Ταξίδι στην άλλη όχθη

Σύνοψη: Το ταξίδι της Μιζούκι και του συζύγου της Γιουσούκε δεν σταματά, παρόλο που εκείνος πνίγηκε στη θάλασσα πριν από τρία χρόνια. Όταν ξαφνικά επιστρέφει στο σπίτι, εκείνη δεν εκπλήσσεται. Αντ' αυτού, η Μιζούκι αναρωτιέται γιατί άργησε τόσο πολύ. Συμφωνεί με τον άντρα της να την πάρει μαζί του σ' ένα ταξίδι. Η Μιζούκι θέλει να του γνωρίσει τους ανθρώπους εκείνους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή της. Το ταξίδι τούς οδηγεί στην ιαπωνική ενδοχώρα, στα χωριά και στην εξοχή. Είναι ένα όμορφο ταξίδι, που κινείται στα όρια της πραγματικότητας και του φανταστικού ανάμεσα σε πνεύματα και φαντάσματα. Πρόκειται για ένα road movie, μια ιδιαίτερη ταινία για τη ζωή και τον θάνατο. Ο Κουροσάβα, ένας τεχνίτης της κινηματογραφικής εικόνας, γύρισε μια ταινία που μιλά για την αγάπη, την απουσία και το πένθος που δεν μπορούμε να μην βιώσουμε. Είναι ένα ταξίδι προς την άλλη όχθη.

Σκηνοθετικό σημείωμα

Στα ιαπωνικά, υπάρχει ένα ρήμα που συμπυκνώνει τη συνοδεία του ανθρώπου προς τον θάνατο, δηλαδή τις στιγμές εκείνες που παρακολουθούμε αυτή τη μετάβαση. Λέγεται «mitoru». Μένει να διαπιστώσουμε κατά πόσον μπορούν να αποδοθούν οι λεπτές αποχρώσεις αυτής της λέξης σε άλλες, ξένες γλώσσες.

Λίγοι είναι εκείνοι οι άνθρωποι που έχουν περάσει αυτές τις τελευταίες στιγμές με έναν άνθρωπό τους που πεθαίνει, κι έχουν επικοινωνήσει μαζί του σε αυτό το τελευταίο «ταξίδι» ακουμπώντας απαλά το χέρι τους πάνω του, αισθανόμενοι μια ανταλλαγή προθέσεων και συναισθημάτων. Ευτυχώς, δεν έχει συμβεί σε εμένα κάτι παρόμοιο έως σήμερα. Όμως, σύμφωνα με εκείνους που το έχουν ζήσει, αυτές οι τελευταίες ημέρες, αυτές οι λίγες ώρες, αποτελούν μια πολύτιμη και ιερή εμπειρία που δεν ανταλλάσσεται. Μέσα σε αυτή τη στιγμή, οι δυο μεριές ξαναθυμούνται το κοινό παρελθόν τους, γνωρίζουν στιγμές του ενός και του άλλου που δεν είχαν φανερωθεί έως τώρα, ενώ μιλούν για το πώς σκέφτονται το μέλλον τους. Όλες αυτές οι στιγμές προκαλούν, αξιολογούνται, κατανοούνται καλύτερα. Το ρήμα «mitoru» συμπυκνώνει όλη αυτή τη διαδικασία.

Στην πραγματικότητα, αυτός ο εξαιρετικά οικείος και συναισθηματικός διάλογος τοποθετείται στο κρεβάτι του θανάτου. Στη φαντασία όμως, αυτός ο χώρος και ο χρόνος που επεκτείνονται ώστε να περιλαμβάνουν αυτή τη διαδικασία, ερμηνεύονται με τον αφηγηματικό όρο «ταξίδι». Αυτή είναι η τολμηρή υπόθεση επί της οποίας χτίστηκε το μυθιστόρημα που βασίστηκε η ταινία μου.

Υπό το πρίσμα της εμπειρίας που έχω αποκτήσει ως σκηνοθέτης, το θέμα που με ελκύει για να το φέρω στη μεγάλη οθόνη, πρέπει να συμπυκνώνεται σε ένα όραμα που θέλω να καταλάβει το κοινό.

Για πολύ καιρό, είχα τη γνώμη ότι το σώμα και το πνεύμα υπάρχουν πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Αυτός είναι ο λόγος που θεωρώ ότι είναι κάπως βιαστική η εκτίμηση κάποιων που θεωρούν ότι ο θάνατος παίρνει αμέσως και το σώμα και το πνεύμα. Παρολαυτά, κάθε φορά που σκέφτομαι πώς απεικονίζονται και πότε εμφανίζονται τα «φαντάσματα», αναρωτιέμαι: «Γίνονται φαντάσματα για να πάρουν αμέσως εκδίκηση». Όπως ξέρετε, τα φαντάσματα που λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο, έχουν εμφανιστεί στις κλασικές ιαπωνικές ταινίες τρόμου (kaidan) και στις σαιξπηρικές ιστορίες.

Στην ταινία μου «Ταξίδι στην άλλη όχθη» εμφανίζεται μια εντελώς νέα μορφή θανάτου. Πιο σωστά, η εικόνα που περιγράφεται στην ταινία είναι θεμελιωδώς διαφορετική από όσες εμφανίζονται έως τώρα τα φαντάσματα ή οι άνθρωποι που έχουν πεθάνει. Ο Γιουσούκε της ταινίας έχοντας πεθάνει προσωρινά (φυσικός θάνατος), παραμένει στον κόσμο τρία χρόνια ακόμη ώστε να προετοιμαστεί για τον πραγματικό του θάνατο (πνευματικός θάνατος). Το γεγονός του προσωρινού θανάτου σημαίνει ότι ο Γιουσούκε κατέχει ένα σώμα απλά. Πρώτα απ' όλα, το σώμα είναι ένα κινούμενο σύστημα που δεν έχει καμία διαφορά από μια πέτρα. Πειράματα έχουν δείξει ότι τα συστατικά που αποτελούν το σώμα και το μυαλό, μπορούν να ανανεωθούν ένα χρόνο μετά τον θάνατο. Με αυτό κατά νου, το να βλέπουμε το σώμα ως φυσική βάση για το πνεύμα δεν είναι κι εντελώς παράλογο. Κι όμως, το πνεύμα καταφέρνει να υπάρχει ακόμη κι αν δεν υπάρχει υλική βάση, δηλαδή το σώμα. Αυτό είναι ένα θαύμα. Έτσι, στην ταινία μας, ακόμα κι αν το σώμα του Γιουσούκε δεν υπάρχει (φαγώθηκε από καβούρια μες στη θάλασσα που πνίγηκε), το πνεύμα του ανασυντέθηκε σε ένα νέο σώμα κι εξακολουθεί να υπάρχει. Έτσι, δεν μας κάνει εντύπωση που το σώμα του Γιουσούκε γυρίζει σπίτι του και προσπαθεί αν φέρεται φυσιολογικά (π.χ. πίνει, γελάει, βγάζει μούσια).

Τέλος, η άλλη πρωταγωνίστριά μας, η Μιζούκι, δεν νιώθει καμία έκπληξη όταν βλέπει τον σύζυγό της να επιστρέφει σε αυτήν. Ταξιδεύει μαζί του και απλώς φέρνει σε πέρας το έργο της, να τον συνοδεύσει δηλαδή στον πραγματικό του θάνατο. Αφού πλέον είναι με τον Γιουσούκε, συναντά μια σειρά ανθρώπων, εκ των οποίων οι περισσότεροι έχουν πεθάνει σαν κι αυτόν. Συνεχίζοντας το ταξίδι τους, η Μιζούκι μαθαίνει ότι ο σύζυγός της δεν μπορεί να γυρίσει οριστικά πίσω, αλλά μένει με την αμυδρή ελπίδα ότι ταξιδεύοντας κι άλλο, αυτός ο προσωρινός θάνατος θα παραμείνει προσωρινός. Κι ότι η καθημερινή τους ζωή θα παραμείνει αναλλοίωτη. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει αληθινά δυνατό; Ότι κι αν γίνει όμως, έπειτα από τρία χρόνια απουσίας του Γιουσούκε, η τωρινή του παρουσία θα γεμίσει εκ νέου τη ζωή τους και η Μιζούκι θα απολαύσει αυτή την αίσθηση της αναπλήρωσης που της έλειπε καιρό τώρα. Ξαναθυμούνται το παρελθόν τους, μαθαίνουν γεγονότα του ενός και του άλλου που δεν έγιναν ποτέ γνωστά και συζητούν για το μέλλον. Όλα αυτά προκαλούν, αξιολογούνται και γίνονται κατανοητά. Θεωρώ ότι δεν υπάρξει άλλη ταινία που να περιγράφει αυτή τη συνοδεία (mitoru) και τις πράξεις που περικλείουν αυτή τη συνοδεία, τόσο πλούσια και ζωντανά, όπως αποτυπώνονται μέσα από την ιστορία αυτού του ζευγαριού.

Κιγιόσι Κουροσάβα