Evia Film Project: "Γυρίζοντας παραμύθια για ενήλικους"

Η σκηνοθέτιδα, σεναριογράφος και παραγωγός Ελίνα Ψύκου, η οποία βρίσκεται πίσω από τις πολυβραβευμένες ταινίες "Η αιώνια επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά" και "Ο γιος της Σοφίας", παρέδωσε masterclass με τίτλο «Γυρίζοντας παραμύθια για ενηλίκους», στην Αγία Άννα, ξεναγώντας το κοινό στα σύμβολα και στις εικόνες του προσωπικού της κινηματογραφικού κόσμου.

ΣΧΕΤΙΚΑΕλίνα Ψύκου: "Τα σύνορα της Ευρώπης που θίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια"

Στο πρώτο σκέλος της παρουσίασής της, η Ελίνα Ψύκου αναφέρθηκε στην έννοια της αρχικής ιδέας στις ταινίες, η οποία ενδέχεται να μην είναι καν εντοπίσιμη στο τελικό σενάριο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της ταινίας Η αιώνια επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά, η αρχική σπίθα προέκυψε από μια είδηση που αφορούσε τον Βραζιλιάνο δημοσιογράφο Wallace Souza, ενώ στην ταινία Ο γιος της Σοφίας το αρχικό ερέθισμα ήρθε από μια γυναίκα από την Αλβανία, η οποία είχε αποχωριστεί το παιδί της και εργαζόταν λάντζα σε ένα εστιατόριο. Όσο για το θέμα μιας ταινίας, αυτό ενδέχεται να αυτονομηθεί τελείως από την αρχική ιδέα. «Στον Παρασκευά, κατέληξα πως το θέμα που με απασχολούσε ήταν η αθανασία και το αποτύπωμα που αφήνουμε πίσω μας. Όταν το συνειδητοποίησα άρχισα να ξαναγράφω το σενάριο με αυτή τη λογική. Έτσι προέκυψε η σκηνή όπου ο κεντρικός ήρωας βλέπει στην TV τα αποκαλυπτήρια μιας προτομής, η σκηνή όπου συναντάει το κουφάρι ενός αλόγου, καθώς και η σκηνή που κάθεται σε μια πλατεία με ένα ηρώο και χαράζει τα αρχικά του. Στον Γιο της Σοφίας, με απασχόλησε η έννοια της ταυτότητας (σεξουαλικής, εθνικής, ταξικής, θρησκευτικής, πολιτικής, γλωσσικής κλπ), ο αυτοκαθορισμός-ετεροκαθορισμός μας μέσα από αυτήν, καθώς και ο εγκλωβισμός μας μέσα της. Έτσι προέκυψαν διάφορες σκηνές και διάλογοι, όπως η πρώτη σκηνή της βάφτισης του Μίσα – μιας και μέσω της βάφτισης σου δίνεται τόσο το όνομα σου, όσο και η θρησκευτική σου ταυτότητα».

Στη συνέχεια η Ελίνα Ψύκου δήλωσε πως επιλέγει μια δομή τριών πράξεων για τις ταινίες της, η οποία χρησιμεύει ως κατευθυντήρια γραμμή και στην οποία ανατρέχει κάθε φορά που προκύπτουν αμφιβολίες και προβλήματα στην πορεία. Παράλληλα, εξήγησε πως πολύ συχνά οι χαρακτήρες στις ταινίες της δρομολογούν σκηνές που δεν έχουν ως στόχο να προωθήσουν τη δράση, αλλά να δημιουργήσουν μια αίσθηση οικειότητας με τον θεατή, φανερώνοντας αθέατες πτυχές από τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων και το «βιογραφικό» τους. Γενικότερα μιλώντας, σύμφωνα με την Ελίνα Ψύκου μια σκηνή οφείλει να εξυπηρετεί έναν από τους τρεις παρακάτω σκοπούς: είτε να κινητοποιεί τη δράση προς τα εμπρός, είτε να λειτουργεί ως φορέας του θέματος της ταινίας, είτε να αποκαλύπτει στον θεατή τους χαρακτήρες και τα γνωρίσματά τους.

«Είμαι από τις περιπτώσεις των σεναριογράφων, όπου οι διάλογοι είναι ενσωματωμένοι στην τελική μορφή του σεναρίου και δεν είναι προϊόν αυτοσχεδιασμού, χωρίς όμως να είμαι δογματική. Αν οι ηθοποιοί αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα, προσαρμόζουμε από κοινού τους διαλόγους ώστε να τους κάνουν δικούς τους. Αν θεωρώ κάποιο διαλογικό σημείο εξαιρετικά σημαντικό τότε φροντίζω να διευκρινίσω στους ηθοποιούς γιατί πρέπει να ακολουθήσουν το αρχικό κείμενο κατά γράμμα». Αμέσως μετά η Ελίνα Ψύκου έκανε ειδική αναφορά στη σημασία που διαδραματίζουν οι χώροι και οι τοποθεσίες μιας ταινίας. «Όπως ακριβώς η διαδικασία συγγραφής του σεναρίου συνεχίζεται μόλις μπουν στο παιχνίδι οι ηθοποιοί το ίδιο συμβαίνει και όταν οριστικοποιηθούν οι χώροι της ταινίας. Πολλές φορές αυτό που είχαμε αρχικά κατά νου αλλάζει στην πορεία. Ενίοτε εμπνεόμαστε σκηνές ολόκληρες μόλις αντικρίσουμε έναν συγκεκριμένο χώρο. Κάτι ανάλογο έζησα στον Παρασκευά με τη σκηνή όπου ο κεντρικός ήρωας κάνει θαλάσσιο ποδήλατο σε μια μισοάδεια πισίνα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό, λοιπόν, να είμαστε ανοιχτοί και να μην αντιμετωπίζουμε με εγωισμό τα όσα έχουμε γράψει».

Απαντώντας σε ερώτηση του κοινού σχετικά με τη διεύθυνση ηθοποιών, η Ελίνα Ψύκου απάντησε πως οι προσεγγίσεις μπορεί να διαφέρουν από δημιουργό σε δημιουργό. «Θα μοιραστώ μαζί σας τη δική μου εμπειρία από τον Γιο της Σοφίας, όπου το βασικό καστ αποτελούταν από τρεις ανθρώπους που ανήκαν σε τρεις διαφορετικές γενιές, με τελείως διαφορετικές καταβολές και ιδιαιτερότητες. Η δική μου προσέγγιση περιλαμβάνει τη συλλογική ανάγνωση του σεναρίου από όλους τους συντελεστές της ταινίας, την καθοδήγηση των ηθοποιών μέσα από κινηματογραφικά σημεία αναφοράς, αλλά και τις πρόβες στους χώρους των γυρισμάτων. Ωστόσο, η πρωταγωνίστρια της ταινίας, Βάλερι Τσεπλάνοβα, προκειμένου να εξοικειωθεί με τον ρόλο μού ζήτησε δύο πράγματα που δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ και τα οποία στην αρχή με ξένισαν και με δυσκόλεψαν πολύ. Αφενός, να γνωρίσει τη μητέρα μου, ώστε να κατανοήσει γιατί κατέληξα να γράψω ένα τέτοιο σενάριο, και αφετέρου να δει ορισμένα βίντεο από την παιδική μου ηλικία. Επιπλέον, όσον αφορά τον Βίκτορ, το παιδί που πρωταγωνιστεί στην ταινία, απέφυγα να του δώσω το σενάριο εκ των προτέρων, καθότι φοβόμουν ότι θα καταλήξει να παπαγαλίζει τα λόγια του. Στον αντίποδα, το σενάριο τού εντυπώθηκε μέσα από μια διαδικασία αφομοίωσης, χωρίς να προηγηθεί κάποια συστημική μελέτη. Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι πρέπει να είμαστε πάντα ανοιχτοί και να διατηρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στη δική μας μεθοδολογία και στις ανάγκες των ηθοποιών», κατέληξε σχετικά.

Κλείνοντας την παρουσίασή της, η Ελίνα Ψύκου αναφέρθηκε στα θέματα της παραγωγής και των χρηματοδοτικών εργαλείων. «Στην πρώτη μου ταινία προέκυψε χρηματοδότηση στο τελικό στάδιο της παραγωγής, από το ΕΚΚ και μια εταιρεία διανομής, η οποία με διευκόλυνε να την ολοκληρώσω. Επειδή η ταινία βρισκόταν σε ήδη προχωρημένο στάδιο, το δικό μου δημιουργικό όραμα δεν επηρεάστηκε καθόλου. Στη δεύτερη ταινία μου, ύστερα από την επιτυχημένη πορεία του Παρασκευά, ήταν πιο εύκολο να βρω χρηματοδότηση, τόσο εγχώρια από το ΕΚΚ και την ΕΡΤ όσο και από το εξωτερικό, μιας και η ταινία ήταν συμπαραγωγή Ελλάδας, Γαλλίας και Βουλγαρίας. Μάλιστα, στο τελικό σκέλος της όλης διαδικασίας λάβαμε και χρηματοδότηση από το Eurimages. Όπως είναι αυτονόητο, η χρηματοδότηση με διευκόλυνε να υλοποιήσω τα πλάνα μου ως σκηνοθέτιδα και σεναριογράφος.

Από την άλλη, η ευρωπαϊκή συμπαραγωγή, πέρα από τη χρηματική βοήθεια, συνεπάγεται και κάποιες υποχρεώσεις, όπως το να δουλέψεις με συνεργάτες που δεν γνωρίζεις ή να κάνεις γυρίσματα ακόμη και σε άλλες χώρες. Το σημείο όπου αντιλήφθηκα πως πλέον κινούμαι σε πιο αυστηρά επαγγελματικά μονοπάτια ήταν όταν αναγκάστηκα να αποχωριστώ την πρώτη μου επιλογή για τον γυναικείο πρωταγωνιστικό ρόλο. Αυτό το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στην καλλιτεχνική έκφραση και στην επαγγελματική στάθμιση των δεδομένων είναι μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. Ωστόσο, είναι και απολύτως απαραίτητη, ώστε οι κινηματογραφιστές να μην αντιμετωπίζονται ως χομπίστες, αλλά ως αληθινοί επαγγελματίες που βιοπορίζονται από την τέχνη τους», κατέληξε η Ελίνα Ψύκου, ολοκληρώνοντας το masterclass που παρέδωσε στην Αγία Άννα.