Aνάλυση: «Το τέλειο χτύπημα». Η ηθική του Πασκάλ

Δημοσίευση: 26 Μαρτίου 2021, 18:24

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά το "Τέλειο χτύπημα" του Τζουζέπε Τορνατόρε και τη νεο-μπαρόκ αισθητική του.

<a href="/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Το ύφος της σύγχρονης αισθητικής παραγωγής χαρακτηρίζεται συχνά ως νέο-μπαρόκ και , με αυτό τον τρόπο, μοιάζει να προσεγγίζει κάπως το μετα-νεωτερικό πνεύμα. Αν το τελευταίο χαρακτηρίζεται από τη συγχρονικότητα πολλαπλών και διαφορετικών γλωσσικών παιγνίων (στην αρχιτεκτονική, για παράδειγμα, έχουμε το συνδυασμό της μοντερνιστικής λειτουργικότητας με καλολογικά στοιχεία που κανονικά δεν ανέχεται η πρώτη) και το μπαρόκ από τη συνύπαρξη πολλαπλών προοπτικών που είναι και το ιδιαίτερο γνώρισμά του, τότε ο συνδυασμός των δυο μοιάζει αρκετά εύλογος.

Η ταινία του Τζουζέπε Τορνατόρε «Το τέλειο χτύπημα» (La migliore offerta, 2013) μοιάζει να εντάσσεται στη νέο-μπαρόκ αισθητική κατά τον τρόπο κινηματογράφησης αλλά και από την άποψη της αφηγηματικής πλοκής. Η υπόθεση της ταινίας αφορά στον μεσόκοπο Βέρτζιλ Όλντμαν (πολύ καλός στο ρόλο ο Geoffrey Rush) που διευθύνει έναν επιτυχημένο οίκο δημοπρασιών έργων τέχνης και είναι εκλεπτυσμένος φιλότεχνος και αξιολογητής ο ίδιος. Εξαιτίας του έρωτά του για μια μυστηριώδη νέα γυναίκα θα εξαπατηθεί από αυτήν και τους συνεργούς της, που είναι φίλοι και συνεργάτες του, και θα του κλαπεί μια πολυτιμότατη συλλογή πινάκων που φυλάσσει σε ιδιαίτερο ασφαλισμένο δωμάτιο της πολυτελούς κατοικίας του.

Το θέμα από κάποιες απόψεις φαίνεται να απηχεί τις αρχές της ηθικής του γιανσενιστικού θρησκευτικού κινήματος και ιδιαίτερα της ηθικής του γάλλου φιλοσόφου και επιστήμονα Μπλαίζ Πασκάλ (1623-1662) που επηρεάσθηκε έντονα από την πρώτη. Η ταινία, έτσι, στρέφεται συστηματικά ενάντια στην αλαζονεία του Βέρτζιλ του οποίου ο χαρακτήρας έχει παγιωθεί στην αποκλειστική αναζήτηση του ίδιου συμφέροντος και την προσωπική απόλαυση του εκλεπτυσμένου κόσμου που έχει στήσει γύρω του. Ο ήρωας στην ουσία αυτό-εξαπατάται, καθώς αναλίσκεται στην ατομική «δόξα» και ο εγωισμός δεν του επιτρέπει να διακρίνει ότι οι άλλοι μπορούν να διαβάζουν τον χαρακτήρα του και έχουν την ικανότητα να τον στρέψουν ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό. Η αντίληψη αυτή της κριτικής του τραγικού ήρωα είναι πολύ συγγενής στην γιανσενιστική κριτική του εγωιστικού εξευγενισμού όπως αυτή αναπτύχθηκε στη Μονή του Port-Royal με την οποία και ανέπτυξε στενές σχέσεις ο Πασκάλ. Για τον τελευταίο, μάλιστα, η ματαιοδοξία έχει άμεση σχέση με τη ζωγραφική όπως σημειώνει στις «Σκέψεις» του:

 «Τι ματαιότητα να ελκύει η ζωγραφική τον θαυμασμό παριστώντας πανομοιοτύπως πράγματα τα οποία κανένας δεν θαυμάζει στα πρωτότυπά τους!» (απόσπ. 116 Chevalier, μτφρ. Κωστή Παπαγιώργη).

Η πνευματικότητα του Port-Royal δεν είναι θρησκευτικά μυστική αλλά επιδίδεται, μάλλον, στη δόμηση ενός αυστηρά ηθικού ατομικού χαρακτήρα. Ο γαλλικός γιανσενισμός εμμένει στη χριστιανική αντίληψη ότι η ψυχή είναι μια και χαρακτηριστικό της είναι η αγάπη. Υπέρ της πεποίθησης αυτής, οφείλει να στοιχηματίζει κανείς καθόσον η μίζα είναι τόσο μεγάλη, όση και το αναμενόμενο κέρδος (η προσωπική σωτηρία), ώστε η όποια αναστολή δεν είναι επιτρεπτή. Έτσι, ο Πασκάλ γράφει:

«Πρέπει να στοιχηματίσετε. Δεν είναι προαιρετικό, είστε υποχρεωμένος. Τι θα διαλέξετε λοιπόν; Για να δούμε. Εφόσον οφείλετε να εκλέξετε, ας δούμε τι σας ενδιαφέρει λιγότερο. Δυο είναι τα πράγματα που έχετε να χάσετε: το αληθές και το αγαθό, και δυο τα πράγματα που έχετε να δεσμεύσετε: το λογικό και τη βούλησή σας, τη γνώση και την ευδαιμονία σας· και η φύση σας δυο είναι τα πράγματα που πρέπει να αποφύγει: την πλάνη και την αθλιότητα» (απόσπ. 451 Chevalier, μτφρ. Κωστή Παπαγιώργη).

Η ιδέα του θρησκευτικού στοιχήματος δεν παραπέμπει σε κάποια καταφυγή στην τύχη. Ο Πασκάλ άλλωστε συνεχίζει: «Η λογική σας δεν τραυματίζεται περισσότερο επειδή διαλέξατε τούτο ή το άλλο, μια και η εκλογή είναι επιβεβλημένη. Επί του προκειμένου, δε χωράει συζήτηση». Η ιδέα του στοιχήματος υπέρ της αγάπης είναι η στάση που υιοθετεί και ο ήρωας της ταινίας του Τορνατόρε όταν ξεπεράσει την κρίση της εξαπάτησής του. Δεν πρέπει να θεωρηθεί η επιλογή αυτή του Βέρτζιλ ως αδυναμία. Αντίθετα, πρόκειται για την ανάπτυξη μιας ηθικής αυστηρότητας και σοβαρότητας, αντίστοιχη προς εκείνες των ιδεών του Πασκάλ. Κατά κάποιο τρόπο, η τελευταία επιλογή του ήρωα συνιστά μια πνευματική βία απέναντι στον προηγούμενο τρόπο ζωής του και τον επανατοποθετεί μέσα στις έγχρονες απαιτήσεις της ύπαρξης, αυτές που παλαιότερα ο εγωισμός του συστηματικά αγνοούσε ώστε και τον οδήγησε στην πλάνη και την αθλιότητα.  

Η μουσική της ταινίας είναι από τις αξιολογότερες τελευταίες συνθέσεις του  Ένιο Μορικόνε.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

Πρώτη δημοσίευση: 26 Μαρτίου 2021, 18:24
Ενημέρωση: 26 Μαρτίου 2021, 18:24

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos