνο στις πρόβες, κυρίως διότι θέλω τα πάντα να είναι έτοιμα και πολύ αυστηρά όταν πάμε για γύρισμα..

Move It: Υπάρχει ηθικός και ανήθικος τρόπος σκηνοθεσίας;

Αθηνά: Όχι, γιατί θεωρώ πως δεν υπάρχει μόνο άσπρο ή μαύρο. Η ηθική είναι ένα πολύ προσωπικό ζήτημα. Κάνεις αυτό που θεωρείς σωστό. Από εκεί και πέρα, αν θα καταναλωθεί, αν θα λατρευτεί, αν θα πετροβοληθεί, αν θα τιμωρηθεί, είναι καθαρά θέμα των δεκτών. Είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο διαπραγματευόμαστε τα ταμπού καθημερινά. Κάποιοι άνθρωποι είναι έτοιμοι να αποβάλλουν ή να προκαλέσουν τα ταμπού, κάποιοι άλλοι όχι. Το ίδιο ισχύει και στην τέχνη. Μπορεί, για παράδειγμα, να μου αρέσει να εκφράζομαι βρίζοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι απαραίτητα ένας κακός άνθρωπος. Κάποιος μπορεί να μιλάει με το γάντι και να έχει δηλητήριο μέσα του. Θέλω να πω ότι κάτι που μοιάζει ίσως ανήθικο, στην ουσία αυτό που κάνει είναι να εξετάζει τα όρια της ηθικής και με αυτόν τον τρόπο ξεγυμνώνει το ψέμα της πλαστής ηθικής. Οποιαδήποτε μορφή τέχνης περιέχει στοιχείο προπαγάνδας, αλλά και προσηλυτισμού. Δεν παράγω κάτι απαραίτητο, π.χ. γάλα να θρέψει πεινασμένο κόσμο, αλλά κάτι αρχικά άχρηστο που όμως γίνεται χρήσιμο μόνο και μόνο λόγω της πρόσληψής του από κάποιον που το χρειάζεται..