Ανάλυση: Mulholland Drive. Ποίηση και προπατορικό αμάρτημα

Δημοσίευση: 7 Φεβ. 2023, 14:11

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το Mulholland Drive του Ντέιβιντ Λιντς

<a href="/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Η ταινία Mulholland Drive (Οδός Μαλχόλαντ, 2001) του David Lynch έχει σαφέστατες επιρροές από τον αμερικάνικο σουρεαλισμό, ιδίως αυτόν του πειραματικού κινηματογράφου, τουλάχιστον όσες και από το φιλμ νουάρ. Ο τρόπος αφήγησης της ιστορίας παραπέμπει στην ανατροπή όχι μόνο της διανοητικής κατάστασης των ηρώων αλλά του αφηγηματικού ορθολογισμού εν γένει. Αναδιπλασιασμοί, γκροτέσκο ύφος, παραληρηματικός λόγος, εναλλακτικά αφηγηματικά σύμπαντα, διχαστική εξιστόρηση, όλα οδηγούν στην ιδέα ότι πρόκειται για την απεικόνιση ενός ονειρικού και, μάλιστα, εφιαλτικού σύμπαντος. Η ένταξη της ταινίας σε ένα συγκεκριμένο πνευματικό πλαίσιο, πιθανώς να βοηθούσε την ικανότητα ερμηνείας της.

Γνωρίζουμε το ιδιαίτερο βάρος που φέρει το προπατορικό αμάρτημα για τον προτεσταντισμό και ιδιαίτερα για τις κοινότητες των πρώτων αποίκων στην Αμερική. Το προπατορικό αμάρτημα σημαίνει τη γενική καταδίκη όλων, ενώ μόνο η Χάρις του Θεού μπορεί να σώζει, παραμερίζοντας ως ανωφελή κάθε διακριτή, καλή πράξη του ατόμου. Με αυτό τον τρόπο, ο καθένας κινείται μέσα σε ένα σκοτεινό κόσμο όπου οποιαδήποτε στιγμή παίζεται η σωτηρία του, όχι από τις δικές του πράξεις αλλά από την απολύτως ανεξάρτητη θεία Χάρη. Αυτό είναι το πνεύμα των Αμερικάνων πιονιέρων όπως το περιγράφει γλαφυρά ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας Ναθάναελ Χώθορν.

Όλη η κατάσταση γεννά μια γνήσια και ισχυρή δίψα για υπέρβαση, μια κίνηση προς το υπερβατικό, προκειμένου να γνωρίσει κάποιος τη βούληση του Θεού ειδικά για το πρόσωπό του ή να διαφύγει της καταπιεστικής συνθήκης που γεννιέται από το αμάρτημα το οποίο κουβαλά όλο το ανθρώπινο είδος στις πλάτες του. Αυτό είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την Ευρωπαϊκή καχυποψία για το υπερβατικό ως μια ωραιοποίηση που καλύπτει τις πλέον άσχημες πλευρές της πραγματικότητας. Στην Αμερική, η υπέρβαση συνδέεται με μια λατρεία της ατομικής σωτηρίας, ομόλογη προς το προτεσταντικό πνεύμα. Ταυτόχρονα, διαβλέπουμε σε αυτό το σημείο μια διακήρυξη ανεξαρτησίας του Αμερικάνικου μοντερνισμού απέναντι στον Ευρωπαϊκό αντίστοιχό του. Αυτό συμβαίνει στον Αμερικάνικο σουρεαλισμό από τον οποίο εμπνέεται ο David Lynch, ιδίως στο επίπεδο του πειραματικού κινηματογράφου (βλ. τις ταινίες των Μάγια Ντέρεν, Κένεθ Άνγκερ, Τζόνας Μέκας, κ.ά.).

Ο Αμερικάνικος σουρεαλισμός συμβαδίζει απόλυτα με τον φωτογραφικό ρεαλισμό του κινηματογραφικού μέσου και τη φυσιοκρατία της κίνησης. Η φύση όμως, στην πρώτη όπως και τη δεύτερη περίπτωση, δηλαδή ως φιλμική καταγραφή και ως απλή κίνηση, δεν συνιστά για τους Αμερικάνους μια φυσική αντικειμενικότητα. Αντίθετα, αποτελεί τμήμα της ατομικής υποκειμενικότητας και εσωτερικότητας. Το αντικείμενο δεν είναι επενδυμένο ψυχικά από το υποκείμενο που το προσλαμβάνει, ένα γεγονός που, στην Ευρωπαϊκή νεωτερικότητα, γεννά την κριτική υποψία απέναντι στην αντικειμενικότητα. Αντίθετα, το αντικείμενο είναι εσωτερικό στην προσλαμβάνουσα υποκειμενικότητα και αμφότερα συνθέτουν ένα συνεχές (continuum). Κατά συνέπεια, οι μεταμορφώσεις που επισυμβαίνουν στον φυσικό κόσμο, όπως τις αναπαριστά ο κινηματογράφος και μετατρέπονται δημιουργικά στον σουρεαλισμό (π.χ., αναντιστοιχίες ανάμεσα στα αντικείμενα), αποδεικνύουν την υπερβατικότητα, δηλαδή, συνειρμικά, τη μονιμότητα και ισχύ του προπατορικού αμαρτήματος, καθώς και το μόνιμο άγχος που συνδέεται με αυτό στην Αμερικάνικη συλλογικότητα αλλά και τη δίψα για σωτηρία. Η αντίληψη αυτών των γεγονότων δεν οδηγεί σε κάποια απόπειρα χειραφέτησης της συλλογικότητας αλλά μόνο στην ατομική σωτηρία. Η διάκριση από τον Ευρωπαϊκό σουρεαλισμό είναι χτυπητή και θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Lynch ως σουρεαλιστής δημιουργός αποδεικνύεται αντιστρόφως ανάλογος του Λουίς Μπουνιουέλ και μπορεί να γίνει κατανοητός εκφραστικά μόνο ως αντι-Μπουνιουέλ.

Φυσικά, οι ανωτέρω παρατηρήσεις δεν αποκλείουν την επικοινωνία του Αμερικάνικου με τον Ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Η ιδέα της μεταμορφωτικής φυσιοκρατίας αποτελεί μια τέτοια γέφυρα επικοινωνίας, σε σχέση με την κινηματογραφική τέχνη, και παραπέμπει ειδικά στη σχέση κινηματογράφου και ποίησης. Η αμερικάνικη προσέγγιση, ωστόσο, είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του ευρωπαϊκού σουρεαλισμού. Πολύ κοντά τοποθετείται, επίσης, ο Αμερικάνικος σουρεαλισμός στις φυσιοκρατικές μεταμορφώσεις που παρατηρούμε στην ποίηση της Έμιλυ Ντίκινσον. Η υπέρβαση, εδώ, πρέπει να νοείται σύμφωνα και με το Αμερικάνικο πνεύμα του πραγματισμού, δηλαδή ως μια πνευματική αναγωγή χωρίς εξιδανίκευση.

Όπως βλέπουμε, ο Lynch συνενώνει στο έργο του πολλές, διαφορετικές Αμερικάνικες, αισθητικές παραδόσεις. Οι σχέσεις των  ανθρώπων στο Mulholland Drive, προκειμένου να επιβεβαιώνεται η μεταμορφωτική φυσιοκρατία, αποβαίνουν σχέσεις ταύτισης, ομοιότητας, σχέσεις σωσία και εσωτερικού διχασμού. Όλα τα παραπάνω είναι στοιχεία του μεταμορφωτικού τρόπου στην τέχνη της αφήγησης. Ειδικότερα, για τον κινηματογράφο, αυτή είναι μια θεματογραφία που έχει να κάνει με τον αναδιπλασιασμό της αναπαράστασης, της μίμησης, της απεικόνισης εν γένει, ένας μηχανισμός που είναι εγγενής στη φύση του μέσου.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

 


 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos