Aνάλυση: The Challenge: η μάχη για την τιμή της αυτοκρατορίας

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά,μια ταινία του Τζον Φρανκεχάιμερ που προλέγει πολλές από τις μεταγενέστερες εξελίξεις στο Χόλυγουντ

ΣΧΕΤΙΚΑAνάλυση - «Ο Άρχων του κακού»: ο αντιφρονών σκηνοθέτης στα σύνορα

Ο Τζων Φρανκενχάιμερ είναι ένας εμβληματικός σκηνοθέτης όσον αφορά στη μεταφορά στην οθόνη όλων των αγωνιών της μεταπολεμικής Αμερικής. Ξεκινώντας επαγγελματικά από την τηλεόραση, η ταινία του The Manchurian Candidate (1962), το αριστούργημά του, με θέμα την πλύση εγκεφάλου για συνωμοτικούς σκοπούς θα αφήσει εποχή στο Νέο-νουάρ είδος.

Η ταινία του The Challenge (Θανάσιμη Πρόκληση, 1982) δεν θεωρείται από τις σημαντικές δημιουργίες του και πέρασε μάλλον για μια περιπέτεια χωρίς έμπνευση. Κι όμως, κατά κάποιο τρόπο, η ταινία προλέγει πολλές από τις μεταγενέστερες εξελίξεις στο Χόλυγουντ. Για να κατανοήσουμε την κατασκευή κινηματογραφικών αρχετύπων θα πρέπει να παραχωρήσουμε ικανό χώρο στη μελέτη των σκηνοθετών εκείνων που μπορούν να επιτύχουν κάτι τέτοιο. Ο Τζων Φρανκενχάιμερ είναι ένας από αυτούς.

Η ταινία περιλαμβάνει μια υπολανθάνουσα σύγκριση ΗΠΑ και Ιαπωνίας. Η τελευταία, παλαιός εχθρός, εξυψώνεται από την άποψη της τιμής, μέσα από διαδικασίες εξομοίωσης των παλαιών αντιπάλων κατά το ηθικό ύψος. Ο ήρωας είναι ένας έντιμος Αμερικάνος, πυγμάχος (από τους πρώτους πρωταγωνιστικούς ρόλους του Σκοτ Γκλεν), που αναλαμβάνει μια επικίνδυνη αποστολή στη χώρα της Άπω Ανατολής. Εκεί θα χτυπηθεί και θα εκβιαστεί από έναν ανέντιμο Ιάπωνα επιχειρηματία. Στην ουσία, ο τελευταίος συνιστά μια κακέκτυπη μίμηση της εταιρικής Αμερικής. Πολύ χαρακτηριστική είναι η υπερ-μοντερνιστική κατασκευή των γραφείων του, πλήρως ενταγμένη στο διεθνές ύφος της επιχειρησιακής νεωτερικότητας. Ο Αμερικάνος θα επιλέξει, ωστόσο και παρά τους κινδύνους, να σταθεί στο πλευρό του παλαιότροπου αδελφού του επιχειρηματία τον οποίο υποδύεται ο Τοσίρο Μιφούνε. Ο τελευταίος είναι ένας άνδρας που υπερασπίζεται την αρχέγονη τιμή του έθνους του.

Η ταινία είναι ένα μυθιστόρημα μαθητείας του Αμερικάνου, που περιλαμβάνει μια μαθητεία στις Ιαπωνικές πολεμικές τέχνες. Ο ήρωας θα ερωτευθεί την κόρη του Ιάπωνα με το υψηλό αίσθημα χρέους. Ο έρωτας της έντιμης γυναίκας εγγυάται τη μετάγγιση του αισθήματος της τιμής, από τον Ιάπωνα στον Αμερικάνο, λειτουργώντας ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ των δυο πολιτισμών και διασφαλίζοντας την ηθικότητα τους Αμερικάνικου πολιτισμού.

Στο τέλος, ο Αμερικάνος θα εγγυηθεί το σύμπαν της τιμής και του ηθικού χρέους, μένοντας ο μόνος όρθιος μαχητής μετά από έναν αγώνα που επικαλείται την ολόψυχη μαχητικότητα, τις νέες πολεμικές τέχνες που έμαθε αλλά και την πυγμαχία που γνώριζε από παλιά. Η γυναίκα, που στα τελευταία πλάνα στέκεται ανάμεσα στον ήρωα και τον πατέρα της, υποσημαίνει ότι ο πρώτος είναι ο διάδοχος της πραγματικής τιμής που ενσαρκώνει ο δεύτερος. Μετά τη σύγκρουση των δυο αυτοκρατοριών, μεταξύ τους υπολανθάνει μια συνέχεια στο επίπεδο του αυτοκρατορικού ιδεώδους υπό την πιο υψηλή προοπτική.

Τζον Φρανκενχάιμερ

Οι παρατηρήσεις αυτές σκοπό έχουν να δείξουν κάτι βαθύτερο περί της ουσίας της κινηματογραφικής αναπαράστασης, ότι δηλαδή ο κινηματογράφος είναι κάτι διαφορετικό από μια ιδεολογική κατασκευή και ο θεατής του, κάτι περισσότερο από ιδεολογικός καταναλωτής. Ποιος μπορεί να γνωρίζει τι θέση θα έχουν στις φιλολογικές και ποιητικές επιστήμες του μέλλοντος οι ταινίες αυτές, που σήμερα περνούν για απλές περιπέτειες; Τι επικά χαρακτηριστικά θα αναγνωρίζει άραγε σε αυτές ο μελλοντικός μελετητής τους και ποια δημώδη τέχνη θα ανακατασκευάζει μέσα από την έρευνά τους;

Τις σκηνές δράσης, εδώ, οργάνωσε ο αργότερα πολύς Στήβεν Σηγκάλ ενώ τη μουσική της ταινίας συνέθεσε ο πάντα αποτελεσματικός Τζέρυ Γκόλντσμιθ.   

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.