The other side of the wind

Ο πρώην γραφιάς/κριτικός κινηματογράφου και νυν επιτυχημένος σκηνοθέτης Μπρουκς Ότερλεϊκ παρουσιάζει ένα ντοκιμαντέρ με αποκλειστικά πλάνα από το πάρτι των 70ων γενεθλίων του βετεράνου σκηνοθέτη Τζέικ Χάναφορντ, τα οποία εκ των υστέρων αποδείχθηκαν ντοκουμέντα των τελευταίων ωρών της ζωής του.

Στα πλαίσια αυτού του πάρτι λαμβάνει χώρα κι η μετ’εμποδίων προβολή της τελευταίας ταινίας του Χάναφορντ, που έχει μείνει ημιτελής λόγω έλλειψης πόρων, με λανθάνοντα στόχο την προσέλκυση παραγωγών για την ολοκλήρωσή της.

 Όταν το 2018 παρουσιάστηκε μέσω του Netflix το αποτέλεσμα της (χρηματοδοτούμενης από την πλατφόρμα) προσπάθειας να δοθεί μια τελική μορφή στην ανολοκλήρωτη πολυθρύλητη «τελευταία ταινία του σκηνοθέτη του Πολίτη Κέιν», στην ουσία επρόκειτο για ένα αυτόνομο κινηματογραφικό (κι ευρύτερα, πολιτιστικό) γεγονός.

Μετά από 20 χρόνια ευρωπαϊκής του (αυτο)εξορίας, ο Όρσον Γουέλς επέστρεψε στην Αμερική το 1970, θεωρώντας πως η έλευση των «μουσάτων» του New Hollywood είχε δημιουργήσει πρόσφορες συνθήκες για να εκτιμηθεί επιτέλους το καλλιτεχνικό του όραμα (που αρκετά χρόνια πριν τον είχε καταστήσει persona non grata για τα χολιγουντιανά στούντιο) και να παραγάγει το magnum opus του.

Στα 7 περίπου χρόνια (1970-1976) που διήρκεσε η κινηματογράφηση του The other side of the wind (προτού ναυαγήσει οριστικά στους δαιδάλους νομικών, οικονομικών και άλλων περιπλοκών) παρήχθησαν συνολικά 100 ώρες καταγεγραμμένου υλικού, οι οποίες τελικά συμπυκνώθηκαν σε 120 ντελιριακά λεπτά τόσο πυκνής αφήγησης που δίνουν την εντύπωση στο θεατή πως στην πραγματικότητα είχαν πολλαπλάσια διάρκεια.

Πρόκειται τεχνικά για μια πολυεπίπεδη φιλμική κατασκευή, που πρακτικά συρράπτει δύο ταινίες: ένα ψευδο-ντοκιμαντέρ (mockumentary) για το τελευταίο βράδυ του Χάναφορντ και μία δεύτερη, avant-garde ταινία, εγκιβωτισμένη στην πρώτη αλλά διαμετρικά αντίθετη υφολογικά (η πρώτη κινείται σε cinema verite τόνους, ενώ η δεύτερη συνδυάζει τα δαιμονιώδη μονταζιακά cuts της nouvelle vague με κάτι από τον αισθητικό μαξιμαλισμό του cinema du look).

Το τελικό αποτέλεσμα, όπως συναρμολογήθηκε 29 χρόνια μετά το θάνατο του Γουέλς, οδηγεί σε μια θέαση- πραγματική αισθητική εμπειρία, η οποία απαιτεί ιδιαίτερη συγκέντρωση και συχνά αποπροσανατολίζει και κουράζει τον θεατή με την καταιγιστική ροή των εικόνων και τις κατακερματισμένες λήψεις της, όμως ταυτόχρονα τον εισάγει σ’ένα υπνωτιστικό, παραισθησιογόνο σύμπαν, του οποίου την τεχνική μαεστρία δεν μπορεί παρά να θαυμάσει.

Παράλληλα, αποτυπώνει με τον πλέον εύγλωττο τρόπο την χαμαιλεοντική ευφυΐα του Γουέλς, ο οποίος στας δυσμάς της καλλιτεχνικής (αλλά και βιολογικής του) διαδρομής καταπιάνεται με κάτι εξαιρετικά πειραματικό και ρηξικέλευθο, που δεν θυμίζει σε τίποτα τις μέχρι τότε δουλειές του.

Συγκεκριμένα, στο «ντοκιμαντερίστικο» μέρος δημιουργεί έναν πλούσιο χαρακτηρολογικό καμβά ειδημόνων του σινεμά (σκηνοθετών, σεναριογράφων, κριτικών, σπουδαστών), συνδεδεμένων οι περισσότεροι με κάποιο πραγματικό πρόσωπο (ο Χάναφορντ είναι το alter ego του Γουέλς, ο Μπογκντάνοβιτς ουσιαστικά παίζει τον εαυτό του κι η Πολωνή κριτικός είναι εμπνευσμένη από την Πωλίν Κάελ), το οποίο και αποδίδουν με δοθείσα από τον Γουέλς αυτοσχεδιαστική ελευθερία.

Για να αντιληφθεί κανείς τι σημαίνει αυτή η αυτοσχεδιαστική, νατουραλιστική προσέγγιση εν έτει 1970, αρκεί να σημειωθεί πως το 2016 μια αντίστοιχης τεχνοτροπίας θεατρική παράσταση στην Αθήνα (το Στέλλα Κοιμήσου) αποτέλεσε για την πολιτιστική ζωή της πόλης το γεγονός της χρονιάς.

Χαοτικό και πολυσυλλεκτικό, το The other side of the wind είναι Φελίνι (8 ½), nouvelle vague, New Hollywood, cinema verite και σατιρικός σχολιασμός της κάστας των (ψευτο)λογίων της έβδομης τέχνης μαζί.

Ταυτόχρονα, είναι ένας άτυπος φόρος τιμής στον αισθησιασμό της τότε ερωμένης του Γουέλς, Όγια Κοντάρ, για την οποία αναθεώρησε το πρότερο δόγμα του πως το γυμνό υπονομεύει την αφήγηση. Ο ίδιος ο τίτλος της ταινίας, εξάλλου, έχει προκύψει από έναν χαρακτηρισμό της για τον Γουέλς (εξωτερικά μοιάζει εκφοβιστικός όπως ο δυνατός άνεμος, ωστόσο διαθέτει και μια δεύτερη, μαλακότερη πλευρά).

Σε γενικές γραμμές, μια ταινία θραυσματικής πλοκής, ένα φιλόδοξο έπος που παρακολουθείται με όλες τις αισθήσεις σε εγρήγορση και σε «καίει» με τον ρυθμό του αλλά την ίδια στιγμή σε κάνει να υποκλιθείς στην δεξιοτεχνία του.