Γιατί πλέον πεθαίνουν οι κινηματογραφικοί ήρωες;

Δείξε μου έναν ήρωα και θα σου γράψω μια τραγωδία.

ΣΧΕΤΙΚΑΑφιέρωμα: Σκηνοθέτες που έκαναν remake στον εαυτό τους

Francis Scott Fitzgerald

Κανένας ήρωας δεν είναι αθάνατος μέχρι να πεθάνει.

W.H. Auden

Το κείμενο που ακολουθεί περιέχει πολλά spoilers για ταινίες του πρόσφατου παρελθόντος αλλά και ταινίες που είναι αυτή την στιγμή στα σινεμά.

Τελικά πεθαίνουν οι ήρωες; Βρέθηκε κάπου ο κρυπτωνίτης τους; Είναι θνητοί και δεν το ξέραμε; Άλλαξαν τα ήθη και τα έθιμα. Κανένας πρωταγωνιστικός ήρωας δεν είναι ασφαλής. Πλέον κινδυνεύει. Αυτά θα μπορούσαμε να σκεφτούμε έπειτα από μια σωρεία θανάτων κεντρικών χαρακτήρων από ταινίες, χαρακτήρες που έγιναν γνωστοί για την γενναιότητά τους και την σχεδόν άφθαρτη φύση τους, που έμπλεκαν σε μάχες και συγκρούσεις και έβγαιναν πάντα αλώβητοι, είτε γιατί ήταν υπερήρωες είτε νιτσεϊκοί υπεράνθρωποι, που όσοι "κακοί" και να ερχόντουσαν τα έβγαζαν πέρα. Τελικά όμως κατέληξαν νεκροί. Κάτι που σίγουρα μέχρι και την δεκαετία του 2000 δεν θα γινόταν. Τονίζω ότι αφορά υπερήρωες και ανθρώπους σαν υπερήρωες, όπως κατασκόπους, μονομάχους που τα βάζουν με όλους και όχι απλώς τον πρωταγωνιστή/την πρωταγωνίστρια της ταινίας. Παρότι ούτε αυτό συνηθίζεται, είναι όμως πιο εύκολο να γίνει, να πεθάνει δηλαδή στο τέλος ο πρωταγωνιστής  που όμως είναι απλός άνθρωπος, παρά να πεθάνει ένας άνθρωπος-πολιορκητική μηχανή που ωσάν μεσσιανικός σωτήρας θα σώσει τον κόσμο.

Στην τηλεόραση είδαμε αυτή την λατρεία του θανάτου στο Game of Thrones του HBO, βασισμένο στα βιβλία του λάτρη του Tolkien, G.R.R. Martin. Ήδη από το ένατο (προτελευταίο επεισόδιο) της πρώτης σεζόν έχουμε έναν σοκαριστικό θάνατο. Αποκεφαλίζεται ο Νεντ Σταρκ, ο πρωταγωνιστής -όπως πιστεύαμε- της σειράς, ήρωα που υποδυόταν ο Sean Bean. Η σκηνή προκάλεσε ένα σοκ εφάμιλλο με αυτό που θα είχε προκαλέσει στους θεατές των 60s ο θάνατος της Τζάνετ Λι στο Ψυχώ του Χίτσκοκ. Η βασική ηρωίδα, όπως φαινόταν, και ταυτόχρονα η μόνη πολύ διάσημη ηθοποιός της ταινίας, πεθαίνει μέσα στο πρώτο μισάωρο. Αντίστοιχα, ο πολύ καλός και συμπαθής Νεντ Σταρκ, που φαινόταν πως η πλοκή θα ασχοληθεί περισσότερο με αυτόν και ταυτοχρόνως ένας ήρωας που υποδυόταν ένας από τους λίγους διάσημους ηθοποιούς της σειράς (η πλειοψηφία έγινε διάσημη χάρη στην σειρά) αποκεφαλίζεται από τον αιμοδιψή και τρελαμένο, σχεδόν ψυχοπαθή, Τζόφρι, έναν από τους πιο μισητούς χαρακτήρες της σειράς, αφήνοντας όλους με το στόμα ανοικτό για την μη επικράτηση του καλού. Και αυτό είναι το πρώτο στοιχείο στο οποίο θα σταθώ προτού περάσω στις ταινίες. Πλέον έχει αλλάξει η μανιχαϊστική διάκριση καλού-κακού. Κανείς δεν είναι απόλυτα το ένα ή το άλλο, επομένως πιο εύκολα μπορεί στο τέλος να πεθάνει ο καλός, γιατί πλέον δεν έχουμε μάχες δύο αντικρουόμενων αφηρημένων εννοιών, αλλά πολύ πιο πολύπλοκες καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν στον θάνατο, όχι ακριβώς του καλού, αλλά του συμπαθούς πρωταγωνιστή.

