Aνάλυση: "Χαρακίρι". Η ολισθηρή πλαγιά της ηθικής

Δημοσίευση: 10 Ιουλίου 2021, 17:50

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά το "Χαρακίρι" του Μασάκι Κομπαγιάσι

<a href="/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Δεν είναι σίγουρο ότι η επιλογή ταινιών ως παραδείγματα ηθικών προβλημάτων μπορεί να αποτελεί μια πραγματικά επιτυχημένη μεθοδολογία, όχι τουλάχιστον πριν διευκρινιστεί η σχέση της τέχνης με την ηθική και, μάλιστα, με την εκάστοτε ισχύουσα ηθική. Ωστόσο, το φιλμ που επιλέγουμε εδώ είναι μια ευκαιρία για κάποιες γενικές σκέψεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Πιο συγκεκριμένα, η ταινία "Χαρακίρι" (1962) του Μασάκι Κομπαγιάσι είναι ένα από τα περίφημα έργα της εκρηκτικής εισόδου του ιαπωνικού κινηματογράφου στη διεθνή σκηνή κατά τις δεκαετίες 1950-1960 (ο Ακίρα Κουροσάβα είναι το πιο σημαντικό όνομα αυτή την περίοδο). Το θέμα της είναι ιδιότυπο: αναφέρεται στην περίοδο των φεουδαρχικών συγκρούσεων στην Ιαπωνία (περίοδος Έντο) και στους εξαθλιωμένους σαμουράι που βίωναν την πιο σκληρή μιζέρια όταν ο φεουδαρχικός οίκος τον οποίο στελέχωναν ως ευγενείς πολεμιστές καταστρεφόταν από άλλο φεουδάρχη. Ο κώδικας τιμής των εν λόγω πολεμιστών προσέφερε ως πιθανή διέξοδο την τελετουργική αυτοκτονία "χαρακίρι" (πιο συχνά "σεπούκου") κατά την οποία ο αυτόχειρας σχίζει την κοιλιά του με το σπαθί του, πριν ένας άλλος σαμουράι τον αποκεφαλίσει και θέσει τέλος στο μαρτύριο και τον πόνο του.

Ένας τέτοιος εξαθλιωμένος, νεαρός σαμουράι φτάνει σε ένα ευγενή και παντοδύναμο φεουδαρχικό οίκο και ζητεί να κάνει χαρακίρι σε ένα έντιμο περιβάλλον. Πραγματική του πρόθεση είναι να του δώσουν κάποια, έστω και μικρή, οικονομική βοήθεια για να στηρίξει το σπίτι του, καθώς είναι σύνηθες ένας ευγενής οίκος να θέλει να αποφύγει τη βεβήλωση της αυτοκτονίας. Οι υπεύθυνοι, ωστόσο, του οίκου στον οποίο απευθύνει το αίτημά του, από το φόβο μήπως επιτρέψουν το κακό παράδειγμα και αρχίσουν να δέχονται τον ένα μετά τον άλλο εξαθλιωμένο, χωρίς αφέντη, ζητιάνο σαμουράι, αποφασίζουν να οδηγήσουν τη διαδικασία μέχρι το δραματικό τέλος. Ο φόβος αυτός είναι γνωστός στην ορολογία της ηθικής φιλοσοφίας ως το επιχείρημα της "ολισθηρής πλαγιάς" (slippery slope), που σημαίνει ότι μια λανθασμένη ηθικά απόφαση μπορεί να δώσει το έναυσμα για μια ολισθηρή πορεία προς το κακό.

