Ανάλυση: Το φεγγάρι που μας καταδιώκει

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το "The stalking moon" του Ρόμπερτ Μάλιγκαν και το "αναθεωρητικό" γουέστερν

ΣΧΕΤΙΚΑAνάλυση - «Ο Άρχων του κακού»: ο αντιφρονών σκηνοθέτης στα σύνορα

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και αρχές της δεκαετίας του 1970, μετά την τυποποίηση των γουέστερν-σπαγγέτι η οποία αφαίρεσε κάθε ηρωισμό από το γουέστερν μετατρέποντάς το σε ένα σκέτο κώδικα, και μέσα στη διαμαρτυρία και την αμφισβήτηση που ξεσήκωσε ο πόλεμος του Βιετνάμ, εμφανίσθηκε το λεγόμενο "αναθεωρητικό γουέστερν" (revisionist western). Αυτό έθεσε υπό αίρεση όλο τον ηρωισμό και τη γενναιοψυχία που συνέδεσαν με την κατάκτηση της Δύσης ο Τζων Γουαίην και οι προγενέστερες ταινίες του είδους. Ένα φιλμ σαν το Soldier Blue (1973) παρουσίασε τον πόλεμο εναντίον των Ινδιάνων σαν μια σφαγή αμάχων που διέπραξε ο στρατός υπό τις διαταγές του διαβόητου Κάστερ. Από ένα βιβλίο του ίδιου συγγραφέα, του T.V. Olsen, που έγραψε το Soldier Blue, προέρχεται και η ταινία The Stalking Moon [= Το φεγγάρι που καταδιώκει] του Ρόμπερτ Μάλλιγκαν (1968).

Σε πρώτη ματιά, η ταινία ως γουέστερν δεν έχει τίποτε το αναθεωρητικό. Σ' αυτήν ο ήρωας Σαμ, που τον υποδύεται ο Γκρέγκορυ Πεκ, είναι το πρότυπο του έντιμου Αμερικάνου άνδρα. Αν και διστακτικός στην αρχή, τελικά παίρνει υπό την προστασία του μια λευκή γυναίκα, την Σάρα (Eva Marie Saint) - την οποία είχαν απαγάγει οι Ινδιάνοι Απάτσι - και τον μιγά γιο της. Κατευθύνονται στο ξύλινο σπίτι του, μέσα στην Αμερικάνικη ερημιά. Θα τους καταδιώξει, όμως, ο πατέρας του αγοριού, ένας Απάτσι με το όνομα Σαλβάχε, που στη γλώσσα του σημαίνει "αυτός που δεν είναι εδώ", υπονοώντας τον νεκρό ή το φάντασμα. Αυτός είναι ένας αδυσώπητος πολεμιστής, ένας αποτελεσματικός φονιάς, που δολοφονεί αόρατος και εξαφανίζεται. Αφού σκοτώσει δυο φίλους του Σαμ, θα εμπλακεί σε μια θανάσιμη μονομαχία μαζί του για να πάρει πίσω τον γιό του.

Η ταινία, αν και μοιάζει να επαναλαμβάνει τον κώδικα αξιών του παραδοσιακού γουέστερν, παίρνει αποστάσεις απ' αυτόν. Η μάχη του Σαμ με τον Σαλβάχε δεν συμβολίζει την πάλη του λευκού πολιτισμού ενάντια στην ινδιάνικη βαρβαρότητα. Είναι μάλλον η σχεδόν αταβιστική μάχη δυο αρσενικών για τη γυναίκα και το παιδί. Η άποψη αυτή θέτει τη θανάσιμη αντιπαράθεσή τους στο εσωτερικό μιας εξισωτικής προοπτικής, αφού τα κίνητρα και τα μέσα είναι τα ίδια και στους δυο. Αυτό είναι το στοιχείο αναθεωρητισμού της ταινίας.

Αν είναι έτσι, τι αντιπροσωπεύει το φεγγάρι που καταδιώκει τους ήρωες; Μέσα σε μια σκληρή και βάναυση κατάσταση είναι το "άλλως έχειν" του καταδιώκοντος, επίσης, Σαλβάχε, η ιδέα μιας ευτυχίας που στοιχειώνει τους ήρωες και δεν είναι ούτε προφανής ούτε αυτονόητη, αν και είναι πάντα εκεί, παρούσα στα όνειρά τους. Θυμίζει, αόριστα, στην αντίστιξή του με την Αμερικάνικη ερημιά της ταινίας, το ποίημα του Αμερικάνου Ρόμπερτ Φροστ "Η ελευθερία του φεγγαριού", που μεταφράζω εδώ πρόχειρα:

Δοκίμασα το νέο φεγγάρι που αναπηδά στον αέρα

Πάνω από ένα μουντό σύμπλεγμα δέντρων και αγροικιών

Όπως μπορείτε να δοκιμάσετε ένα κόσμημα στα μαλλιά σας.

Το δοκίμασα μια χαρά με ένα μικρό άπλωμα λάμψης,

Μόνο, ή σε ένα στολίδι που συνδυάζεται

Με μια πρώτη στο νερό εκκίνηση σχεδόν να λάμπει.

Το βάζω να λάμπει όπου με ευχαριστεί.

Περπατώντας αργά κάποιο απόγευμα αργότερα,

Το τράβηξα από ένα κλουβί από στραβά δέντρα,

Και το έφερα πάνω από το γυαλιστερό νερό, πιο μεγάλο,

Και το έριξα μέσα και είδα την εικόνα να κυλιέται,

Το χρώμα να τρέχει, όλα τα είδη θαυμάτων να ακολουθούν.

Ο Ρόμπερτ Μάλλιγκαν (1925-2008) είναι μια αξιόλογη περίπτωση σκηνοθέτη με διακριτό ύφος. Ο Γκρέγκορυ Πεκ είναι και σ' αυτή την ταινία, όπως πάντα, άνετα αποτελεσματικός. Ο Φρεντ Κάρλιν συνέθεσε μια πολύ ωραία και ενδιαφέρουσα μουσική για την ταινία.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.