Ανάλυση - Vertigo: Καρλότα, Μάντλεν, Τζούντι

Δημοσίευση: 1 Ιουνίου 2021, 11:44

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, την γυναικεία παρουσία στο Vertigo του Άλφρεντ Χίτσκοκ.

<a href="/apopseis-arthra/analysi-i-ekleipsi-i-zoi-kai-hrimatistirio/69603">Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο</a>ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Στην ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ Vertigo / «Ο δεσμώτης του ιλίγγου» (1958), ο πρωταγωνιστής (Τζαίημς Στιούαρτ), παρόλες τις ψυχολογικές μεταπτώσεις και τον ρομαντισμό του, δεν είναι τόσο σημαντικός όσο ο βασικός γυναικείος ρόλος (τον υποδύεται η Κιμ Νόβακ). Δεν θα έπεφτε κανείς πολύ έξω αν ισχυριζόταν ότι αυτό το γυναικείο πρόσωπο είναι από τα πλέον ενδιαφέροντα, ίσως και το πιο ενδιαφέρον, της μακράς σκηνοθετικής καριέρας του Χίτσκοκ. Θα άξιζε, λοιπόν, να επιμείνουμε λίγο περισσότερο στον χαρακτήρα αυτό και τις διάφορες πτυχές του.

Η Τζούντι, νέα γυναίκα από τη μεγάλη αμερικανική ενδοχώρα, μεσαίας ή φτωχής οικογένειας, έρχεται στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ για να εργαστεί ως γραμματέας και, γενικότερα, να βρει την τύχη της. Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση γίνεται με τη γνωριμία και ερωτική σχέση με έναν πλούσιο, τον Γκάβιν Έλστερ, ο οποίος της προτείνει τη συνεργία σε μια κακουργηματική πράξη. Η Τζούντι παρέχει τη σύμπραξή της η οποία σημαίνει να υποκριθεί τη σύζυγο του Γκάβιν, Μάντλεν, με απώτερο στόχο την καλυμμένη δολοφονία της, μπροστά σε έναν ουδέτερο και αξιόπιστο μάρτυρα. Τα κίνητρα του άνδρα μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητά αν λάβουμε υπόψη ότι τα πλούτη του ζευγαριού ανήκουν κυρίως στην Μάντλεν και ότι ο Γκάβιν ανήλθε κοινωνικά μόνο χάρη στο γάμο του. Η πλεκτάνη βασίζεται επάνω στην εξαπάτηση του Σκότι (Στιούαρτ), παλαιού αστυνομικού, που έχει αναπτύξει μια φοβία για τα ύψη (vertigo).

Το υποκριτικό έργο της Τζούντι είναι πιο δύσκολο επειδή δεν αρκεί να ταυτιστεί με την Μάντλεν και να εμφανισθεί ως εκείνη αλλά πρέπει και να υποδυθεί μια επιπλέον, υποτιθέμενη ιδιαιτερότητα της συζύγου. Η Μάντλεν παρουσιάζεται να έχει καταληφθεί από το πνεύμα μιας κυρίας του 19ου αιώνα, της Καρλότα Βαλντέζ, μιας γυναίκας που έζησε βασανισμένη ζωή και είχε δραματικό τέλος. Η κατάληψη από το πνεύμα της πεθαμένης εμφανίζεται να οδηγεί την Μάντλεν στην μελαγχολία. Ο Σκότι ταράζεται και γοητεύεται από αυτό το μίγμα προσωπικοτήτων και καταλήγει να ερωτευθεί την Τζούντι/Μάντλεν.

Όταν το έγκλημα συντελεσθεί, ο Σκότι θα πέσει σε κατάθλιψη, πιστεύοντας ότι έχασε την Μάντλεν. Αναρρώνοντας και καταδιωκόμενος από το φάντασμα της χαμένης αγάπης, θα πέσει τυχαία επάνω στην Τζούντι. Όταν βεβαιωθεί ότι δεν είναι η γυναίκα που νόμιζε ότι ήταν, θα επιμείνει σε συναντήσεις μαζί της. Με ανυποχώρητη εμμονή θα προσπαθήσει να την μετατρέψει εμφανισιακά, μέχρι και την πιο μικρή λεπτομέρεια, στην Μάντλεν που είχε γνωρίσει, με τον ίδιο τρόπο που, παλαιότερα, ο Γκάβιν είχε μεταπλάσει τη νεαρή επαρχιωτοπούλα στη γυναίκα της ανώτερης κοινωνίας που ήταν η σύζυγός του. Από αυτή την άποψη, τόσο ο Γκάβιν όσο και ο Σκότι είναι δυο Πυγμαλίωνες (σκηνοθέτες;) που διαμορφώνουν μια γυναίκα σύμφωνα με τα δικά τους αποκλειστικά συμφέροντα (οικονομικά ή ερωτικά κατά περίπτωση). Και η δεύτερη προσομοίωση, τελικά, θα έχει τραγική κατάληξη όπως και η πρώτη.

Το αξιοσημείωτο στην ιστορία αυτή είναι ο πειθήνιος τρόπος με τον οποίο η Τζούντι υποτάσσεται στις επιθυμίες των δυο ανδρών. Γίνεται η Μάντλεν μια πρώτη φορά, για χάρη του Γκάβιν και η Μάντλεν, πάλι, μια δεύτερη φορά, για χάρη του Σκότι. Είναι περίεργο πόσο πιστεύει, βαθιά μέσα της, ότι τα προσωπικά της σχέδια ή όνειρα εξαρτώνται από τις πρωτοβουλίες και τους σχεδιασμούς των δυο ανδρών, παρόλο που και οι δυο αυτοί κινούνται από κίνητρα που δεν την συνυπολογίζουν διόλου ως ξεχωριστό άτομο.

Μπορεί να κάνει κάποιος αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους υποθέσεις για τους λόγους που ωθούν την Τζούντι σε μια τόσο υποταγμένη συμπεριφορά. Ένας από αυτούς θα μπορούσε να είναι ότι η ταύτιση με την Μάντλεν ενέχει ένα ιδιαίτερο βάρος στο χώρο της δικής της, προσωπικής επιθυμίας και ότι η φανταστική ταύτιση αυτής της τελευταίας με την Καρλότα ήταν ένα στοιχείο που άσκησε, καταλυτικά, επάνω στην προσωπικότητά της μια ισχυρότατη και αναπόδραστη γοητεία. Φυσικά, οι ερμηνείες εδώ μπορούν και πρέπει να πολλαπλασιάζονται σχετικά με το «αίνιγμα Τζούντι».

Η ερμηνεία της Κιμ Νόβακ είναι γενικά αξιοθαύμαστη και ιδιαίτερα ως προς αυτό: συναισθάνθηκε ότι η Τζούντι δεν μπορεί να υπάρχει πέρα από την Μάντλεν παρά μόνο ως αυτοτιμωρούμενη. Έτσι, η Τζούντι της είναι πάντοτε μια άλλη εκτός από τις λίγες στιγμές που, διαμαρτυρόμενη, προσπαθεί να έλθει στην επιφάνεια για να χαθεί αμέσως μετά στον ρόλο της. Μέσα από αυτό το παιχνίδι των καθρεφτών, η ταινία αποδεικνύεται αυτό που πραγματικά είναι, ένα ρομαντικό αριστούργημα.  

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

BOX OFFICE

Ταινία
4ημέρο
Tanweer
43250
Film Group
13175
Tanweer
12142
Tanweer
4254
Tanweer
2372
Baghead, από την Spentzos Baghead, από την Spentzos