Η νύχτα του Σαν Λορένζο (1982)

Κάθε τέλος, μια αρχή

Οι λαϊκές ιστορίες, ακριβώς επειδή μεταφέρονται από στόμα σε στόμα, συνήθως περιλαμβάνουν υπερβολές και απέχουν σε κάποια σημεία αρκετά από τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα (βλ. Διγενή Ακρίτα).

Η συγκεκριμένη βασίζεται μεν σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στο χωριό Σαν Μινιάτο (στην ταινία το χωριό λέγεται Σαν Μαρτίνο), της επαρχίας της Τοσκάνης (περιοχή στην οποία μεγάλωσαν οι αδελφοί Ταβιάνι), αλλά αποδίδεται ωραιοποιημένα μέσα από την αφήγηση – δηλαδή μέσα από ένα τεράστιο flashback - μιας κοπέλας που υποτίθεται ότι βίωσε κάποια από τα γεγονότα σε ηλικία έξι χρόνων όταν αυτά συνέβησαν. Γίνεται όμως μία ιστορία που περιλαμβάνει το ξεκλήρισμα ενός χωριού κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το θάνατο μικρών παιδιών, την πείνα και όλα τα δεινά που συνοδεύουν ένα πόλεμο να μετατραπεί σε μία ταινία που θα σου γεννήσει την αισιοδοξία και θα σου φορέσει ένα χαμόγελο στα χείλη ακόμα και κατά τη διάρκεια της προβολής της;

Στα χέρια των Ταβιάνι, ναι – είναι εφικτό. Οι εικόνες των Ταβιάνι είναι τόσο όμορφες (αυτό ισχύει και σε ένα γενικότερο πλαίσιο) που ενώ ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με τον πόνο και την εξαθλίωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τα προσπερνά και αρέσκεται στο να θαυμάζει την ομορφιά με την οποία περιγράφονται τα γεγονότα (άλλοτε μέσω της κάμερας κι άλλοτε μέσω της αφήγησης). Υπάρχει μία σκηνή (ίσως η πιο σημαντική της ταινίας), κατά την οποία οι χωρικοί που έχουν πάρει το δρόμο της φυγής, βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε ένα σιντριβάνι λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό περιμένοντας το ρολόι να δείξει 3 (τα ξημερώματα) και να ακούσουν τον ήχο του βομβαρδισμού των σπιτιών τους (και κατ’ επέκταση των ίδιων των ζωών τους). Καθώς περιμένουν κάτω από τον έναστρο ουρανό (είναι η νύχτα του Σαν Λορέντζο, δηλαδή η νύχτα που πέφτουν τ’ αστέρια και ο κόσμος κάνει ευχές), μας δίνεται η δυνατότητα να διαβάσουμε τις σκέψεις και τις ευχές των χωρικών.

Οι Ταβιάνι μας δείχνουν, μεταξύ άλλων, την τότε εξάχρονη αφηγήτρια να εύχεται να βομβαρδιστεί το σπίτι της και να λέει: «Θεέ μου δεν έχω διασκεδάσει ποτέ τόσο πολύ στη ζωή μου». Τι ειρωνεία… αφού κάπως έτσι νιώθει και ο θεατής. Μπορεί να έρχεσαι σε επαφή με τον πόνο αλλά υπάρχουν σκηνές που το διασκεδάζεις. Είναι μία λαϊκή ιστορία παράδοσης αποδοσμένη σαν ένα λυρικό ποίημα με εικόνες που σου μένουν αξέχαστες. Μπορεί ο έναστρος ουρανός της νύχτας του Σαν Λορέντζο να καλύπτεται από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών αλλά οι άνθρωποι είναι ενωμένοι και μέσα από το τέλος – το βομβαρδισμό του Σαν Μαρτίνο – τους δίνεται η δυνατότητα να κάνουν μία νέα αρχή. Αυτό είναι και το βασικό μήνυμα της ταινίας: Κάθε τέλος και αρχή (εύστοχη η επανέκδοσή της αυτή την εποχή που βιώνουμε κι εμείς τη δική μας εξαθλίωση – περνά μήνυμα αισιοδοξίας).

Ελεωνόρα Βερυκοκίδη