"Yesterday" - Ανάλυση: Ψηφιακός ρομαντισμός

To ΜΟVE IT εγκαινιάζει μια νέα στήλη. Εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ. Ο Καθηγητής Πανεπιστημίου Φιλοσοφίας, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του, το "Yesterday" του Ντάνι Μπόιλ.

Η ταινία Yesterday του 2019 σε σκηνοθεσία Danny Boyle καταδεικνύει για εκατομμυριοστή φορά την ικανότητα του κινηματογράφου να αναπαριστά την πραγματικότητα, με ποιο τρόπο το κάνει και τι σημαίνει αυτό. Η ταινία παρακολουθεί την (πνευματική) πορεία ενός ινδο-βρετανού μουσικού στην Αγγλία που θέλει να γίνει ποπ σταρ με δικές του συνθέσεις. Στην προσπάθειά του αυτή ενισχύεται σημαντικά από τη βοήθεια και την υποστήριξη που του παρέχει μια φίλη του, καυκάσια βρετανίδα, δασκάλα στο επάγγελμα, που λειτουργεί ως ατζέντης του τα τελευταία δέκα χρόνια και που αισθάνεται περισσότερα για εκείνον απ’όσα είναι πρόθυμος να παραδεχθεί ή  να αποδεχθεί ο άνδρας.

Ξαφνικά, το ηλεκτρικό δίκτυο «πέφτει» σε όλο τον κόσμο, για κάποια δευτερόλεπτα, και με την επαναφορά του, ο μουσικός που είχε ένα ατύχημα, διαπιστώνει ότι οι άνθρωποι έχουν λησμονήσει αλλά και τα media και το διαδίκτυο έχουν διαγράψει τη μουσική των Beatles. Έτσι, αυτός θα παρουσιάσει τα τραγούδια του σπουδαίου συγκροτήματος ως δικά του. Χάρη σε αυτή τη δυνατότητα που του έδωσε η μοίρα θα ανοίξει ο δρόμος της φήμης και ένα συμβόλαιο με μεγάλη αμερικάνικη επιχείρηση της σόου-μπίζνες. Μέσα στην ίδια διαδικασία, θα αποξενωθεί από τη δασκάλα φίλη του η οποία θα του ομολογήσει τα αισθήματά της και ο ίδιος θα αναγνωρίσει ότι αισθάνεται τα ίδια. Πρέπει να επιλέξει:  την αγάπη ή την καρριέρα-φήμη; Μετά από μια συνάντηση με τον Τζων Λέννον ο οποίος σε αυτό το εναλλακτικό σύμπαν δεν είναι μουσικός αλλά ένας σοφός ηλικιωμένος χίπι, όλος σοφία, που αξιολογεί πάνω απ’όλα τη σημασία της αγάπης, θα πάρει τις αποφάσεις του. Ο ινδο-βρετανός μουσικός σε μια μεγάλη συναυλία που του έχουν κανονίσει θα δώσει λύση στα ηθικά και ερωτικά διλήμματά του, με τρόπο πανηγυρικό.

Η ταινία δείχνει τις κινηματογραφικές δυνατότητες απεικόνισης της (ψυχικής) πραγματικότητας αφού ως είδος δημόσιου ονείρου καταγράφει τι πιστεύουμε ή τι πιστεύεται γενικώς, τι ελπίζουμε ή τι ελπίζεται γενικώς, τι ευχόμαστε ή τι περιεχόμενο έχουν σήμερα οι ευχές του κόσμου. Κατ’αρχήν, η διακοπή του ρεύματος που προκαλεί την αμνησία δεν γεννά στον ήρωα καμιά διάθεση, χαρακτηριστική του κόσμου της επιστημονικής φαντασίας, να μάθει τι συνέβη και γιατί συνέβη αυτό. Αντιμετωπίζει το όλο ζήτημα αποκλειστικά ωφελιμιστικά. Με το ίδιο επιχείρημα, δείχνεται η τεράστια σημασία της δικτύωσης αφού έστω και μια μικρή δυσλειτουργία της μετατρέπει το συμβολικό κεφάλαιο που κατέχουμε ως πολιτισμός. Ο Τζων Λέννον που, ως γνωστόν, ήταν μάλλον δύσκολου χαρακτήρα άνθρωπος, παρουσιάζεται εδώ ως ένας γέρο-σοφός, συμφιλιωμένος με τον εαυτό του, που δίνει στον ήρωα ένα μάθημα ζωής, ικανό να μεταστρέψει τις  επιλογές του. Ωστόσο, αυτή η μεταστροφή γίνεται πάλι μέσω ενός μεγα-μηντιακού γεγονότος, μια μαζικής συναυλίας, στη διάρκεια της οποίας δίνεται η λύση της δραματικής εμπλοκής της ταινίας. Ο ήρωας, έτσι,  λειτουργεί και πάλι  στο πλαίσιο του κόσμου της δημοσιότητας. Τέλος, το «ανέβασμα» των τραγουδιών στο διαδίκτυο ως τρόπος ματαίωσης των σχεδίων της μεγάλης, κακιάς εταιρείας, ως τρόπος «αντίστασης», δηλαδή,  ανήκει σε άλλη, προγενέστερη δεκαετία.

H άποψη του MOVE IT για την ταινία.

Τώρα, οι ίδιες οι εταιρείες ανεβάζουν στο διαδίκτυο τα προϊόντα τους και τα άλμπουμ ποπ μουσικής πουλούν πρακτικά μηδαμινά νούμερα. Οι παγκόσμιες επιχειρήσεις προτιμούν πλέον τα σίγουρα λεφτά της δικτύωσης παρά τα αβέβαια χρήματα των πωλήσεων από τα οποία θα πρέπει να πληρώνουν και πνευματικά δικαιώματα. Εδώ και χρόνια, ένας ποπ μουσικός στηρίζεται κυρίως στα έσοδα των συναυλιών του για όσο διάστημα συντηρείται η δημοφιλία του. Η ταινία, επομένως, αναγνωρίζει τη μεγάλη σημασία της δικτύωσης αλλά αποσιωπά την οικονομία της. Τόσο ο σκηνοθέτης όσο και ο διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας μοιάζουν να μην έχουν επισκεφθεί ποτέ κανένα μουσείο και δεν εκδηλώνουν, κινηματογραφικά, καμιά εικαστική ανησυχία πέραν της απεικόνισης της δράσης με όρους απόλυτης ευκρίνειας. Μας κάνουν να αναρωτιόμαστε: για πότε, άραγε, προορίζεται το λογισμικό που θα αντικαταστήσει τόσο τον σκηνοθέτη όσο και τον διευθυντή φωτογραφίας;

Θα διατίθεται άραγε δωρεάν και online; Πολύ πιο δραματικά, ωστόσο, και πολύ πιο καταθλιπτικά, η ταινία καταγράφει την πλήρη αδυναμία ανάπτυξης σχέσεων αγάπης μεταξύ των ανθρώπων στον ιδιωτικό (ψυχικό) χώρο, έξω από το δημόσιο (διαδικτυακό) χώρο. Η αγάπη των πρωταγωνιστών είναι κυρίως μια αγάπη της εποχής της φαινομενικότητας της δικτύωσης. Σίγουρα, πλέον, ζούμε ολοκληρωτικά στο ζοφερό κόσμο που περιγράφει ο γάλλος συγγραφέας Μισέλ Ουελμπέκ στα μυθιστορήματά του. Τα υπόλοιπα της ταινίας, αγάπες και λουλούδια, λειτουργούν ως φολκλόρ άλλων εποχών.

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.