Και αν στο μεσαιογενές Game of Thrones φαντάζουν κάπως πιο φυσικοί αυτοί οι θάνατοι, τι να πει κανείς για τις υπερηρωικές ταινίες, που από παιδιά θεωρούσαμε δεδομένο ότι θα ζήσουν, όσο και αν στην αρχή έμοιαζε δύσκολο γιατί η μάχη ήταν σκληρή, μιας και οι superheroes είναι σχεδόν θεοί. Ο Νίτσε βέβαια έλεγε ότι ο θεός είναι νεκρός.

Στο Batman v Superman: Dawn of Justice του υπερφιλόδοξου Zack Snyder, ο Superman του Henry Cavill πεθαίνει, ναι πεθαίνει ο Superman. Στην ταινία βλέπουμε την μάχη Batman (Ben Affleck) και Superman, ενώ εμφανίζονται οι Wonder Woman, Lex Luthor και άλλοι αγαπημένοι ήρωες της DC. Φέτος,  ο Snyder κυκλοφόρησε την δική του εκδοχή στο «Justice League». Το ενδιαφέρον είναι ότι σε αυτή την ταινία βλέπουμε το σύμπαν της DC έπειτα από τον θάνατο του Superman, ο οποίος όμως εν τέλει ανασταίνεται και ζει. Αυτό είναι κάτι που έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν, να νομίζουμε ότι πέθανε ο πρωταγωνιστής ώστε να νιώσει έκπληξη το κοινό, αλλά επειδή δεν γίνεται να πεθάνει, τελικά ζει. Το είδαμε και στο GOT με την νεκρανάσταση του Jon Snow και στους Πειρατές της Καραϊβικής, όπου στο δεύτερο μέρος πεθαίνει ο Jack Sparrow, αλλά στο τρίτο πηγαίνουν οι υπόλοιποι χαρακτήρες να τον φέρουν πίσω από τον άλλο κόσμο. Παρόλα αυτά, ο θάνατος του Superman είναι κάτι σοκαριστικό από μόνο του και ας το πήραν πίσω μετά. Ως ιδέα προέρχεται από το κόμικ Death of Superman. Και μόνο που ο πιο ισχυρός άνθρωπος στον κόσμο μπορεί να πεθάνει είναι κάτι τρομερό και ας ξέραμε ότι έχει την δική του αχίλλειο πτέρνα που ακούει στο όνομα κρυπτώνιο.

Στους Avengers: Endgame (2019) των αδερφών Russo θα έρθει η απίστευτη ανατροπή. Οι υπερήρωες τελικά όντως πεθαίνουν και μάλιστα οριστικά χωρίς ανάσταση. Ο υπέρτατος κακός Thanos με το υπερόπλο του οδηγεί σε σύγκρουση με τους Avengers, ήτοι Iron Man, Captain America, Thor, Black Widow, Hulk, Ant-Man, Captain Marvel, Black Panther, Dr, Strange και όλη η υπόλοιπη παρέα συσπειρώνεται απέναντι στο απόλυτο κακό. Αλλά με απώλειες. Αυτό είναι το λογικό, αυτό είναι το φυσικό, όμως ποτέ δεν το είχαμε ξαναδεί. Σε έναν αληθινό κόσμο ναι, κανείς δεν θα άντεχε και θα πέθαινε, αλλά στον κινηματογραφικό κόσμο δεν υπάρχει αληθοφάνεια. Ο κεντρικός χαρακτήρας μπορεί να δεχτεί άπειρα πυρά και να ζήσει ενώ ο κακός με ένα χτύπημα θα πέσει ξερός. Συν του ότι πολλές φορές οι μάχες είναι χορευτικά στιλιζαρισμένες και βλέπουμε τους κακούς να επιτίθενται ένας-ένας και όχι όλοι μαζί, διευκολύνοντας το έργο του "καλού" και κάνοντας πιο πιο χορευτικό σκηνοθετικά. Στο τελευταίο μέρος των Εκδικητών λοιπόν έχουμε απώλειες, με δύο πολύ βασικές της Black Widow (Scarlet Johansson) και ειδικά του ηγέτη των Εκδικητών Iron Man (Robert Downey Jr.), με τον οποίο οι φαν σοκαρίστηκαν και συγκινήθηκαν. Ήταν κάτι αναπάντεχο, που σε άλλες εποχές δύσκολα θα βλέπαμε.

Την ίδια χρονιά, το 2019, έχουμε έναν ακόμα θάνατο πρωταγωνιστή σε ένα μεγάλο franchise, τον θάνατο του Kylo Ren (γιου της πριγκίπισσας Leia και του Han Solo και εγγονού του Darth Vader) στο Star Wars: The Rise of Skywalker του J.J. Abrams. Στις πρώτες έξι ταινίες του George Lucas δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί κάτι τέτοιο. Είναι γνωστή η επιθυμία του Harrison Ford να σκοτώσει ο Lucas τον Han Solo, κάτι που φυσικά δεν έγινε παρά δεκαετίες αργότερα στην τελευταία τριλογία του Abrams. Έχουμε λοιπόν και τον θάνατο του γηραιού πλέον Solo στην πρώτη ταινία της τριλογίας, το The Force Awakens (2015), τον θάνατο του γηραιού επίσης Luke Skywalker στο δεύτερο μέρος, το The Last Jedi (2017) αλλά και τον θάνατο του νέου πρωταγωνιστή, του Kylo Ren ή Ben Solo (Adam Driver) στο τρίτο μέρος.

Και φτάνουμε στην ταινία που έδωσε την αφορμή για αυτό το άρθρο. Το No Time to Die του Cary Joji Fukunaga, την 25η ταινία James Bond, και πέμπτη (τελευταία) για τον Daniel Craig στον ρόλο του πράκτορα 007. Ο Bond έχει αποσυρθεί και ζει ευχάριστα με την σύντροφό του, την οποία υποδύεται η εξαιρετική Lea Seydoux μέχρι που ανακαλύπτουν πού βρίσκεται με τον ίδιο να πιστεύει πως εκείνη είναι μέλος της Spectre και πρόδωσε την θέση του. Χωρίζουν και πέντε χρόνια μετά αναγκάζεται να εμπλακεί και να αποτρέψει τα καταστρεπτικά σχέδια του Lyutsifer Safin (Rami Malek), έναν παρανοϊκό που ξέρει από μικρή την αγαπημένη του Bond, και απειλεί με τα όσα φτιάχνει στο εργοστάσιό του. Εν τέλει ο Bond σε μια μάχη μαζί του θα μολυνθεί από τον ιό που έχει φτιάξει, έναν ιό που σκοτώνει όποιον αγγίζεις, φιλάς, έρχεσαι κοντά και έτσι συνειδητοποιεί ότι δεν θα μπορέσει να ξαναείναι μαζί με την Madeleine και την μικρή κόρη τους. Και έτσι ενώ έχει ζητήσει να ρίξουν πυραύλους στο νησί που βρίσκεται το εργοστάσιο ώστε να καταστραφεί, εκείνος μένει εκεί για να πεθάνει. Και πεθαίνει. Ναι ο James Bond πέθανε! Κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά στην ιστορία του κατασκόπου.

Στις αίθουσες αυτές τις μέρες βλέπουμε το πολυαναμενόμενο Dune (2021) του Dennis Villeneuve, βασισμένο στο πρώτο  μισό του πρώτου βιβλίου του οραματιστή Frank Herbert. Έχουμε μιλήσει για το Dune στο προηγούμενο άρθρο, με τον Jodorowsky να ήθελε να το κάνει ταινία το 1975 και τον David Lynch να το κάνει τελικά το 1984 ανεπιτυχώς. Μπορεί ο Villeneuve να μας άφησε στην μέση για να μην πω στην αρχή αλλά όσοι έχουμε διαβάσει το βιβλίο και έχουμε δει την ταινία του Lynch ή ακόμα και το ντοκιμαντέρ Jodorowsky's Dune (2013) για την ταινία που θα έκανε ο Χιλιανός σουρεαλιστής σκηνοθέτης, ξέρουμε την εξέλιξη. Μετά τον αναμενόμενο θάνατο του πατέρα των Ατρειδών, του Oscar Isaac, που σε πολλούς θύμισε τον θάνατο του αρχηγού των Stark, έρχεται και ο θάνατος του Paul, του γιου και πρωταγωνιστή, του ρόλο δηλαδή που στην νέα ταινία υποδύεται ο Timothee Chalamet, καθώς έτσι τελειώνει το βιβλίο, με τον θάνατό του Paul και την μεταφυσική εμφάνισή του στις ψυχές όλων. Φαντάζομαι πως αυτή θα είναι η εξέλιξη στο δεύτερο μέρος του Dune του Villeneuve, εκτός αν θελήσει να το κάνει πιο χαρούμενο, που πολύ αμφιβάλλω.

Γιατί όμως τόσοι θάνατοι; Γιατί τελικά πεθαίνουν πλέον οι ήρωες μας; Οι λόγοι είναι πολλοί. Κατ΄αρχάς βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή, που όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι έννοιες του καλού και του κακού είναι συγκεχυμένες και πιο περίπλοκες. Βρισκόμαστε στο τέλος της αθωότητας. Τα πράγματα είναι πιο σκληρά από ποτέ, όλα τα ιδανικά έχουν εκπέσει και τίποτα σχεδόν δεν έχει μείνει όρθιο. Είμαστε στο τέλος του ιδεαλισμού, στο τέλος της ουτοπίας, σε καιρούς σχεδόν δυστοπικούς, όχι λόγω της πανδημίας, και έτσι δεν χωράνε πλέον ήρωες. Όλοι πλέον είναι άνθρωποι, αφόρητα γειωμένοι. Ακόμα και οι ήρωες που δεν πεθαίνουν, δεν είναι ήρωες, καθώς έχουν πολλά φθαρτά σημεία, ανθρώπινα πάθη και ελαττώματα. Πάψαν πλέον οι ιστορίες οι bigger than life. Ναι μεν δεν είναι απόλυτα αληθοφανή τα όσα τους συμβαίνουν, αλλά οι ίδιοι ως χαρακτήρες είναι απόλυτα ανθρώπινοι. Αυτό που απαιτούν οι νέοι καιροί είναι ταύτιση. Οι θεοί πέσανε, τους φέραμε στο ύψος μας (καλώς ή κακώς) και δεν χωρούν υπεράνθρωποι, θεϊκά όντα χωρίς ανθρώπινα στοιχεία, τέλειοι και ιδανικοί άντρες ή γυναίκες. Και τι πιο ανθρώπινο από τον θάνατο. Άλλωστε, η μόνη σταθερά, η μόνη βεβαιότητα είναι ο θάνατος. Μπορεί να μην ξέρεις αν θα γεννηθείς, αλλά εφόσον γεννηθείς είναι δεδομένο πως θα πεθάνεις. Και αυτό αρχίζει πλέον να περνάει και στην μεγάλη οθόνη. Πέραν όμως από κοινωνιολογικές αιτίες, υπάρχουν και οι πιο κυνικοί και εμπορικοί ή και πρακτικοί λόγοι.

Ο πρώτος λόγος είναι το σοκ, το ξάφνιασμα. Είμαστε σε μια εποχή που έχουμε δει τόσα πολλά στο σινεμά και στην τηλεόραση που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να μας ξαφνιάσει με μια ανατροπή της πλοκής. Ακόμα και τα plot twists, τα πιο πολλά κάπου τα έχουμε ξαναδεί, κάτι μας θυμίζουν ή τέλος πάντων τα αναμένουμε. Δύσκολα θα δούμε κάτι μη αναμενόμενο. Και επειδή οι παραγωγοί ειδικά αλλά και οι σκηνοθέτες/σεναριογράφοι διψάνε για ανατροπές, θέλουν να αφήσουν τους θεατές με το στόμα ανοιχτό, αυτό μπορεί να γίνει με έναν πολύ εύκολο τρόπο: σκοτώνοντας τον ήρωα. Είναι κάτι που δεν είμαστε συνηθισμένοι να βλέπουμε, δεν το περιμένουμε όσο ξύλο και να φάει, λέμε εντάξει θα ζήσει στο τέλος, θέλουμε το happy end και τελικά πράγματι αυτός ο άτρωτος άνθρωπος πράγματι πεθαίνει. Είναι ένα τεράστιο και εύκολο σεναριακά σοκ.  Ο δεύτερος λόγος-και γι' αυτό είναι εύκολο σεναριακά- είναι ότι ακριβώς επειδή μιλάμε για franchise, για σύμπαντα και πολυσύμπαντα, τι σημασία έχει αν θα σκοτώσεις τον ήρωα σου στην ταινία αφού λίγο καιρό μετά μπορείς να ξεκινήσεις εκ νέου την ιστορία με άλλον ηθοποιό, ή να κρατήσεις ακόμα και τον ίδιο ηθοποιό σε μια ιστορία που χρονολογικά προηγείται της ταινίας που πεθαίνει. Για παράδειγμα, και πού πέθανε ο James Bond, θα αλλάξει κάτι στην πορεία; Όχι, γιατί ήταν η τελευταία ταινία του συγκεκριμένου James Bond με την εμφάνιση του Daniel Craig, αλλά σε λίγα χρόνια θα βγει νέα ταινία James Bond, με νέο ηθοποιό που οι περιπέτειές του θα προηγούνται του θανάτου του.

Επομένως, δεν αλλάζει κάτι στο σύμπαν του ήρωα, γιατί ο ήρωας άνετα μπορεί να ξαναυπάρξει, είτε με τον ίδιο είτε με άλλον ηθοποιό και να το ξαναπιάσουν από την αρχή το νήμα, πριν τον θάνατο. Επομένως, ο θάνατος είναι μια ωραία, σοκαριστική ιδέα να κλείσει ένας κύκλος του ήρωα, προτού ανοίξει ο επόμενος. Δεν κοστίζει τίποτα στην παραγωγή, γιατί στην ουσία δεν τον χάνει τον ήρωα αυτό, όπως θα ήταν παλιότερα που αν ένας χαρακτήρας πεθάνει οριστικά, τότε πλέον δεν θα έβγαινε άλλη ταινία με αυτόν. Τώρα τα πράγματα είναι πιο ρευστά. Επίσης, οι παραγωγοί απευθύνεται και στο νεανικό κοινό που συνεχώς αλλάζει και εμπλουτίζεται, οπότε η κάθε νέα ταινία θα απευθύνεται και σε ένα διαφορετικό κοινό. Όταν βγει άλλος James Bond θα υπάρχουν νέα παιδιά που μπορεί να μην έχουν δει καμία ταινία με τον Daniel Craig, ή να μην τις είχαν προλάβει στο σινεμά και να τις είδαν χρόνια αργότερα στην τηλεόραση. Σημαίνει κάτι για αυτά ο θάνατός του; Όχι, γιατί θα ενδιαφερθούν για τον νέο ηθοποιό που θα τον υποδυθεί, αν δηλαδή ενδιαφέρονται για τον ήρωα αυτό. Ίσως ο θάνατός του ήταν μια κάποια λύσις.

Περισσότερα σινεφιλικά αφιερώματα μπορείτε να αναζητήσετε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον blog.