Αφιέρωμα: Ρετρο-φουτουρισμός

Το ρετρό και ο φουτουρισμός σε μια πρώτη ανάγνωση μοιάζουν όροι αντικρουόμενοι. Και πράγματι είναι. Ως ρετρό, ονομάζουμε κάτι παρελθοντικό, κάτι που μπορεί να νοσταλγούμε και έχει παρόλα αυτά αφήσει το στίγμα του στον χρόνο και στην συλλογική συνείδηση. Ως ρετρό βλέπουμε τον τρόπο ζωής στα 40s, τα ρούχα των 70s ή παιχνίδια και τις τηλεοπτικές διαφημίσεις των 90s. Αντίθετα, φουτουρισμός ή μελλοντισμός, αν θέλαμε να το εξελληνίσουμε, είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα που γεννήθηκε το 1909 στην Ιταλία με το μανιφέστο του Φουτουρισμού του ποιητή Μαρινέτι. Το κίνημα είχε έναν μελλοντολάγνο ουτοπισμό, αγαπώντας οτιδήποτε σύγχρονο, βιομηχανικό, σιδερένιο και πολεμικό. Γενικότερα, ως όρο τον χρησιμοποιούμε για κάτι που μοιάζει βγαλμένο από το μέλλον, όπως μπορούμε να φανταστούμε ότι θα μπορούσε να είναι το ασαφές και ακόμα ασχημάτιστο μέλλον.

ΣΧΕΤΙΚΑΑφιέρωμα: Γουντιαλενικά trivia

Τι είναι λοιπόν ρετροφουτουρισμός; Πρόκειται για την φαντασία, την τέχνη, λογοτεχνία ή κινηματογράφο που δημιουργεί μελλοντικές κοινωνίες με συνθήκες παρελθόντους. Κοινωνίες που έχουν κάτι ρετρό παρότι είναι σε μεταγενέστερους αιώνες, συνδέοντας έτσι παρελθόν και μέλλον. Ένα μέλλον που κοιτώντάς το σήμερα μοιάζει περασμένο. Ως όρος εμφανίστηκε πρώτη φορά σε μια διαφήμιση κοσμημάτων στο The New York Times το 1983, ενώ για ταινία χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1984 σε κριτική του The New Yorker για το Brazil από την Pauline Kael που έγραφε "παρουσιάζει μια ρετροφουτουριστική φαντασίωση". Με αφορμή το Mars Express, ένα πολύ ενδιαφέρον περσινό animation, που πλέον είναι διαθέσιμο στο Cinobo, ας δούμε τον ρετροφουτουρισμό στον κινηματογράφο.

Metropolis (1927)

Κατά την διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ο γερμανός Fritz Lang στήνει μια αστική δυστοπία επηρεασμένος από τον Φουτουρισμό και το Μπαουχάους της εποχής, ενώ αισθητικά ανήκει στον γερμανικό εξπρεσιονισμό. Μεγάλα βιομηχανικά κτήρια, δύσοσμη ατμόσφαιρα σε έναν μελλοντικό κόσμο μεν, βγαλμένο από την κάπνα του χθες. Μια από τις πρώτες sci-fi ταινίες στην ιστορία του σινεμά, που στην εποχή της δίχασε κοινό και κριτικούς μιας και κατηγορήθηκε για μια κρυπτοκομμουνιστική ρητορική εναντίον του καπιταλισμού.

Sleeper (1973)

Στον αντίποδα της προηγούμενης, ο ευρηματικός Woody Allen έφτιαξε μια από τις πιο απολαυστικές σάτιρες του sci-fi είδους με τον Υπναρά του, λίγο πριν τις πρώτες του οσκαρικές ταινίες στα τέλη της δεκαετίας. Μια κωμωδία του που ακόμα βασίζεται στα gags και στα στοιχεία της βουβής κωμωδίας των Buster Keaton και Charlie Chaplin. Πρόκειται για την δεύτερη συνεργασία Allen και Keaton, μετά το Play it Again Sam (1972). Ένας φουτουριστικός έρωτας με έναν που τον καταψύξανε και ξύπνησε σε έναν κόσμο μελλοντικό με την φαντασία του σήμερα ή για την ακρίβεια του τότε.

Escape from New York (1981)

Μια από τις καλύτερες ταινίες του John Carpenter της δεκαετίας του 1980, έπειτα μάλιστα από δύο πολύ δυνατές ταινίες, το Halloween και την Ομίχλη. Η ιδέα προέκυψε κατά την δεκαετία του 1970, ως αντίδραση στο Σκάνδαλο Watergate του Νίξον. Το 1996 υπήρξε ένα όχι τόσο επιτυχημένο σίκουελ με την απόδραση από το Λος Άντζελες. Ο Kurt Russell πρωταγωνιστεί σε αυτή την καλτ ταινία που διαδραματίζεται στο κοντινό μέλλον, το 1997, όπως το φαντάζονταν τότε, σε μια Νέα Υόρκη ταυτόχρονα φουτουριστική για το τότε και ρετρό για το σήμερα.

Blade Runner (1982)

Μια από τις επιδραστικότερες sci-fi ταινία των 80s ήταν του Ridley Scott με τον Harrison Ford. Ένα ιδιόμορφο νεό νουάρ που συνδέει άνθρωπο και AI, βασισμένο στο διήγημα του Φίλιπ Κ. Ντικ. Ένα δυστοπικό Λος Άντζελες στο οποίο ανθρωπόμορφες ρεπλίκες συνυπάρχουν με ανθρώπους με δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ τους. Ένα μέλλον τροποποιημένο και προσαρμοσμένο στην αισθητική της εποχής του. Άλλωστε ρετροφουτουρισμός δεν είναι μόνο το να χτίζεις το μέλλον με μια παλιακή αισθητική, αλλά και να χτίζεις ένα μέλλον που σήμερα μοιάζει βγαλμένο από άλλη εποχή.

Brazil (1985)

Μια σουρεαλιστική ταινία του πρώην Monty Python, Terry Gilliam, μια ταινία φαντασίας, κάπου κάποτε για έναν νομοταγή υπάλληλο ενός υπουργείου πληροφοριών. Η γραφειοκρατία κυβερνά τα πάντα. Ο ίδιος θα βρεθεί σε έναν παραλογισμό, προσπαθώντας να δει τι συμβαίνει. Ένα σινεμά παραλόγου βγαλμένο από το σύμπαν του Καφκα, με ένα φουτουριστικό περίβλημα μιας ρετρό φαντασίωσης για την οποία χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά ο όρος ρετροφουτουρισμός. 

Gattaca (1997)

Το τότε ζευγάρι Ethan Hawke και Uma Thurman πρωταγωνιστούν στην sci fi δυστοπία του Andrew Niccol, στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο, σε ένα καστ που είχε από τον νεαρό Jude Law μέχρι τον sui generis Gore Vidal. Η ταινία διαδραματίζεται στο μέλλον θέτοντας το ζήτημα της ευγονικής, στην διαλογή γονιδίων για τα παιδιά. Παρελθόν και μέλλον συνυπάρχουν μιας και βλέπουμε κλασικά αντικείμενα, όπως αμάξια, σε ένα φουτουριστικό περιβάλλον. Ο σκηνοθέτης έχει αποκαλέσει το In Time (2011), μια μεταγενέστερη ταινία του, ως το μπάσταρδο του Gattaca. 

Cube (1997)

Μια ακόμα σουρεαλιστική και καφκική sci fi δημιουργία, αυτή την φορά από τον Καναδά και τον Vincenzo Natali, βάζοντας και μπόλικο τρόμο. Μια σειρά ανθρώπων και μια σειρά δωματίων. Εγκλωβισμένοι σε αυτά πρέπει να καταφέρουν να λύσουν τα αινίγματα και να βγουν από τον λαβύρινθο τρόμου που έχουν μπλέξει. Ένα απροσδιόριστο περιβάλλον συνθέτει αυτή την ταινία που με τα χρόνια έγινε καλτ και απέκτησε ιαπωνικό remake το 2021.

Dark City (1998)

Ο αυστραλός απόγονος Ελλήνων της Αιγύπτου Alex Proyas του Κορακιού και του I Robot σε μια από τις καλύτερες στιγμές του βρίσκεται σε ένα ρετροφουτουριστικό σύμπαν της Σκοτεινής Πόλης. Η καλύτερη ταινία του 1998 για τον φημισμένο κριτικό Roger Ebert, ακολουθεί έναν τύπο που έχει πάθει αμνησία σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου με έναν άγνωστό του να τον προειδοποιεί ότι κάποιοι τον κυνηγούν. Βγαίνοντας έξω θέλοντας να ξεφύγει από την αστυνομία βλέπει μια περίεργη πόλη, μια πόλη που τα μεσάνυχτα τα πάντα μένουν ακίνητα, ενώ όλη μέρα είναι νύχτα. Άλλη μια καφκική ιστορία που έρχεται να ανατρέψει το χωροχρονικό συνεχές. Μια κοινωνία του αύριο βγαλμένη από μια αισθητική του χτες.

Beyond the Black Rainbow (2010)

Μια ακόμα καναδική ταινία sci fi τρόμου και ένας ακόμα ελληνικής καταγωγής δημιουργός, ο Panos Cosmatos, γιος του ελληνοϊταλού σκηνοθέτη George Cosmatos, στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο. Ξεκινάει από τα 60s φτάνοντας μέχρι την σύγχρονη εποχή, μιλάμε για ψυχεδελική ταινία βγαλμένη από μια βιντεοταινία βουτηγμένη στα ναρκωτικά. Η Έλενα καταφέρνει να δραπετεύσει από ένα φουτουριστικό ίδρυμα.

Tommorowland (2015)

Η Γη του Αύριο είναι ένα θεματικό πάρκο της Disney το οποίο αποφάσισε να το κάνει ταινία από τον Brad Bird, μεγάλο σκηνοθέτη της Pixar, υπεύθυνο για τους Απίθανους και τον Ρατατούη αλλά και για ένα Mission Impossible. Ο George Clooney βρίσκεται σε έναν κόσμο του αύριο, με μια αισθητική που πολλά της στοιχεία μοιάζουν με το αύριο όπως το φανταζόντουσαν οι άνθρωποι παλαιότερα, που και αυτό είναι βασικό στοιχείο του ρετροφουτουρισμού.

Mars Express (2023)

Το γαλλικό tech-noir animation του Jeremie Perin μας μεταφέρει στο 2200 σε έναν ντετέκτιβ και μια ρέπλικα που έρχονται στην Γη για να ερευνήσουν μια υπόθεση. Ένα μέλλον νουάρ, νέον, βγαλμένο από τα 80s και βιντεοταινίες της εποχής, αλλά και με μια τεχνολογική εξέλιξη μακριά από την εποχή μας.