Aνάλυση: The Hurt Locker. Ο άνθρωπος που δεν φοβάται

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, την ταινία Hurt Locker, της Κάθριν Μπίγκελοου. 

ΣΧΕΤΙΚΑAνάλυση - «Ο Άρχων του κακού»: ο αντιφρονών σκηνοθέτης στα σύνορα

Η αξία του χολλυγουντιανού κινηματογράφου. στις πιο καλές στιγμές του, έγκειται, πέρα από την επεξεργασία και ανάπτυξη της κινηματογραφικής γλώσσας, στην ανάδειξη ενός αρχετύπου. Αυτό είναι η εικόνα του ανθρώπου της Δύσης, του πιονιέρου, που προχωράει στις απέραντες, άγριες εκτάσεις, πέρα από τις «ευρωπαϊκές» ανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ, κάτω από την απειλή τόσο των κινδύνων της φύσης όσο και των άπληστων και άνομων συντρόφων του. Μέσα στην απάνθρωπη ερημιά, ο αρχετυπικός αυτός ήρωας ανακαλύπτει και επιβάλλει τον Νόμο, φέρνοντας την τάξη εκεί που πριν δεν υπήρχε παρά μόνο το χάος. Αυτή είναι η ηθική του γουέστερν που τόσο ενθουσίασε τις παιδικές ηλικίες των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, από τις ταινίες του Τζων Φορντ μέχρι το Star Wars του Τζωρτζ Λούκας, που εμπνέεται από την ίδια ακριβώς ηθική στάση.

Η ταινία της Kathryn Bigelow «The Hurt Locker» (2008) εγγράφεται σε αυτή την ηθική και την αναδιατυπώνει. Ο τίτλος σημαίνει το σημείο του τραύματος, εκεί που πονάει περισσότερο. Η υπόθεση αφορά σε ένα πυροτεχνουργό του αμερικάνικου στρατού, τον William James, αποσπασμένο στο Ιράκ, ο οποίος ασχολείται με την εξουδετέρωση των αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών που πολλαπλασιάζονται στη χώρα. Στην εκτέλεση των καθηκόντων του, δίνεται με χαρακτηριστική έλλειψη φόβου, εγκαταλείποντας συχνά τα προστατευτικά μέσα που έχει στη διάθεσή του προκειμένου να εργασθεί ανενόχλητος και με ελευθερία κινήσεων. Ο εκρηκτικός μηχανισμός καθεαυτός αποτελεί μια πολύ καλή μεταφορά του πολέμου, καθώς ισοδυναμεί, αν πυροδοτηθεί, με την πλήρη και βίαιη εκμηδένιση του ατόμου. Στην προσπάθειά του, ο ήρωας συνεπικουρείται από δυο συναδέλφους του αλλά μόνος αυτός προχωράει προς τη βόμβα, ενώ οι άλλοι Αμερικάνοι στρατιώτες υποχωρούν προς ασφαλείς θέσεις κάλυψης, έτσι ώστε να σώσουν τις ζωές τους σε περίπτωση αποτυχίας του. Η ταινία κυριαρχείται από τις δυο αυτές αντίθετες κινήσεις: τη φυσική κίνηση αποφυγής του θανάσιμου κινδύνου και τη μοναχική κίνηση του ήρωα προς τον εκρηκτικό μηχανισμό. Χάρη στη θαρραλέα αυτή κίνηση προς την απειλή, ο James αναδεικνύεται συνεχιστής των αρχετυπικών ηρώων για τους οποίους μιλήσαμε προηγουμένως.

Στη σχέση αυτή ομοίωσης, η Bigelow εισάγει κάποιες καίριες διαφοροποιήσεις. Η τόλμη του ήρωα δεν οφείλεται στην εκπλήρωση μόνο του ηθικού καθήκοντος αλλά έχει ψυχολογική προέλευση. Ο πυροτεχνουργός έχει εθιστεί στην αδρεναλίνη του κινδύνου και η εξουδετέρωση από αυτόν εκατοντάδων βομβών του έχει δώσει κάπως την εντύπωση ότι η ύπαρξή του είναι απρόσβλητη. Χαρακτηριστικά, όταν ο αφρο-αμερικάνος λοχίας του τον ρωτά αν αντιλαμβάνεται τον φόβο αυτός απαντά ότι κατανοεί περί τίνος τι πρόκειται. Η κατανόηση, όμως, δεν σημαίνει ότι αισθάνεται φόβο.

Ο πυροτεχνουργός είναι, τελικά, μια μοναχική φιγούρα. Όλες οι προσπάθειές του να επικοινωνήσει με τους Ιρακινούς αποτυγχάνουν και ο ηρωισμός του δεν επιφέρει καμιά τάξη. Η επικοινωνία των Αμερικανών με τους Ιρακινούς, εξ άλλου, εμφανίζεται στην ταινία δυναμιτισμένη, περισσότερο από όποια ζημιά θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι αυτοσχέδιες βόμβες. Αλλά και με τη γυναίκα του και τον μικρό γιο του, πίσω στις ΗΠΑ, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Η αμηχανία του σε ένα σούπερ-μάρκετ, όταν έχει γυρίσει στην πατρίδα του, είναι ενδεικτική της αδυναμίας του να επικοινωνήσει με τον περιβάλλοντα κόσμο και να ενταχθεί. Στο μωρό γιό του, που φυσικά δεν τον καταλαβαίνει, θα εκφράσει ότι πλέον ένα μόνο πράγμα τον ενδιαφέρει. Έτσι, θα επιστρέψει στο Ιράκ, ανανεώνοντας τη θητεία του, βαδίζοντας προς μια ακόμη βόμβα και ένα ακόμη πιο αβέβαιο μέλλον.

Η ηθική αμφισημία του ήρωα θυμίζει κάπως το «The Searchers» του John Ford (1956). Το ευάλωτο και η αμηχανία του William James παραπέμπουν σε αμφισβητίες του χολλυγουντιανού ηρωισμού όπως ο Μάρλον Μπράντο ή ο Τζαίημς Ντην. Οι διαφοροποιήσεις της ταινίας ως προς το ηρωικό αρχέτυπο πραγματώνονται, επίσης, χάρη στο ντοκιμενταριστικό ύφος της σκηνοθεσίας της Bigelow, τη θρηνητική μουσική του Marco Beltrami και τη στέρεη ερμηνεία του Jeremy Renner.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.