Ανάλυση: «Κάποτε στο Χόλυγουντ». Ο νέος ενθουσιασμός

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά το "Kάποτε στο Χόλιγουντ" του Κουέντιν Ταραντίνο και με αφορμή το φιλμ, αναρωτιέται τι θεωρείται πλέον μια καλή ταινία και πως μας ενδιαφέρει

ΣΧΕΤΙΚΑAνάλυση - «Ο Άρχων του κακού»: ο αντιφρονών σκηνοθέτης στα σύνορα

Η ταινία του Κουέντιν Ταραντίνο «Κάποτε στο Χόλυγουντ» (Once upon a time in Hollywood, 2019) γεννά πραγματικά τον θαυμασμό, σαν κινηματογραφική κατασκευή, σαν αφηγηματική ανάπτυξη, σαν δραματικό επιχείρημα, σαν στυλ. Ωστόσο, μάταια αναζητά κανείς, γύρω από την ταινία, στα διάφορα δημοσιεύματα, μια θεωρία που θα λογο-δοτούσε για τον εν λόγω θαυμασμό. Μια καλή ταινία είναι πλέον καλή μόνο ταυτολογικά, χωρίς τη διαμεσολάβηση θεωρητικής επιχειρηματολογίας ή αναλυτικών ρήξεων (όπως, π.χ., ένα ηλιοβασίλεμα είναι ωραίο, απλά σαν ηλιοβασίλεμα). Το νόημά της όποιας ταινίας είναι στιγμιαίο και δίνεται μόνο αποσταγματικά, μέσα από την παντοδύναμη στον σύγχρονο κινηματογράφο άρθρωση «αφήγηση / αναπαράσταση». Πρόκειται για ένα νόημα που δεν απαιτεί ενέργεια νοηματοδότησης από τον θεατή, μια σημασία που είναι ανεξάρτητη από τις μεγαλύτερες σημασίες. Τι θέλει να πει ένας σκηνοθέτης; Ότι θέλει να κάνει μια καλή ταινία. Τι είναι μια καλή ταινία; Αυτή που δεν χρειάζεται να ανησυχείς τι θέλει να πει.

Τέτοια είναι η κατάσταση που ακολούθησε την έκλειψη της θεωρίας του κινηματογράφου, ιδίως των δυο τελευταίων αναλάμψεών της, της σημειολογίας και της ψυχανάλυσης. Με τον τρόπο αυτό κατορθώθηκε μια παλαιά και εγγενής φιλοδοξία του κινηματογράφου, να έχουμε ομιλούσες ταινίες χωρίς λόγο. Αυτό σημαίνει μια πορεία από την ταινία στη μάζα χωρίς διαμεσολάβηση άλλη από αυτήν της πληθωρικής τεχνικής. Υπάρχουν μόνο ήρωες και δραματικές περιπέτειες και τίποτε άλλο, δηλαδή μόνο μοναξιά και παιχνίδια εξουσίας. Είναι ένα θέαμα που προσφέρεται για άμεση κατανόηση ενώ, για αλλαγή, προτείνεται η γκροτέσκα ατμόσφαιρα και η μείξη των ειδών, όπως στον κινηματογράφο του Ταραντίνο. Δηλαδή εξισορροπητικά προτάσσεται ένας εναλλακτικός κινηματογράφος για σινεφίλ. Ο κόσμος μπορεί να χωρίζεται σε δραματικές λειτουργίες και τα τμήματά του να είναι λειτουργικά ή δυσλειτουργικά αλλά, σε καμιά περίπτωση, ο κόσμος δεν είναι μια κατάσταση που ο κινηματογραφικός φακός από-καλύπτει.

Οι ταινίες διακρίνονται και αυτό είναι αρκετό (σε είδη, σε εισπράξεις, σε θέματα, σε βραβεία, κλπ.). Η διάκριση κάνει περιττή την ανάλυση. Η κάμερα δεν καταγράφει, εκφράζει μια βούληση που αφορά στον οίκο του κινηματογράφου και τις κανονιστικότητες του, που είναι πλέον αυτονόητες και μόνο. Ο κινηματογράφος εγκαταλείπει, οικειοθελώς στο εξής, συνεχώς και με ανανεωμένο τρόπο, την «αύρα» της τέχνης για την οποία είχε μιλήσει ο Walter Benjamin. Πως, όμως, μια ταινία μπορεί να είναι καλή χωρίς τον λόγο που θα τη στεφανώνει αξιολογικά; Συνεπώς, οι ταινίες παραδίδονται στη λήθη. Δεν υπάρχει πλέον ιστορία του κινηματογράφου γιατί η ιστορία θα απαιτούσε σκηνοθέτες και ταινίες που θα γεννούσαν ένα ισχυρό λόγο. Ακόμη καλύτερα: ο ισχυρός λόγος θα έκανε τις ταινίες και τους σκηνοθέτες να υπάρχουν ιστορικά.

Ότι δεν υπάρχει πλέον ιστορία του κινηματογράφου, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν μόνο χρονικά του κινηματογράφου. Τέτοιος είναι ο νέο-μεσαιωνισμός του κινηματογράφου, ένας υπέρ-βιομηχανοποιημένος νέο-μεσαιωνισμός βέβαια. Ο θαυμασμός των πολλών και των γευσιγνωστών του κινηματογράφου (των σινεφίλ) σημαίνει ένα άλμα εκτός της επικοινωνίας. Είναι ένας θαυμασμός βωβός που ξεχνιέται αμέσως και ακολουθείται από ένα νέο θαυμασμό κι ύστερα από έναν άλλο, από διαδοχικούς ενθουσιασμούς χωρίς αναλυτικό λόγο.

Αν ίσχυε ξανά η πρόταση ότι η κινηματογραφική κάμερα, αν και προέρχεται από ένα δοσμένο μηχανισμό αναπαράστασης και ισχύος (εννοούμε την αναγεννησιακή προοπτική), κατορθώνει παρόλ’αυτά να αποτυπώνει μια περιοχή της μυχιότητας του κόσμου ή, τουλάχιστον, μπορεί να μας κάνει να διερωτηθούμε για τις δυνατότητες αποτύπωσής της, κάτι τέτοιο θα μας οδηγούσε σε ένα και περισσότερους λόγους για μια ταινία. Τότε μόνο μια ταινία θα μας ενδιέφερε έλλογα και όχι αλλιώς. Στην αντίθετη περίπτωση, ταινίες όπως αυτή του Ταραντίνο χάνουν το εξαιρετικά ισχυρό και δυναμικό στοιχείο που πραγματικά ενέχουν.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.