Mατιές στα Βαλκάνια στο φετινό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Οι κινηματογραφιστές που εκπροσωπούν τη βαλκανική χερσόνησο χτίζουν χρόνο με το χρόνο ένα συμπαγές, δυναμικό κινηματογραφικό σύνολο με ετερόκλητα στοιχεία, αλλά και εκλεκτικές συγγένειες. Σ’ αυτό το κινηματογραφικό αλφαβητάρι, κάθε λέξη που προστίθεται αφήνει το αποτύπωμά της. Κυρίαρχη θέση στο φετινό πρόγραμμα του τμήματος του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, "Ματιές στα Βαλκάνια"¨, έχει το αφιέρωμα στον Ερντέν Κιράλ, απ’ τους σημαντικότερους Τούρκους σκηνοθέτες, με έργο που παραμένει άγνωστο στην Ελλάδα, ο οποίος θα παραβρεθεί στο φεστιβάλ για να παρουσιάσει τις ταινίες του.

Μαθητής του Γιλμάζ Γκιουνέι, ο Ερντέν Κιράλ γεννήθηκε το 1942, σπούδασε κεραμική στην Σχολή Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης και πολύ γρήγορα βρήκε τον δρόμο του στον χώρο του κινηματογράφου το 1978, υπογράφοντας το ντεμπούτο του μεγάλου μήκους The Canal (η αληθινή ιστορία της πάλης ενός δημόσιου λειτουργού κόντρα σε γαιοκτήμονες) μέσα σε κλίμα έντονης πολιτικής αναταραχής. Έκτοτε, ξεκινά μια πορεία δημιουργική και δύσκολη, στη διάρκεια της οποίας ο Κιράλ εξελίχθηκε σε έναν απ’ τους σπουδαιότερους δημιουργούς της γενιάς του ’70 και ’80, που ανέπτυξαν μια κοινωνικoρεαλιστική παράδοση στον τούρκικο κινηματογράφο. Στο βραβευμένο με Αργυρή Άρκτο A Season in Hakkari (1983), ο δημιουργός ακολουθεί τον ήρωά του και περιγράφει το πολιτισμικό σοκ ενός νεαρού διανοούμενου που εξορίζεται σε ένα απομονωμένο χωριό στη θέση του δασκάλου για ένα χειμώνα. Τολμηρός auteur, ο Ερντέν Κιράλ δε διστάζει να θίξει θέματα ταμπού, είτε πρόκειται για πολιτική, είτε για ερωτική έκφραση. Ανήκει στους ελάχιστους τούρκους δημιουργούς που ενέταξαν τον αισθησιασμό στο έργο τους, όπως για παράδειγμα στο The Hunter (1998), ταινία βασισμένη σ’ έναν τοπικό θρύλο με θέμα τον παράνομο έρωτα μιας νεόνυμφης κι ενός κυνηγού, αλλά και στο Conscience (2008), που ανιχνεύει τις δυναμικές σ’ ένα ερωτικό τρίγωνο. Στην 52η διοργάνωση θα προβληθεί και το Golden Horn (2010), η πιο πρόσφατη ταινία και πρώτο ντοκιμαντέρ του Ερντέν Κιράλ, ένα τολμηρό, διόλου τουριστικό, πορτραίτο της Κωνσταντινούπολης, στο οποίο προβάλλονται έντονα η πολυθρησκευτική διάσταση και τα πολυπολιτισμικά στοιχεία της πόλης μέσα από την αφήγηση ενός Έλληνα της Πόλης που επιστρέφει μετά από χρόνια στον τόπο που μεγάλωσε. Βαλκανικό Πανόραμα Αν κάποιος προσπαθήσει να ανιχνεύσει ένα κοινό στοιχείο στις φετινές ταινίες του βαλκανικού προγράμματος, τότε θα κατέληγε στην έννοια της απελευθέρωσης. Ήρωες που πασχίζουν να λύσουν τα δεσμά τους – προσωπικά, κοινωνικά, πολιτικά – καλούν το θεατή σε ένα ταξίδι με προορισμό τον ίδιο του τον εαυτό.

Η μαύρη κωμωδία Punk’s not Dead (FYROM, Σερβία, 2010) του Βλαντιμίρ Μπλαζέφσκι, με θέμα την επανένωση ενός πανκ συγκροτήματος από τη FYROM που δίνει συναυλίες σε αλβανικό έδαφος, θίγει το ζήτημα της έξαρσης του εθνικισμού, δίχως ωστόσο να χάνει τον άξονά της που είναι η ψυχή της πανκ μουσικής. Μαύρη κωμωδία, ωστόσο σε άλλο μήκος κύματος είναι και το Adalbert’s Dream (2010, Works in Progress) του Ρουμάνου Γκαμπριέλ Ακίμ. Βασισμένη σε αληθινή ιστορία, η ταινία εξιστορεί τα γεγονότα που συνέβησαν σε ένα εργοστάσιο στη κομμουνιστική Ρουμανία της δεκαετίας του ’80.

Δυνατές ερμηνείες και ευφυής διάλογος κρατά καθηλωμένο τον θεατή στο μεταφυσικό θρίλερ του Ντέγιαν Ζέσεβιτς The Enemy (Σερβία, Βοσνία, Κροατία, Ουγγαρία, 2010), όπου θέτει ερωτήματα για το ‘ποιος είναι ο εχθρός’, με ήρωες μια ομάδα ναρκοσυλλεκτών που αλληλοσπαράζονται, μέρες μετά τη λήξη του βαλκανικού πολέμου. Μια παράξενη ταινία απελευθέρωσης και υπέρβασης υπογράφει φέτος ο Κάμεν Καλέβ με το The Island (2011). Η Λετίσια Κάστα και ο Θορ Λίντχαρτ, υποδύονται το ζευγάρι αστών που απ’ το Παρίσι, θα βρεθούν για διακοπές σ’ ένα απομονωμένο νησί στη Μαύρη Θάλασσα. Θαμμένα μυστικά, η φύση σε ρόλο πρωταγωνιστή, ο Big Brother σε ρόλο - έκπληξη και η ανάγκη του ήρωα να σπάσει τα αστικά του δεσμά δημιουργούν ένα ατμοσφαιρικό κράμα.

Τον εαυτό τους υπερβαίνουν και οι ήρωες της – επίσης βουλγαρικής – ταινίας Avé του Κονσταντίν Μπογιάνοφ. Μελαγχολικό, με υποδόριο χιούμορ, ορμή εφηβική και ενήλικους προβληματισμούς, το φιλμ ακολουθεί την έφηβη Άβε και τον νεαρό Καμέν σε ένα road trip με προορισμό τους βαθύτερους φόβους τους. Με οτοστόπ θα ταξιδέψουν, θα ερωτευθούν, θα αλλάξουν ταυτότητες και εν τέλει, ζωές. Best Intentions (2011), είναι ο τίτλος της νέας ταινίας του Αντριάν Σιτάρου, στην οποία μέσα από μπουρλέσκ καταστάσεις, με φόντο το δωμάτιο ενός νοσοκομείου, ακολουθεί την εσωτερική διαδρομή του 35χρονου νευρωτικού ήρωά του, ο οποίος παρά τις καλές του προθέσεις, αφήνει τα λάθη του να τον προσδιορίσουν.

Ο Αμερικανός Τζόσουα Μάρστον (Maria Full of Grace) υπογράφει την αμερικανοαλβανική παραγωγή The Forgiveness of Blood (2011). Η βεντέτα δυο οικογενειών, που ξεκινά από μια απλή διαμάχη και καταλήγει σε αιματοκύλισμα, αναγκάζει δυο παιδιά να εγκαταλείψουν βίαια την αθωότητά τους.