Aνάλυση: "Προμηθέας". Μια ψηφιακή κοσμολογία

Δημοσίευση: 21 Νοε. 2020, 12:45

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, τον "Προμηθέα" του Ρίντλεϋ Σκοτ.  

<a href="/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Ο Ρίντλεϋ Σκοτ είναι ένας σημαντικός σκηνοθέτης της περιόδου που διαδέχθηκε την εποχή των μεγάλων πρωτοποριών της δεκαετίας του 1960. Το ύφος του είναι μπαρόκ και εντάσσεται πλήρως στο ύφος της εποχής μας που θα μπορούσε να ονομασθεί νεο-μπαρόκ, με την ανάδειξη πολλαπλών προοπτικών στην ίδια λήψη, κάτι που κατέστη δυνατό χάρη στη ραγδαία εξέλιξη της κινηματογραφικής και ψηφιακής τεχνολογίας· εκφράζει, επίσης, μια εμμονή στο νεο-γοτθικό σκοτεινό που χρωματίζει τις πάμπολλες κινηματογραφικές δυστοπίες μας. Ο Σκοτ, έτσι, εστιάζει στο εικονιστικό και εικονο-ναρκισσιστικό στοιχείο σε αντίθεση προς το εικονοκλαστικό ή εικονο-κριτικό πνεύμα που διέκρινε τις πρωτοπορίες στις οποίες αναφέρθηκα προηγουμένως, ενώ συγκαταλέγεται, πλήρως, ως δημιουργός, σε έναν "κινηματογράφο της εικόνας" για τον οποίο έχω μιλήσει αλλού.

Στην επιστημονικής φαντασίας ταινία του "Προμηθέας" του 2012, ξαναβρίσκει κάποια θέματα των παλαιότερων, θρυλικών ταινιών του στο είδος, "Blade Runner" και "Άλιεν". Τέτοια θέματα είναι το ερώτημα, τι είναι διακριτά ανθρώπινο; - ιδίως, σε σχέση με την ανάπτυξη υψηλών τεχνολογιών που παράγουν το ομοιωματικά ανθρώπινο, έτσι ώστε η αντίληψη της ταυτότητάς μας ως είδος να βρίσκεται σε σύγχυση· ακόμη, είναι μια διερώτηση για το τερατώδες που εκλαμβάνει απειλητικές διαστάσεις, κάπως σαν πρόκληση προς τη βαθιά ριζωμένη ανησυχία μας, κατά πόσο διατηρείται η ανθρωπινότητά μας ή έχει, πλέον, αποβεί στοιχείο του παρελθόντος και μόνο;

Όλα αυτά δημιουργούν ένα ιδιαίτερα κλειστοφοβικό, πιεστικό αίσθημα σε αντίθεση προς τους αχανείς, κενούς χώρους του διαστήματος και τους πολλαπλούς κόσμους του.

Το τερατώδες, βέβαια, στον Σκοτ, όπως και σε όλο τον σύγχρονο κινηματογράφο επιστημονικής φαντασίας, παρασύρει τόσο περισσότερο και τόσο ευκολότερα την πεποίθησή μας όσο η ψηφιακή υπερ-τεχνολογία διευκολύνει την πιστευτή αναπαράσταση ρεαλιστικών, ανύπαρκτων τεράτων. Είμαστε πλέον, ξεκάθαρα, στον χώρο του παραμυθιού. Ταυτόχρονα, όμως, η γενικευμένη χρήση των σπέσιαλ εφφέ, ειδικά στον χολλυγουντιανό κινηματογράφο, συνδυάζει τις νέες, ισχυρές εμπορικές δυνάμεις της τεράστιας αυτής βιομηχανίας (με κέρδη που συχνά φτάνουν ή και ξεπερνούν το ένα δισεκατομμύριο δολάρια ανά ταινία με μεγάλη χρήση τέτοιων εφφέ) με τη γενικότερη κατεύθυνση της βιομηχανικής παραγωγής της εποχής μας και τη βαθύτατη εξάρτησή της από τα ψηφιακά μέσα.

Έτσι, σε ένα ψηφιακά δημιουργημένο, κινηματογραφικό ειδικό εφέ (ένα τέρας, π.χ., ή μια σειρά από διαστημόπλοια) συναντούνται η μορφή και το περιεχόμενο της ψηφιακής τεχνολογίας που δομεί πλέον τόσο τον υλικό όσο και τον φαντασιακό μας κόσμο.

Χαρακτηριστική τόσο για το ύφος και τη θεματολογία του Ρίντλεϋ Σκοτ όσο και για την ψηφιακή επικυριαρχία είναι η σκηνή από τον "Προμηθέα" κατά την οποία το ανδροειδές Νταίηβιντ ανακαλύπτει και θέτει σε λειτουργία το πλανητοσκόπιο των χαμένων δημιουργών του ανθρώπινου είδους (στον Σκοτ, το ένα είδος δημιουργεί το άλλο χωρίς αυτό να επηρεάζει το ερώτημα περί της γενικότερης δημιουργίας του κόσμου). Πολύ χαρακτηριστικά, εδώ, έχουμε ένα ρομπότ που αναλογίζεται επάνω στην κοσμολογία ενός φυσικού, ισχυρότατου είδους που δεν είναι παρόν εκείνη τη στιγμή. Έτσι, αυτό το μηχανικό-ψηφιακό (ανθρώπινης μορφής) πλάσμα γίνεται ο φορέας μιας συνείδησης που αναμετρά την ψηφιακή αναπαραγωγή της κοσμολογίας ενός είδους που είναι, επίσης, ψηφιακά επεξεργασμένο.

Όλα αυτά εντάσσονται πλήρως στη λογική του μεγάλου θεάματος, λες και αν ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις του θεάματος όλοι οι άλλοι προβληματισμοί μπορούν να παραμερισθούν.  Το "ρομπότ που έχει συνείδηση" αποβαίνει στοιχείο του σασπένς και όχι μέρος ενός ερωτήματος, τι είναι η σκέψη;

Η σκηνή αυτή θεωρείται ότι βασίζεται στον πίνακα του Joseph Wright," Ένας φιλόσοφος διδάσκει πάνω σε ένα πλανητοσκόπιο" του 1766 περίπου. Ο ζωγράφος, σε αυτό τον πίνακα, εγκαταλείπει την παλαιότερη αρχαιολατρική θεματογραφία του και θέτει ένα επιστημονικό ζήτημα στο κέντρο του πίνακά του. Το ίδιο, ο σκηνοθέτης, εδώ, βάζει το ψηφιακό στοιχείο στο κέντρο της κινηματογραφικής αναπαράστασής του. Χαρακτηριστικά, οι δημιουργοί της ταινίας του Σκοτ ονομάζονται "μηχανικοί" (και όχι, για παράδειγμα, θεοί ή, πιο απλά, δημιουργοί), μέσα από μια επιμονή στο επιστημονο-τεχνολογικό στοιχείο. Ο κινηματογραφικός σκηνοθέτης επικαλείται, στο φιλμ αυτό, μια μνημειακή ζωγραφική, αφήνοντας στην άκρη τις κριτικές διατυπώσεις των εικαστικών πρωτοποριών.

Το ερώτημα είναι, αν το θέαμα, σε συνδυασμό με το παραμύθι και το μνημειακό ύφος αποτελούν τα κατάλληλα εργαλεία για να στοχασθεί κανείς το ψηφιακό παρόν και αν η απορία περί των ειδών εξαντλεί το έργο της σκέψης.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

 

 

 

 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos