Aνάλυση: Γιλμάζ Γκιουνέι, ο άσχημος βασιλιάς

Δημοσίευση: 28 Ιουνίου 2020, 13:12

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά τον θρυλικό Τούρκο δημιουργό, Γιλμάζ Γκιουνέι.

<a href="/apopseis-arthra/analysi-pateras-kai-gios-stin-lampsi-toy-kioymprik/63238">Ανάλυση: Πατέρας και γιος στην Λάμψη του Κιούμπρικ</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση: Πατέρας και γιος στην Λάμψη του Κιούμπρικ

Ο Γιλμάζ Γκιουνέι (1937-1984) είναι ένας θρύλος του τουρκικού σινεμά.  Μεγάλος σταρ του λαϊκού κινηματογράφου, σταδιακά προσχώρησε σε μια όλο και μεγαλύτερη πολιτική δέσμευση, στη ζωή του όπως και στην κινηματογραφική παραγωγή του. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, αντίστοιχα προς τις πολιτικές περιπέτειες της χώρας του, γνώρισε τις φυλακές , πρώτα μέχρι το 1974, οπότε και του δόθηκε χάρη, ενώ, την ίδια χρονιά, συνελήφθη εκ νέου και καταδικάστηκε σε 19 χρόνια φυλάκιση. Μέσα από τη φυλακή έγραψε σενάρια, καθοδήγησε τη σκηνοθεσία και το μοντάζ ταινιών που έτυχαν διεθνούς αναγνώρισης, όπως ο «Δρόμος», για την οποία έλαβε αυτοπροσώπως τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών (1982), από κοινού με τον Κώστα Γαβρά, καθώς είχε στο μεταξύ αποδράσει και βρει καταφύγιο στην Γαλλία όπου και πέθανε δυο χρόνια αργότερα. Σε όλη την καριέρα του, υπήρξε δημοφιλέστατος στο τουρκικό κοινό που τον φώναζε χαϊδευτικά ο «άσχημος βασιλιάς».  

Η ταινία Arkadas (1974) είναι, από μια άποψη, η τελευταία ταινία του, αυτή που σκηνοθέτησε σωματικά παρών και στην οποία μπόρεσε να πρωταγωνιστήσει ως ελεύθερος άνθρωπος. Η ταινία αφηγείται τη φιλία δυο ανδρών με φτωχή καταγωγή από τους οποίους ο ένας πέτυχε τον πλουτισμό χωρίς να αποφύγει την κατάβαση στη διαφθορά, ενώ ο δεύτερος παρέμεινε πιστός στην κοινωνική καταγωγή του. Το φιλμ είναι περίφημο επειδή φαίνεται να συνοψίζει, με κριτικό τρόπο, τη διαδρομή του Γκιουνέι ως πρωταγωνιστή του λαϊκού κινηματογράφου, καθώς και τη μελοδραματική θεματική της έως τότε φιλμογραφίας του.

Σύμφωνα με τον Zeynep Koçer, ο Γκιουνέι ως λαϊκός σταρ συμβολίζει την πραγματικότητα και τους φόβους της τουρκικής κοινωνίας απέναντι στην επικράτηση της Δύσης. Οι φόβοι αυτοί βρίσκουν γόνιμο πεδίο παραδειγματισμού στην απεικόνιση της γυναίκας. Ο εκμοντερνισμός της γυναίκας κατά τα δυτικά πρότυπα απεικονίζει τον εκθηλυσμό της κοινωνίας, την αδυναμία ή την απώλεια ισχύος της, και έτσι αυτή ενσαρκώνει τους φόβους της παρακμής. Στην πραγματικότητα, η γυναίκα είναι διπλή: η αγγελική και η δαιμονική. Η πρώτη συνδυάζεται με τον πνευματικό και αγνό έρωτα, ενώ η δεύτερη, κατά συνέπεια, έχει να κάνει με το σωματικό πάθος και δίνεται πάντα ως απομακρυσμένη από τα παραδοσιακά πρότυπα. Η δεύτερα γυναίκα εκπροσωπεί την απειλή, ενώ το επίδικο του κινηματογραφικού μελοδράματος είναι η αγάπη του άνδρα. Ο λαϊκός ήρωας του κινηματογράφου, χάρη στην αγάπη του, επιλύει τη σύγκρουση, εξευγενίζει τον έρωτα, έστω και αν προς στιγμή παρασυρθεί, και τελικά υπερασπίζεται τα παραδοσιακά ιδανικά. Η περιγραφή αυτή των σχέσεων αγάπης και μίσους, δοσμένη με αφελή και χοντροειδή τρόπο, είναι η κινηματογραφική μεταφορά των σχέσεων αγάπης και μίσους της τουρκικής κοινωνίας με τη Δύση. Το πλέγμα αυτό των συναισθημάτων αναπαράστησε με ιδανικό τρόπο, δηλαδή ενσαρκώνοντας κάποια ιδανικά, ο Γιλμάζ Γκιουνέι, ως λαϊκός σταρ.

Η θεματολογία αυτή αναπαράγεται και στην ταινία Arkadas. Η γυναίκα του νεόπλουτου φίλου είναι η δυτικότροπη γόησσα με τις ελεύθερες σχέσεις, αυτή που, επομένως, συμβολίζει την πτώση του άνδρα στην διαφθορά. Ο δεύτερος, φτωχός φίλος, απλός υπάλληλος – τον υποδύεται ο Γκιουνέι – στέκεται πάντοτε σε απόσταση από αυτή τη ζωή, ηθικολογεί και βρίσκει μια σύμμαχο στην θετή κόρη του ζευγαριού η οποία αποτελεί τον άλλο τύπο γυναίκας, είναι δηλαδή η αγνή και πνευματική γυναικεία μορφή. Παρά την τεράστια διαφορά μεταξύ των δυο ανδρών, ηθική προπάντων, ο Γκιουνέι δεν απελπίζεται και επιμένει να επαναφέρει τον φίλο του στην παραδοσιακή ηθικότητα. Η συνεχής προσπάθειά του δεν στέφεται με επιτυχία και αναγκάζεται να αποχωρήσει, νικημένος. Φεύγοντας, ακούγεται ένας πυροβολισμός που μπορεί να σημαίνει την αυτοκτονία του φίλου ή, σε συμβολικό επίπεδο, το οριστικό τέλος της φιλίας τους.

Η αλλαγή στην ταινία αφορά στον ρόλο που ενσάρκωνε ο Γκιουνέι μέχρι τότε. Από πρωταγωνιστική μορφή που επιλύει με παραδειγματικό τρόπο τις αντιφάσεις που βιώνουν οι θεατές του, στο φαντασιακό επομένως επίπεδο, σε αυτή την ταινία μετατρέπεται σε έναν παρατηρητή και, μάλιστα, σε κάποιον, αντίθετα προς την προηγούμενη καριέρα του, ο οποίος οδηγείται στην αποτυχία, αφήνοντας τις αντιφάσεις χωρίς λύση.

Οι ταινίες του Γκιουνέι ανήκουν, οπωσδήποτε, στην κοινωνική ιστορία. Δεν είναι ένας λόγιος σκηνοθέτης και ο τρόπος που δείχνει τα πράγματα είναι μετωπικός, δεν εξελίσσει επομένως την κινηματογραφική γλώσσα. Το φιλμ Arkadas, παρά τις προηγούμενες παρατηρήσεις, παραμένει ένα μελόδραμα. Οι ταινίες του, όπως και άλλες παρόμοιες, όμως, από μια άποψη, μπορούν να ενταχθούν σε αυτό που θα ονομάζαμε μια φεμινιστική επιστημολογία, στην ανάλυση δηλαδή των τρόπων που οι κινηματογραφικές εικόνες αναπαράγουν τις έμφυλες πολώσεις ή, αλλιώς, την έμφυλη γνώση, μέσα στους κατά περίπτωση πολιτισμικούς χώρους.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

Πρώτη δημοσίευση: 28 Ιουνίου 2020, 13:12
Ενημέρωση: 28 Ιουνίου 2020, 13:12

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

Damsel

Damsel

Θα το βρείτε: Netflix

Σύνοψη: Η γλυκιά κόρη ενός βασιλιά ετοιμάζεται για προξενιό με πλούσια φαμίλια για να...
1 ημέρα

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos