Αφιέρωμα: Ο κινηματογραφικός Ιάκωβος Καμπανέλλης

Το 2022 είναι το λογοτεχνικό έτος Καμπανέλλη. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1921 στην Νάξο. Ήταν το έκτο παιδί από τα εννέα παιδιά του Στέφανου Καμπανέλλη, φαρμακοποιού, και της Αικατερίνης Λάσκαρη. Ο πατέρας του είχε καταγωγή από την Χίο και η μητέρα του από παλιά αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Ο ίδιος όμως γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Νάξο. Στις δύο πρώτες τάξεις του γυμνασίου είχε συμμαθητή τον Μανώλη Γλέζο. Το 1935 εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Αθήνα. Εργαζόταν το πρωί και το βράδυ σπούδαζε τεχνικό σχέδιο στο Σιβιτανίδειο. Το φθινόπωρο του 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς, κατά την γερμανική κατοχή στην Αθήνα, και κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν μέχρι τον Μάιο του 1945. Τις εμπειρίες του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της αποτύπωσε στο βιβλίο του, Μαουτχάουζεν. Μετά τον πόλεμο, επέστρεψε στην Ελλάδα και μαγεύτηκε από το θέατρο του Καρόλου Κουν, που είχε δει τον χειμώνα του 1945-46. Του άρεσε αυτός ο χώρος και προσπάθησε να γίνει ηθοποιός, όμως ελλείψει γυμνασιακού απολυτηρίου, δεν έγινε δεκτός από το Εθνικό Θέατρο. Αποφάσισε τότε να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Εκείνος που τον ανακάλυψε ήταν ο Αδαμάντιος Λεμός (1916-2006), σκηνοθέτης του θεάτρου και συγγραφέας. Το πρώτο του θεατρικό έργο ήταν ο Χορός πάνω στα στάχυα που παρουσιάστηκε την θερινή περίοδο του 1950 από τον θίασο Λεμού στο θέατρο Διονύσια της Καλλιθέας.

ΣΧΕΤΙΚΑΑστυγραφίες στην Οθόνη από την Εθνική Πινακοθήκη και την Ταινιοθήκη

Έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες. Ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία στις εφημερίδες Ελευθερία (1963-65), Ανένδοτος (1965-66) και από το 1975 στα Νέα. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Τον Οκτώβριο του 1981 έγινε διευθυντής ραδιοφωνίας της ΕΡΤ. Το 1999 έγινε ακαδημαϊκός, στην νέα έδρα του Θεάτρου της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2000 του απονεμήθηκε από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του τάγματος του Φοίνικα. Πέθανε στις 29 Μαρτίου 2011 λόγω νεφροπάθειας, λίγες μέρες μετά τον θάνατο της γυναίκας του, Νίκης.

Μια άλλη ενασχόληση του ήταν με τον κινηματογράφο, την οποία αναδεικνύει το αφιέρωμα ο κινηματογραφικός Καμπανέλλης με αφορμή το έτος Καμπανέλλη και τα εκατό χρόνια από την γέννησή του. Στα ίδια πλαίσια, το ΥΠΠΟΑ εγκαινίασε και την έκθεση "Στην χώρα Καμπανέλλη. Νάξος-Μαουτχάουζεν-Αθήνα" στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη. Το κινηματογραφικό αφιέρωμα θα παρουσιαστεί στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας το διάστημα 23-28 Ιουνίου στον θερινό κινηματογράφο Λαΐς .

Στέλλα (1955)

Η Στέλλα του Μιχάλη Κακογιάννη είναι μια από τις πιο δημοφιλείς ελληνικές ταινίες με πρωταγωνίστρια την Μελίνα Μερκούρη, τον Γιώργο Φούντα και τον Αλέκο Αλεξανδράκη. Βασίζεται σε θεατρικό έργο του Καμπανέλλη, η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια, ο οποίος συνέβαλε στην δημιουργία της κινηματογραφικής ιστορίας, αν και το σενάριο γράφτηκε από τον ίδιο τον Μιχάλη Κακογιάννη. Η ιστορία εμπνεύστηκε από τον μύθο της Κάρμεν. Στην ταινία συμμετείχαν σημαντικοί καλλιτέχνες, με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και σε σκηνογραφία των σημαντικών εικαστικών Γιάννη Τσαρούχη και Βλάσση Κανιάρη. Η ταινία έκοψε 134.142 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά, μιας και τότε μόνο εκεί τα υπολόγιζαν. Η ταινία διαγωνίστηκε στις Κάννες για Χρυσό Φοίνικα αλλά δεν κέρδισε, παρότι ήταν από τα φαβορί. Για την ιστορία κέρδισε το Marty του Delbert Mann, ενώ βραβείο σκηνοθεσίας κέρδισε ο μετέπειτα σύζυγος και σκηνοθέτης της Μερκούρη, Jules Dassin για το Ριφιφί. Ήταν η συμμετοχή της Ελλάδας, επίσης, για το Όσκαρ ξενόγλωσσης, ενώ κέρδισε την Χρυσή Σφαίρα στην ίδια κατηγορία.

Ο Δράκος (1956)

Μια από τις καλύτερες ταινίες του Νίκου Κούνδουρου αλλά και εν γένει του ελληνικού κινηματογράφου είναι φυσικά ο Δράκος, ένα ελληνικό ιδιαίτερο νουάρ με τον Ντίνο Ηλιόπουλο στον πρωταγωνιστικό ρόλο και τον Μάνο Χατζιδάκι να υπογράφει την μουσική. Το σενάριο της ταινίας είναι του ίδιου του Καμπανέλλη, χωρίς να βασίζεται σε κάποιο δικό του έργο. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο σενάριο. Η ταινία δεν πήγε καλά εισπρακτικά και δέχτηκε αρνητικές κριτικές, με εφημερίδες της εποχής, όπως η Αυγή και η Εστία, να την κατηγορούν ως ανθελληνική ζητώντας την παρέμβαση εισαγγελέα. Στις μέρες μας όμως έχει συμπεριληφθεί στην λίστα με τις καλύτερες 100 ευρωπαϊκές ταινίες του 20ού αιώνα.

Οι Άσσοι του γηπέδου (1956)

Μια ακόμα ταινία σε δικό του πρωτότυπο σενάριο, οι Άσσοι του γηπέδου, σε σκηνοθεσία του Βασίλη Γεωργιάδη με τους Ανδρέα Μουράτη, Κώστα Λινοξυλάκη και Στάθη Μανταλόζη μεταξύ άλλων, οι οποίοι ήταν πολύ διάσημοι ποδοσφαιριστές της εποχής. Την αφήγηση της ταινίας την κάνει ο Καμπανέλλης. Η ταινία μας μεταφέρει στις ζωές των ποδοσφαιριστών, όταν η ομοσπονδία αποφασίζει να αποβάλει έναν παίκτη και οι υπόλοιποι αρνούνται να παίξουν στον προσεχή αγώνα, το οποίο είναι αληθινό περιστατικό του 1953. Η ταινία έκοψε 19.276 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά. 

Η Αρπαγή της Περσεφόνης (1956)

Την ίδια χρονιά ο διάσημος συγγραφέας υπογράφει το σενάριο και για την Αρπαγή της Περσεφόνης του Γρηγόρη Γρηγορίου. Ένα ηθογραφικό έργο για δύο χωριά που ερίζουν για τα νερά που πέφτουν στις πλαγιές και καθιστά ένα πιο εύφορο  και το άλλο όχι. Πρωταγωνιστούν οι Ορέστης Μακρής, Αλέκα Κατσέλη, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Λαυρέντης Διανέλλος, Κώστας Καζάκος. Η ταινία έκοψε 21.603 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά.

Δολλάρια και Όνειρα (1956)

Πολύτιμη ήταν η βοήθεια του Καμπανέλλη στους διαλόγους της ταινίας Δολλάρια και όνειρα, αν και το σενάριο ήταν του Λεωνίδα Ελευθεριάδη και η σκηνοθεσία του Ίωνα Νταϊφά. Πρωταγωνιστούσαν οι Άννα Συνοδινού, Νίκος Καζής, Βασίλης Αφεντάκης, Σταύρος Ξενίδης, Μήτσος Μυράτ, Κώστας Χατζηχρήστος. Η μουσική ήταν του Μάνου Χατζιδάκι. Ήταν του σκηνοθετικό ντεμπούτο του Νταϊφά. Ένας ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας έρχεται στην Ελλάδα για διακοπές αλλά και για εντοπίσει έναν Παπαδόπουλο, που κληρονόμησε μισό εκ. δολάρια. Η ταινία έκοψε 22.752 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά.

αμαξακι

Το Αμαξάκι (1957)

Μια από τις ωραιότερες και πιο συγκινητικές ιστορίες του παλιού ελληνικού σινεμά των 50s, είναι το περίφημο Αμαξάκι του Ντίνου Δημόπουλου σε σενάριο του Καμπανέλλη και του Νίκου Κιούση. Ένας ηλικιωμένος αμαξάς μένει πιστός στο επάγγελμα του σε μια εποχή που φθίνει μιας και το αυτοκίνητο έχει μπει για τα καλά στις ζωές των Αθηναίων. Ένας φίλος και συνάδελφός του γίνεται ταξιτζής. Πρωταγωνιστούν οι Ορέστης Μακρής, Αντιγόνη Βαλάκου, Βασίλης Αυλωνίτης, Γεωργία Βασιλειάδου και Παντελής Ζερβός. Η μουσική ήταν του Μάνου Χατζιδάκι και η φωτογραφία και το μοντάζ του Ντίνου Κατσουρίδη.  Η ταινία έκοψε 138.620 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά.

Η Λίμνη των Πόθων (1958)

Η Λίμνη των Πόθων του Γιώργου Ζερβού έχει τον Καμπανέλλη στο σενάριο μιας ιστορίας τυπικής της εποχής, για μια Αθηναία που πηγαίνει με τον πατέρα της στο Μεσολόγγι και γνωρίζει ένα παλικάρι της περιοχής το οποίο ξελογιάζει ενώ έχει σχέση. Πρωταγωνιστούν οι Τζένη Καρέζη, Γιώργος Φούντας, ο Χριστόφορος Νέζερ και η σταρ Ελλάς εκείνης της χρονιάς, Σόνια Ζωίδου που προκάλεσε συζητήσεις για τις ερωτικές σκηνές με τον Φούντα. Την μουσική έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις και υπεύθυνος για την φωτογραφία ο Αριστείδης Καρύδης-Φουκς. Η ταινία έκοψε 110.194 εισιτήρια στην Αθήνα και Πειραιά.

Το Ποτάμι (1959)

Ο Καμπανέλλης ξανασυναντιέται με τον Κούνδουρο για το Ποτάμι. Ένα ποτάμι, συμβολικό όριο που χωρίζει την ζωή από τον θάνατο, την φθορά της καθημερινότητας από το όνειρο, έλκει σαν μαγνήτης τους ανθρώπους και τους καλεί να κάνουν την υπέρβασή τους. Εκτυλίσσονται τέσσερις διαφορετικές ιστορίες και πρωταγωνιστούν οι Ανέστης Βλάχος, Τίτος Βανδής. Το σενάριο του Καμπανέλλη βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του Αντώνη Σαμαράκη. Η μουσική ανήκει στον Μάνο Χατζιδάκι.

Η Χιονάτη και τα Επτά Γεροντοπαλίκαρα (1960)

Η Τζένη Καρέζη είναι η Χιονάτη και οι επτά είναι οι Ορέστης Μακρής, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Βασίλης Αυλωνίτης, Μίμης Φωτόπουλος, Νίκος Σταυρίδης, Αλέκος Λειβαδίτης και Χρήστος Ευθυμίου, με τον Ανδρέα Μπάρκουλη να είναι ο ωραίος του παραμυθιού. Σκηνοθεσία-σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, με βοηθό σκηνοθέτη τον Κώστα Λυχναρά, σκηνοθέτη του Κωνσταντίνου και Ελένης και Καφέ της Χαράς μεταξύ άλλων τηλεοπτικών επιτυχιών. Την μουσική υπογράφει ο Μίμης Πλέσσας και το μοντάζ ο Αριστείδης Καρύδης-Φουκς. Η ταινία έκοψε 88.074 εισιτήρια.

Ραντεβού στην Κέρκυρα (1960)

Το ένα από τα δύο ραντεβού που έγραψε ο Καμπανέλλης το 1960 είναι το Ραντεβού στην Κέρκυρα με την Τζένη Καρέζη και τον Αλέκο Αλεξανδράκη σε σκηνοθεσία Ντίμη Δαδήρα. Η ιδέα του σεναρίου ήταν του Γιώργου Ολυμπίου. Την μουσική έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις με την Νάνα Μούσχουρη να τραγουδά και φωτογραφία του Αριστείδη Καρύδη-Φουκς. Η ταινία έκοψε 95.664 εισιτήρια. Η ταινία επιχρωματίστηκε και προβλήθηκε το 2020 έγχρωμη.

Το Ραντεβού της Κυριακής (1960)

Ο Ερρίκος Θαλασσινός σκηνοθετεί το σενάριο του Καμπανέλλη σε μουσική Κώστα Καπνίση με την Νάνα Μούσχουρη να τραγουδά και τους Κάκια Αναλυτή, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Μάρθα Βούρτση, Δέσπω Διαμαντίδου και Θανάσης Βέγγος. Η Ανθούλα έχει χάσει την μητέρα της και ο πατέρας της παρασύρεται από τον έρωτά του για μια νέα γυναίκα. Η ταινία έκοψε 25.614 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά.

Με την Λάμψη της στα Μάτια (1966)

Σε σκηνοθεσία και σενάριο Πάνου Γλυκοφρύδη με τον Καμπανέλλη να επιμελείται το σενάριο. Παίζουν οι Γιώργος Φούντας, Ανέστης Βλάχος, Γιάννης Φέρτης, Ξένια Καλογεροπούλου, Καίτη Παπανίκα, Θόδωρος Έξαρχος, Λαυρέντης Διανέλλος. Κατά την διάρκεια της Κατοχής, οι κατακτητές σκοπεύουν να εκτελέσουν τριάντα άντρες για αντίποινα στο φόνο ενός στρατιώτη από τους αντάρτες. Η ταινία έκοψε 182.275 εισιτήρια. Κέρδισε τέσσερα βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Η Έβδομη Μέρα της Δημιουργίας (1966)

Στο θεατρικό έργο του Καμπανέλλη βασίστηκε η ταινία του Βασίλη Γεωργιάδη, με τον Καμπανέλλη να υπογράφει και το σενάριο της ταινίας. Η φωτογραφία ανήκει στον Αριστείδη Καρύδη-Φουκς, η μουσική στον Γιάννη Μαρκόπουλο και  πρωταγωνιστούν Έλλη Φωτίου, Γιώργος Τζώρτζης, Μπέτυ Αρβανίτη. Ένας νιόπαντρος που μόλις έχει απολυθεί από τον στρατό, συλλαμβάνει ένα φιλόδοξο σχέδιο. Όταν απορρίπτεται, αποκρύπτει το γεγονός από τους δικούς του. Πηγαίνει δήθεν στην δουλειά κάθε πρωί. Η ταινία έκοψε 127.932 εισιτήρια.

Το Κανόνι και το Αηδόνι (1968)

Μια σπονδυλωτή ταινία σε σκηνοθεσία Ιάκωβου και Γιώργου Καμπανέλλη σε σενάριο του Ιάκωβου και παραγωγή του Γιώργου. Παίζουν οι Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Νίκη Τριανταφυλλίδη και Μάνος Κατράκης και μουσική του Νίκου Μαμαγκάκη. Η πρώτη ιστορία ονομάζεται το Ρολόι και διαδραματίζεται στην Σύρο το 1943. Η δεύτερη έχει τίτλο ο Μυστικός Γάμος που διαδραματίζεται στην Κύπρο το 1957 και η τρίτη με τίτλο Οι αντίπαλοι στην Πάτρα επί γερμανικής κατοχής. Η ταινία έκοψε 24.309 εισιτήρια.

Κορίτσια στον ήλιο (1968)

Ίσως δεν είναι τόσο γνωστό αλλά τα Κορίτσια στον Ήλιο, με τα περίφημα "Στάσου μύγδαλα", είναι σε σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη και σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη με πρωταγωνιστή τον Γιάννη Βόγλη. Την μουσική υπογράφει ο Σταύρος Ξαρχάκος και τραγουδάει η Μαρία Δημητριάδη. Το μοντάζ είναι του Αριστείδη Καρύδη-Φουκς. Ένας βοσκός θέλει να δώσει μερικά αμύγδαλα σε μια αγγλίδα τουρίστρια. Εκείνη παρεξηγεί την κίνηση και φεύγει τρομαγμένη. Εκείνος τρέχει πίσω της και σύντομα βρίσκεται στην φυλακή κατηγορούμενος για απόπειρα βιασμού. Η ταινία γυρίστηκε στην Άνδρο και ήταν η ελληνική συμμετοχή για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, ενώ προτάθηκε για Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Έκοψε 186.109 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά.

Σκιές στην Άμμο (1970)

Ένας τραγουδιστής που θέλει να κάνει γρήγορη περιουσία, πηγαίνει σε ένα νησί και παρέχει κάλυψη σε μια σπείρα αρχαιοκάπηλων. Σενάριο του Καμπανέλλη, σκηνοθεσία του Βασίλη Μαυρομάτη, όπως και η παραγωγή, και μουσική του Γιάννη Σπανού. Πρωταγωνιστούν οι Καίτη Χωματά, Μιχάλης Βιολάρης, Γιάννης Τότσικας. Η ταινία έκοψε 77.699 εισιτήρια. Η ταινία γυρίστηκε στην Νάξο, σχεδόν ολόκληρη σε μια παραλία.

Ένας Γερμανός στα Καλάβρυτα (1970)

Ένας Γερμανός επιστρέφει μετά από χρόνια στα Καλάβρυτα για να ξεθάψει έναν θησαυρό που είχε θάψει την περίοδο της γερμανικής κατοχής, αλλά αναγνωρίζεται από έναν γιατρό. Ο Μεμάς Παπαδάτος σκηνοθετεί το σενάριο του Καμπανέλλη, με τους Άγγελο Αντωνόπουλο, Γιώργο Τζώρτζη, Γιώργο Βελέντζα και Σπύρο Καλογήρου να κρατούν τους βασικούς ρόλους. Η ταινία έκοψε 21.578 εισιτήρια σε Αθήνα και Πειραιά.

Χίλια Χρόνια Πριν: Βυζάντιο-Η Γιορτή των Καλενδών (1977)

Μια τηλεταινία που προβλήθηκε από την κρατική τηλεόραση και ήταν σε συμπαραγωγή με την γαλλική, μόλις 52 λεπτών, σε σκηνοθεσία Ροβήρου Μανθούλη και Γιώργου Μιχαηλίδη και σενάριο Καμπανέλλη και Γιώργου Σταμπουλόπουλου με την μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και τους Θανάσης Βέγγος, Δέσπω Διαμαντίδου, Κάτια Δανδουλάκη, Γιώργος Κιμούλης, Ηλίας Λογοθέτης, Βασίλης Τσιβιλίκας, Θύμιος Καρακατσάνης, Γιάννης Βογιατζής, Στάθης Ψάλτης και Ευαγγελία Σαμιωτάκη μεταξύ άλλων να συμμετέχουν στην παραγωγή. Έκτοτε έχει προβληθεί ξανά από την ΕΡΤ, το 1993, το 1996 και το 2012.