Ήδη, η έκφραση του φόβου αυτού από τους υπεύθυνους του οίκου, που είναι και οι ίδιοι πολεμιστές-σαμουράι, δημιουργεί αμφιβολίες ως προς την ακεραιότητα της απόφασής τους, στο μέτρο που η ηθική αυστηρότητά τους δεν πρέπει να υπαναχωρεί στον φόβο. Με άλλα λόγια, η έκφραση της μέριμνας για το καλό του οίκου τους δεν πρέπει, σε καμιά περίπτωση, να χρωματίζεται από κάποιο φόβο. Η απαίτησή τους να χρησιμοποιήσει ο νεαρός αυτόχειρας το ψεύτικο - λόγω φτώχειας - σπαθί του από μπαμπού, κάτι που κάνει την πράξη πολύ πιο επώδυνη, μας οδηγεί να σκεφτούμε ότι ωθούνται από μια σκληρότητα όχι απαραίτητα ηθική. Όταν ο νεαρός που οδηγείται στο χαμό του, ζητήσει δυο μέρες παράταση με την υπόσχεση να επιστρέψει και να ολοκληρώσει την διαδικασία - μια ειλικρινής εκ μέρους του υπόσχεση - οι υπεύθυνοι κωφεύουν. Κι όμως, η αποδοχή του αιτήματος θα τους γλύτωνε οριστικά από τον φόβο της "ολισθηρής πλαγιάς", καθώς θα έθετε τους μελλοντικούς επαίτες-σαμουράι μπροστά στο δίλημμα: ολοκλήρωση της διαδικασίας ή αίτημα παράτασης. Η δημοσιοποίηση αυτής της επιλογής θα ήταν αρκετή για να απωθήσει κάθε παρόμοιο αίτημα στο μέλλον. Και πάλι, οι υπεύθυνοι του οίκου εμφανίζονται ηθικά λίγοι.

Η ιστορία του νεαρού αυτόχειρα, ουσιαστικά, δίνεται μέσα από διαδοχικά φλας-μπακ κατά τη διάρκεια της επίσκεψης με το ίδιο αίτημα του κηδεμόνα του, σαμουράι επίσης, φτωχού επίσης, χωρίς να είναι γνωστή η σχέση μεταξύ των δυο. Σε προηγούμενες μονομαχίες με κάποιους από τους υπεύθυνους, ο κηδεμόνας είχε ήδη δείξει ότι τους έλειπε η απαιτούμενη ακεραιότητα ώστε να παίρνουν ηθικές αποφάσεις. Όταν κάνει γνωστή τη σχέση του με τον νεαρό, πριν από καιρό, αυτόχειρα, θα ακολουθήσει ένα μακελειό κατά το οποίο θα πέσει τελικά νεκρός, υποτασσόμενος στην αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων του, όχι πάντως πριν προκαλέσει βαριές απώλειες στο πολεμικό προσωπικό του οίκου.

Οι υπεύθυνοι αποφασίζουν να παραποιήσουν το περιστατικό στα επίσημα αρχεία του οίκου. Αυτό δείχνει ότι η ηθική τους δεν είναι, σε τελευταία ανάλυση, παρά μια τυποποιημένη συμπεριφορά που θέλει να είναι οπωσδήποτε ορθή αλλά, σίγουρα, δεν είναι αποτελεσματική. Η αποστέωση αυτή του ήθους τους συμβολίζεται με τα επαναλαμβανόμενα συχνά πλάνα της μουμιοποιημένης μορφής, μέσα σε πανοπλία, του ένδοξου ιδρυτή του οίκου. Αυτό που κυρίως ζητούσαν αρχικά, να αποφύγουν το ηθικό ολίσθημα, τελικά δεν το κατόρθωσαν, το αντίθετο μάλιστα.

Η ιστορία της ταινίας μας επιτρέπει να αντλήσουμε δυο, τουλάχιστον, διδάγματα:

1) Για να συνδυάσει κανείς υψηλή ηθική με υψηλή ευφυΐα χρειάζεται κυρίως το δεύτερο.

2) Η ηθική μπορεί να εφαρμόζεται με σκληρό τρόπο οπότε είναι καλό να αποφεύγεται η εφαρμογή της ηθικής με σκληρό τρόπο.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.


ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

Damsel

Damsel

Θα το βρείτε: Netflix

Σύνοψη: Η γλυκιά κόρη ενός βασιλιά ετοιμάζεται για προξενιό με πλούσια φαμίλια για να...
1 ημέρα

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos